ဒုတိယဆယ္စုႏွစ္မွာေတာ့ ေမာ္ဒန္လႈပ္႐ွားမႈ အျမင့္ဆံုးကာလျဖစ္ၿပီး လက္ေဟာင္း "ေပါင္း" နဲ႕ "အဲလီးေယာ့" တို႕ရဲ႕ ဒီေရအျမင့္ဆံုးကာလျဖစ္ကာ လူမည္းလႈပ္႐ွားမႈ ဟာလမ္း (Harlem Renaissance) ၊ ဘလက္(ခ)အတ္(ထ) လႈပ္႐ွားမႈ (The Black Arts Movement) ထဲက လင္စတန္ဟုခ်္ (Langston Hughes) တို႕ရဲ႕ နီဂ႐ိုးသစ္ (New Negro) ေတြ ဆက္တိုက္ေပၚလာခဲ့တယ္။ မက္ဟန္တန္အေပၚပိုင္း (Upper Manhattan)မွာ လူမည္းေတြရဲ႕လူဦးေရ ေပါက္ကြဲမႈ ျဖစ္လာတယ္။ အရပ္ရပ္က အႏုပညာ႐ွင္ေတြရဲ႕ ခ်ီတက္ရမယ့္ေနရာကေတာ့ "ဟာလမ္း" ကိုပါပဲ။ ဂ်ေမကာဖြား ကေလာဒီမက္ေကး (Claude Mckay) ရဲ႕ "အကယ္၍မ်ား က်ဳပ္တို႕ေသရမည္႐ွိေသာ္" (If we must die) ဟာ အႀကီးအက်ယ္ေပါက္ခဲ့တဲ့ ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ျဖစ္ၿပီး "မက္ေကး" ဟာ "ဟာလမ္း" ရဲ႕ ဦးေဆာင္သူ ျဖစ္လာခဲ့တယ္။
လူမည္းလႈပ္႐ွားမႈနဲ႕အတူ ကဗ်ာဟာလူထုရဲ႕မေက်နပ္ခ်က္ေတြဘက္ကိုလွည့္ခဲ့တယ္။ ဒါေပမယ့္ နယူးနီဂ႐ိုးကဗ်ာေတြဟာ ဟာလမ္းနဲ႕အသားအေရာင္ခြဲျခားမႈကိုပဲ ကိုယ္စားျပဳေနေသးတယ္။ နယူးနီဂ႐ိုးေတြရဲ႕ ကေလာင္ဟာ ပိုၿပီး ေျဗာင္က်ပြင့္လင္းတဲ့ ႏုိင္ငံေရးဘက္ကိုေရာက္သြားတယ္။ စတာလင္ဘေရာင္း (Sterling Brown) ရဲ႕ "Old lem" ကဗ်ာဟာ အဘိုးႀကီး "လမ္း" ရဲ႕ လူမည္းခံစားခ်က္ကို ေပၚလြင္ေစတယ္။ "Black Arts" ေတြက ၿမိဳ႕ျပအခြင့္အေရးမ်ား (Civil Rights) ကို တည္ၿပီးသြားတယ္။
Theygot the judges သူတို႕မွာတရားသူႀကီးေတြ႐ွိခဲ့ပါရဲ႕
Theygot the lawyers သူတို႕မွာေ႐ွ႕ေနမ်ားလည္း ႐ွိခဲ့ပါရဲ႕
Theygot the jury-rolls သူတို႕မွာဂ်ဴရီလူႀကီးလုပ္ခြင့္မ်ားလည္း ရခဲ့ပါရဲ႕။
Theygot the law သူတို႕မွာတရားဥပေဒဆိုတာမ်ိဳး ႐ွိခဲ့ဖူးပါရဲ႕
အဲဒီဆယ္စုႏွစ္ကာလမ်ားမွာေတာ့ ေကာင့္တီကူလန္ (CounteeCullen) တို႕ ႏူဘိုဆစ္ (W.E.B Du Bosis) တို႕ ေပၚထြက္လာခဲ့တယ္။ "NewNegro"ေတြဟာ ႏိုင္ငံေရး (Politic) ထက္ လူထု (Public) ဘက္ကို ပိုသြားတယ္။ သူတို႕ဟာနာက်င္မႈမ်ား လြန္ေျမာက္လာေပမယ့္လည္း သူတို႕ကဗ်ာေတြကေတာ့ ခုထိနာက်င္ေနဆဲပါပဲ။
သံုးဆယ္ခုႏွစ္မ်ားေနာက္
