ပထမဆံုး ဥပေဒသေလးခ်ိဳးလတ္ ကို အရင္ၾကည့္ပါ။
ကံုးသီကာ ေရးပ်ိဳးတတ္ (ေစဘို႔)၊ ......... (၆လံုး)
ထံုးမွီစရာ ေရွး႐ိုးစပ္ (မယ္ပ)၊ ............... (၆လံုး) (တြန္႔ပိုဒ္)
(အိုကြယ္) ေလးခ်ိဳးလတ္ (ရယ္တဲ့) ဤသည့္စာ။ ....... (၆လံုး) (ပထမအခ်ိဳး စုစုေပါင္း ၂ ပိုဒ္)
ပ-အခ်ိဳး (မွာလ)၊ ................... (၃လံုး)
ျပ႐ိုးေနာ္ တိ ပဒါ (ပ)၊ ............. (၆လံုး)
ဒုတိယာ တ စတု (မွာလ)၊ ........ (၆လံုး)
စု လိ ပါ သ တခု (ပါဘဲ)၊ .......... (၆လံုး) (တြန္႔ပုိဒ္)
ပိုဒ္စုကို အျမင္သာ (ဘို႔)၊ .......... (၆လံုး)
သခ်ၤာကို နံသင့္ေရး (တယ္ကြယ္)၊ ... (၆လံုး)
ေတြး ၾကေသခ်ာ။ ....................... (၄လံုး) (ဒုတိယအခ်ိဳး စုစုေပါင္း ၆ပိုဒ္)
အကၡရာ လံုးေရရ (ကိုလ)၊ ............. (၆လံုး)
ဆက္ကဗ်ာ ကံုးေဖြလို႔ျပ (ျပန္ေတာ့)၊ .... (၆လံုး) (တြန္႔ပိုဒ္)
သံုးေနက် (မွာလ) ပ-တ မွာ၊ ......... (၆လံုး)
ဆ ခရာ (သာပ) အပိုဒ္တိုင္း။ ......... (၆လံုး) (တတိယအခ်ိဳး စုစုေပါင္း ၃ပိုဒ္)
ဒု-စ လယ္၊ ................................ (၃လံုး)
႐ႈဆဖြယ္ ေျခာက္ပင္ကံုး (ပါလို႔)၊ ...... (၆လံုး)
ေနာက္ဆံုး(တြင္) ေလးခရာ ပ၊ ........ (၆လံုး)
ေဒြး စမွာ တိ-ဆ ကံုး (ပါေတာ့)၊ ....... (၆လံုး)
စတုတၴာ စပိုဒ္လံုး (မွာလ)၊ .............. (၆လံုး) (တြန္႔ပိုဒ္)
ေလး-သံုး ႏွင့္ စုိင္း (ပါလို႔) (ကြယ္တုိ႔ရယ္ ...) ... (၄လံုး)
ေရးထံုးခ်င့္ႏိႈင္း။ ။ ............................. (၄လံုး) (တြန္႔ပိုဒ္) (စတုတၴအခ်ိဳး စုစုေပါင္း ၆ ပိုဒ္)
လက္သည္းကြင္း ( ) အတြင္း ျပထားတဲ့စာလံုးေတြကေတာ့ ပဒါလကၤာရ ေတြမို႔ ထံုးစံအတိုင္း စာလံုးေရ
ေရတြက္တဲ့ ေနရာမွာ ထည့္ေရဖို႔ မလိုပါ။ ဒီ ဥပေဒသေလးခ်ိဳးလတ္ကို ဒီအတိုင္းဖတ္ၾကည့္လိုက္ရင္ ဘာ
ေတြ ေရးထားတာလဲ ဆိုၿပီး ျဖစ္ေနပါလိမ့္မယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႔ ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းထဲမွာျပထားတဲ့အတုိင္းပဲရွင္း
ျပပါမယ္။
ပ-အခ်ိဳး (မွာလ) ဆိုတာက ပထမအခ်ိဳးမွာ လို႔ ဆိုလိုပါတယ္။
ျပ႐ိုးေနာ္ တိ ပဒါ (ပ)၊ ဆိုေတာ့ တိ = သံုး၊ ပဒါ = အပိုဒ္ ျဖစ္တဲ့ အတြက္ သံုးပိုဒ္ကိုျပ႐ုိးရွိပါတယ္။ ဒီေတာ့
ေလးခ်ိဳးလတ္ေရးရင္ ပထမအခ်ိဳးမွာ သံုးပိုဒ္ထားေလ့ရွိတယ္လို႔ ဆိုလိုပါတယ္။ တခါတေလ ေတာ့ တြန္႔ပိုဒ္
ေတြထည့္ၿပီး ေလး၊ ငါးပိုဒ္ေလာက္လည္း ထားႏိုင္ပါတယ္။
ဒုတိယာ တ စတု (မွာလ)၊ ဆုိတာကေတာ့ ဒုတိယ၊ တ = တတိယ၊ စတု = စတုတၴ ျဖစ္တဲ့အတြက္
က်န္တဲ့ ဒုတိယ၊ တတိယ နဲ႔ စတုတၴ အခ်ိဳးေတြမွာ ...
စု လိ ပါ သ တ ခု (ပါဘဲ)၊ ပိုဒ္စုကို အျမင္သာ (ဘို႔)၊ သခ်ၤာကို နံသင့္ေရး (တယ္ကြယ္)၊
လို႔ ဆိုတဲ့အတြက္ "စုလိပါသတ" ဆိုတာကို နံသင့္သခ်ၤာနည္းနဲ႔ ေကာက္ရင္ စု =၃၊ လိ=၄၊ ပါ= ၅၊
သ = ၆၊ တ = ၇ ျဖစ္တဲ့အတြက္ သံုးပိုဒ္ကေန ခုႏွစ္ပိုဒ္ အထိ ထားႏိုင္တယ္ လို႔ဆုိလုိရင္းျဖစ္ပါတယ္။
အကၡရာ လံုးေရရ (ကိုလ)၊ ဆိုေတာ့ အကၡရာ အလံုးေရ ဘယ္ႏွစ္လံုးထားရမလဲဆိုတာကို
ေျပာပါတယ္။
သံုးေနက် (မွာလ) ပ-တ မွာ ...၊ ဆ ခရာ (သာပ) အပိုဒ္တိုင္း။ ဆိုတာကိုၾကည့္ရင္ "ပ-တ မွာ" ဆိုတာ
ပထမ နဲ႔ တတိယ အခ်ိဳးကို ဆိုလိုပါတယ္။ ဒီမွာ "ဆ ခရာ (သာပ) အပိုဒ္တိုင္း" ဆိုတဲ့အတြက္ ဆ=၆၊
ခရာ = အကၡရာ ျဖစ္လို႔ အပိုဒ္တိုင္းမွာ အကၡရာ(၆)လံုး ထားရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒု-စ လယ္၊ ဆိုတဲ့အတြက္ ဒုတိယခ်ိဳးနဲ႔ စတုတၴ အခ်ိဳးရဲ့ အလယ္ပိုဒ္ ေတြမွာ ...