သံုးဆယ္ခုႏွစ္မ်ားဟာ ႏိုင္ငံေရးကဗ်ာနဲ႕ ပုဂၢလေနာင္တကို ဖြင့္ဆိုေသာကဗ်ာမ်ား တၿပိဳင္ထဲေရာေႏွာ ေပၚထြက္လာတဲ့ကာလျဖစ္တယ္လို႔ သံုးသပ္ၾကတယ္။ ေအာ္ဒင္ႏွင့္သူ႕မ်ိဳးဆက္မ်ား (Auden and hisgeneration) ေပၚလာတယ္။ ကားဆန္းဘတ္ (Carl Sandburg)၊ မူရီရယ္ဂူေကတာ (MurielRukeyser) တို႕ ပါလာတယ္။ ေနာက္ေတာ့ ေအာ့ဂ်က္တစ္ (Objective) အုပ္စုထဲက ေဂ်ာ့(ခ်)ေအာ္ပန္ (George Oppen) တို႕ အုပ္စုက အနီလႊမ္းတဲ့အျမင္နဲ႕ ကဗ်ာကိုတည္ေဆာက္တယ္။ သူတို႕အုပ္စုထဲမွာေတာ့ လူးဝစ္ဇိုေကာ့စကီး (Louis Zukofsky)၊ ခ်ာလီရက္ဇနီေကာ့(ဖ) (Charles Reznikoff) နဲ႕ ကား(လ္)ရာကိုဇီ (Carl Rakosi) တို႕ ထင္႐ွားတယ္။ ဒုတိယ ရာစုဝက္ေရာက္ေတာ့ အက္ဇရာေပါင္း ကို ၁၉၄၈ အတြက္ "ဘိုလင္ဂ်င္ဆု" ေရဝတီဆန္႕က်င္ေရးစာပိုဒ္ (Anti-Semitic Passages) ေတြကိုထုတ္ေဝသူေတြက တည္းျဖတ္ေပးခဲ့တယ္။ ဒီကိစၥဟာ အႏုပညာ႐ွင္တစ္ေယာက္ဟာ ဘယ္လို လူစားမ်ိဳးျဖစ္သင့္တယ္ဆိုတာထက္ ဘယ္လိုအႏုပညာမ်ိဳး ဖန္တီးသလဲဆိုတာ ျပႆနာရဲ႕အေျဖပဲ။
ရာစုဝက္ ငါးဆယ္ခုႏွစ္မ်ားဟာ ကဗ်ာဆရာေတြရဲ႕ႏိုင္ငံေရးအားအေကာင္းဆံုးကာလ ျဖစ္တယ္လို႕ သတ္မွတ္ၾကတယ္။ အလန္ဂ်င္းစဘတ္ (AllenGinsberg) ရဲ႕ အူသံ (Howl) ေခတ္ ေပၚလာၿပီး ခ်ားလ္အိုဆင္ (Charles Olson) နဲ႕ ေရာဘတ္ခရီေလ (Robert Creely) တို႕ထင္႐ွားလာတယ္။ ေျခာက္ဆယ္နဲ႕ခုနစ္ဆယ္ခုႏွစ္မ်ားဟာ ကဗ်ာဆရာ ေလာကမွာႏိုင္ငံေရးေပါက္ကြဲမႈျဖစ္တဲ့ ကာလပါပဲ။ ဒါကလည္း အမ်ားသိၿပီးတဲ့အတိုင္း သမိုင္းေနာက္ခံအေၾကာင္းအရာ ဗီယက္နမ္စစ္ပြဲေၾကာင့္ပါပဲ။
ခရီေလကေတာ့ အနက္ေရာင္ေတာင္တန္း (Black Mountain School) ဂိုဏ္းက ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ကဗ်ာဆရာ တစ္ဦးျဖစ္ၿပီး အလန္ဂ်င္းစဘတ္ တို႕လို ေျခာက္ဆယ္ကဗ်ာသူရဲေကာင္းတစ္ဦးပါ။ ၁၉၉၁ မွာ အယ္ပီဒြန္ ေတြ႐ွိတဲ့ဘဖလိုတကၠသိုလ္ (Buffalo University of New York) ကို ဘေရာင္းတကၠသိုလ္ကေန ေ႐ြ႕သြားတယ္။ သူေရးခဲ့တဲ့ အေမရိက (America) ဆိုတဲ့ ကဗ်ာကေတာ့ ႐ွယ္အဆင့္ဆိုပဲ။
America
America,you ode for reality!
Giveback the people you took!
Letthe sun shine again
onthe four corners of the world
youthought of first but do not
own,or keep like a convenience.
Peopleare your own word, you
inventedthat locus and term.
Here,you said and say, is
wherewe are, Give back
whatwe are, these people you made,
us,and nowwhere but you to be.