႐ႈဆဖြယ္ ေျခာက္ပင္ကံုး (ပါလို႔)၊ ဆိုတာက အကၡရာ(၆)လံုး ထားရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
ေနာက္ဆံုး(တြင္) ေလးခရာ ပ၊ လို႔ ဆိုတဲ့အတြက္ ေနာက္ဆံုးအခ်ပိုဒ္ကို ေလးခရာ = အကၡရာ(၄)လံုး
ထားရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
ေဒြး စမွာ တိ-ဆ ကံုး (ပါေတာ့)၊ ဆိုတဲ့အတြက္ (ေဒြး =၂၊ စ = အစပိုဒ္ ျဖစ္လုိ႔) ဒုတိယခ်ိဳးအစကို
(တိ-ဆ= ၃-၆ ျဖစ္တာေၾကာင့္) (၃)လံုး (သို႔မဟုတ္) (၆)လံုး တခုခုပဲထားရပါမယ္။
စတုတၴာ စပိုဒ္လံုး (မွာလ)၊ ဆိုတာက စတုတၴအခ်ိဳးရဲ့ အစပိုဒ္ကို
ေလး-သံုး ႏွင့္ စုိင္း (ပါလို႔) လို႔ ဆိုထားတဲ့အတြက္ (၃)လံုး ဒါမွမဟုတ္ (၄)လံုး တခုခုနဲ႔ စရပါမယ္။
ကဲ ... ဒီေတာ့ နမူနာ ေလးခ်ိဳးလတ္ေတြကို ၾကည့္ၾကပါစို႔။
ဦးပုညေရး - သံေဝဂေလးဆစ္
ေပ်ာ္မေမြ႔ႏိုင္ဘု၊
ဓေလ့ကိုတဲ့ ၿငီးေတာ့တယ္။
ကိုင္ပုတီး၊
သစ္သီး ညႇာအေၾကြႏွင့္၊
ေမဓာေဝ သူတို႔ထံုးလို၊
ဘုန္း ေမြ႔ေတာ့မယ္။
႐ုပ္ခႏၶာ အပုပ္ေကာင္ကိုလ၊
စက္ဆုပ္လို႔ မၿငိတြယ္၊
ျဖတ္မယ္ပ ခင္ေလး။
ဘာဝနာ၊
သစ္နက္ကယ္ ေလွ်ာ္ေတဟာႏွင့္၊
မန္းေသလာ ေတာင္အေကြ႔မွာလ၊
ယေန႔ပင္ တဝါဆုိေတာ့မယ္၊
ယဥ္နဂို ညိဳညိဳႏုရယ္၊
မင္းသာဓု ေပး။
ဒီေလးခ်ိဳးမွာ "ေမဓာဝီ" ကို ေတြးမိေတြးရာ ေရးမိေရးရာ (အဲ ... ေယာင္လုိ႔၊ မေမဘေလာ့ဂ္နဲ႔ ေရာကုန္ပါၿပီ)
ကာရန္ငဲ့ၿပီး "ေမဓာေဝ" လို႔ သံုးစဲြစပ္ဟပ္သြားပံုကိုသတိျပဳပါ။ ေလးဆစ္လို႔ေရးထားေပမယ့္ စာပိုဒ္ေတြမ်ား
တဲ့အတြက္ ေလးခ်ိဳးလတ္ထဲ ပါပါတယ္။
ေမာင္မယ္စံု ေလးခ်ိဳးလတ္
ညိဳ႕ကုန္းယံ ေခ်ာက္နေဘးမွာလ၊
တုိ႔ဘုန္းကံ အေလ်ာက္ေမြးေရာ့ထင့္၊
တေခါက္ေျပးမွျဖင့္မိုးထိုးမေယာင္၊
ခေလာက္ကေလးရယ္တဲ့ ဒိုးဒိုးေဒါင္။
ႏွစ္ကုိယ္ခ်ိဳ႕တာေၾကာင့္၊
ခ်ိဳဘို႔တူ ႏြားျပာအုပ္ေတြနဲ႔၊
ပ်ိဳတို႔လူ ယာ မလုပ္တယ္၊
အားထုတ္မယ့္ေမာင္မွာေနာ္ကြယ္၊
ဝါးခုတ္တဲ့ေတာင္။
ဟဲ့ ဆိုကာ ႀကိမ္တံေျမွာက္မွျဖင့္၊
လွည့္လိုရာ တိမ္ယံေရာက္ႏိုင္ငဲ့၊
အိမ္ၿခံေပါက္ပါတဲ့ ႏြားညီေနာင္၊
စားအီေအာင္ဗ် ညေနေစာင္း၊
အားစည္ေအာင္ပ ဝေစေၾကာင္း။
ေဆာင္ခြင့္ကို႐ြယ္၊
ေမာင္ႏွင့္မယ္ တူယွဥ္တဲြပါလို႔၊
ေနာင္တင့္တယ္ လူျမင္ရဲကာမွ၊
ယူငင္ကာ ျခဴဆင္ဆဲြလုိ႔ရယ္၊
ပဲြဝင္မယ့္ ေက်ာင္းသူရဲ့ ...