- RobertCreely
အေမရိက
အေမရိက၊ သင္အစစ္အမွန္အတြက္ ကဗ်ာ႐ွည္ကိုလုပ္သလား!
သင္ယူသြားခဲ့ေသာလူမ်ားအားျပန္ေပးပါေလ။
ဒီေနမင္းကို ေနာက္တစ္ႀကိမ္ထြန္းလင္းခြင့္ကိုေပး
ကမၻာေျမ၏ အရပ္ေလးမ်က္ႏွာစလံုးဆီမွာ
သင္က ပထမဆိုတဲ့အေတြးကိုရေပမယ့္ သင္
မပိုင္ဘူး၊ ဒါမွမဟုတ္ ရမထားဘူး အဆင္ေျပမႈတစ္ခုလိုပ
လူသားေတြဟာ သင္၏ကိုယ္ပိုင္စကားလံုးပါ၊ သင္
ေနရာနဲ႕အဓိပၸါယ္သတ္မွတ္ခ်က္လို တီထြင္ခဲ့
ဒီမွာ၊ သင္ေျပာခဲ့တာ ေနာက္ေျပာတတ္တာက
ငါတို႕ဘယ္ေနရာမွာလဲ။ ျပန္ေပးပါေလ
ငါတို႕ဘာေတြလဲ၊ သင္လုပ္ခဲ့ပါေသာ ဒီလူမ်ား၊
ကၽြႏု္ပ္တို႕၊ ေနာက္ သင္ကလြဲၿပီးဘယ္ေနရာမွ လူျဖစ္ရန္မ႐ွိပါ။
- ေရာဘတ္ခရီေလ
ကဗ်ာဆရာေတြဟာ တစ္ႀကိမ္မဟုတ္ တစ္ႀကိမ္မွာေတာ့ သူတို႕ရဲ႕ ကဗ်ာေတြထဲမွာ ႏိုင္ငံေရးနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ အမွန္အမွားဆင္ေျခမ်ားကို သြတ္သြင္းမိေလ့႐ွိတယ္။ ဒါကို (voicing the political convictions inthe poetry) လို႕ ေခၚပါတယ္။ ရည္႐ြယ္ခ်က္႐ွိလို႕ပဲျဖစ္ျဖစ္၊ ဒါမွမဟုတ္ မ႐ွိလို႕ပဲျဖစ္ျဖစ္ကဗ်ာဆရာဟာ ႏိုင္ငံေရးကို ဆင္ျခင္မိတာ (ဝါ) "judge" လုပ္တာမ်ိဳး႐ွိတယ္။ အေမရိကန္ကဗ်ာဆရာေတြဟာသူတို႕မႀကိဳက္ႏွစ္သက္တဲ့ ေနရာေလးတစ္ခု႐ွိပါသည္။ အဲဒါကေတာ့ ယဥ္ေက်းမႈ သုေတသီ အက္ဒြပ္ဆက္(ဒ)ရဲ႕စကားနဲ႕ သံုးရရင္ေတာ့ "ႏိုင္ငံ၏ ႏိုင္ငံေရးမဆန္ေသာ အႏုပညာေျမာက္ေသာ တင္ျပမႈ" (Edward said terms the nation's depoliticized or aesthecized submission) ဆီက လြတ္ေျမာက္လိုပါတယ္။ဒါကေတာ့ အေမရိကန္ကဗ်ာဆရာေတြရဲ႕ ထူးျခားခ်က္ပါပဲ။
- လူ႕အခြင့္အေရးနဲ႕ ဒီမိုကေရစီကို ယဥ္ေက်းမႈဘက္ကေနတင္ျပႏိုင္တဲ့ အက္ဒြပ္ဆက္(ဒ)ရဲ႕ ေနာက္ဆံုးထြက္ထားတဲ့ စာအုပ္ထဲက စာေၾကာင္းတစ္ေၾကာင္းကိုထပ္ၿပီး ကိုးကားရရင္ေတာ့ ေမာ္ဒန္ရဲ႕အေကာင္းဆံုး လကၡဏာမ်ားထဲက တစ္ခုကေတာ့ အခုဆိုရင္အေတာ္ေလးကို အေတာ္ေလးကို နက္နက္႐ႈိင္း႐ႈိင္း႐ွိ ေနရာေတြင္ ရသပညာႏွင့္ လူမႈေရးဟာ တြဲထားဖို႕လိုအပ္ၿပီး ညွိႏႈိင္းညီညြတ္ရန္မလြယ္ေသာ တင္းမာမႈဘဝအေျခအေနတြင္ သတိထား၍ အၿမဲလိုလို တြဲဖက္ျခင္းခံရၿမဲျဖစ္သည္လို႕ေရးပါတယ္။
ေျပာခ်င္တာက ရသအႏုပညာဟာ လူမႈေဗဒနဲ႕တြဲဖက္ပါမွ ပဋိပကၡမ်ားကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္မယ္လို႕ဆိုပါတယ္။ အက္ဒြပ္ရဲ႕မူရင္းစာသားကေတာ့ (the aesthetic and the social need to keep in astate of irreconcilable tension) လို႕ ေရးပါတယ္။ အီရတ္စစ္ပြဲ ျဖစ္တုန္းကလည္း အေမရိကန္ကဗ်ာဆရာေတြရဲ႕အခန္းက႑ဟာ လူထုဝန္းက်င္ (Public Sphere)မွာ ပိုၿပီး ထင္႐ွားလာပါတယ္။
- ေခတ္ေပၚကဗ်ာဆရာ လီေရာင္လီး (Li-Young Lee) က စိန္႕ပီတာစဘတ္သတင္းေထာက္ကို ကဗ်ာဟာ ႏိုင္ငံေရးကင္းဖို႕ဘယ္လိုမွ မျဖစ္ႏိုင္ပါဘူး (It's impossible for poetry not to be political) လို႕ ဆိုခဲ့တယ္။
- ဆရာႀကီး ေဂါေဝးကင္နယ္လ္ကေတာ့ "ထုတ္ေဖာ္ေျပာဆိုျခင္းဆိုတာ ကဗ်ာရဲ႕တာဝန္နဲ႕သူ႕ရဲ႕အခန္းက႑တစ္စိတ္တစ္ပိုင္းျဖစ္တယ္" (It's poetry's duty and parts of it's role tospeak out) လို႕ ဆိုပါတယ္။
- ဆမ္ဟာေမး (Sam Hamill) ရဲ႕ အိတ္ဖြင့္ေပးစာမွာကေတာ့ "ကမၻာသူကမၻာသားျဖစ္ေနျခင္းသည္ပင္ ႏိုင္ငံေရးျဖစ္သည္။" (Being a citizen of the world ispolitical) လို႕ ေရးထားတယ္။
- ကဗ်ာဆရာက စိတ္ကူးစိတ္သန္းတီထြင္ကြန္႕ျမဴးသူျဖစ္တယ္။ (The poet is intellectual) လို႕ အီတလီေတာ္လွန္ေရးသမားႀကီး အန္တိုနီယိုဂရမ္ဆီ (Antonio Gramsci) က ေျပာတယ္။ သူကပဲ "စိတ္ကူးစိတ္သန္းမ႐ွိတဲ့ အရာမ်ားက မတည္႐ွိဘူး" (Non-intellectuals do not exist) လို႕ဆိုတယ္။ လူသားရဲ႕လႈပ္႐ွားမႈမွန္သမွ်မွာ စိတ္ကူးစိတ္သန္းကြန္႕ျမဴးမႈပါရင္ အဲဒါကို ေဘးဖယ္ထားလို႕ မရေတာ့ဘူးလို႕ ဆိုပါတယ္။
- ေ႐ွးေမာ့ေဟနီ (Seamus Heaney) ကေတာ့ သူ႕ရဲ႕"လွ်ာမ်ား၏အစိုးရ" (The Government of tongue) စာအုပ္မွာေတာ့" ကဗ်ာတစ္ပုဒ္သည္ သမိုင္းအေ႐ြ႕ႏွင့္ကပ္၍၊ ၿပိဳင္၍ေပၚလာၿမဲျဖစ္သည္" (Apoem floats adjacent to, parallel to the historical moment) လို႕ေရးတယ္။
ကဗ်ာဆိုတာအျခားေသာ အႏုပညာမ်ားကဲ့သို႕ပင္ လူထုႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ ပံုစံတစ္ခုပင္ျဖစ္သည္။ ကဗ်ာဆရာေတြဟာ အၿမဲလိုလို႐ႈပ္ေထြးလွတဲ့ ေလာကဓံေတြၾကားကပဲ သူတို႕ရဲ႕အေနအထား (Role) ကို ေတာင္းဆိုတတ္ၾကပါတယ္။ အဲဒါကေတာ့ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းထဲက ကဗ်ာဆရာရဲ႕ေနရာ (Poet's role in society) ပါပဲ။ ကဗ်ာဆရာ၏တစ္သီးပုဂၢလအသံ (solo voices) မ်ားက သံစံုတီးဝိုင္းအသြင္ကိုေျပာင္းလဲသြားၿပီး ႏိုင္ငံေရးနဲ႕ပတ္သက္တာေတြကိုေျပာဖို႕အတြက္ ထြက္လာတဲ့ စကားလံုးေတြ လို႕ဆိုတယ္။
- ေဇာ္ေဇာ္ထြန္း