လွည္းယာဥ္နဲ႔ေမာင္း။
(သတိုးသီဟ ထပ္ခ်ဲ႕ထားတဲ့ ေလးခ်ိဳးလတ္ျဖစ္ပါတယ္။ အေပၚက ေမာင္မယ္စံု ေလးခ်ိဳးငယ္ကို
ေလးခ်ိဳးလတ္အျဖစ္ တြန္႔ပိုဒ္ ေတြနဲ႔ နေဘထပ္ၿပီး စပ္ထားတာမို႔ ေရးျပလိုက္ပါတယ္။)
ဆရာေၾကာ့ေရး - ေတာသူဖဲြ႔ ေလးဆစ္
ႏုသားေတာ္ ဝါဝါညက္ကယ္ႏွင့္၊
႐ႈစားေသာ္ ခါခါမက္ေစဘုိ႔၊
ကလ်ာသက္ (ရယ္တဲ့) လွမ်က္မွန္။
ယဥ္တနဲ၊
ဆင္ကြဲ ဘုိက႐ိုႏွင့္၊
နဂိုကို အလြန္ေခ်ာတာမို႔၊
ေတာႏွင့္မတန္။
သတင္းေမာ္ ေက်ာ္တေယာက္ဟာမို႔၊
မင္းကေတာ္ ေခၚစေလာက္ပါဘဲ့၊
ေတာက္ေခါက္မိ ေအာ္ .. တို႔ကံငယ္၊
ပန္ဆိုမိ ဆုထူး။
ေငြယုန္လႊာ၊
ေ႐ႊပုဏၰာ စံျပည္ၿမိဳ႕ဆီသို႔၊
ထံပို႔လွ်င္ ေတာ္ပါေလငဲ့၊
မာလာေငြ သေႏၶေမြ႔သူမို႔၊
တရပ္ေန တဒင္ေတြ႔တုိ႔မွာ၊
(ခင္ေလးရယ္) ေျပာေမ့ႏိုင္ဘူး။
အခ်ဳပ္တန္းဆရာေဖ ေရး - ပန္းခ်ီမႏိုင္ - မယ္ဖဲြ႔ ေလးခ်ိဳးလတ္
ေ႐ႊပဒံု ၾကာအခ်ပ္ကိုလ၊
ေလအဟုန္ လာ၍ ခတ္စဥ္က၊
ကညာနတ္ထြက္္ခဲ့တယ္။
သေႏၶဘြားဟာမို႔၊
ေ႐ႊသားကို ပန္းခ်ီျပင္၍၊
သည္ခင္ကို စုတ္တံႏွင့္ေရးေသာ္လည္း၊
ေဆးရႏုိင္ဖြယ္။
စခန္းေနာ္ လိုရာကြန္႔ႏုိင္တဲ့၊
မန္းေပၚမွာ ကိုၾကာညြန္႔ေသာ္မွ၊
႐ြံ႔ပါလိမ့္သူ႔နိကာယ္ကို၊
ရွိတယ္လို႔ ဟုတ္ၿပီဘူး။
တပါးဟန္၊
သိၾကားရယ္ မၾကာဖန္ေတာ့၊
ကာရန္မွာ တူမည္ေဝးပါငဲ့၊
တို႔တေမ ခင္ခင္ေလးမွာကြယ္၊
ေရွးကုသိုလ္ထူး။
ဦးသာဇံ ေရး - မယ္ဖဲြ႔ ေလးခ်ိဳးလတ္
ေ႐ႊျပည္တန္ မကေသးပါတဲ့၊
ေနခ်ည္လွ်ံ ျမအေသြးလိုပ၊
ေၾသာ္ ... အလွကေလးရယ္တဲ့ ပံု႔ပံု႔ရယ္။
ဖဲြ႔သကၠရာဇ္ တဆယ့္ႏွစ္ႏွစ္ ဇာတာအေနက၊
ကညာေမ တျဖစ္ကူးခဲ့ေတာ့၊
နံ႔သာေရ အႏွစ္လူးလို႔ရယ္၊
ဖူးထြတ္ထြတ္ကယ္။
သာကီမွာ ပဏာရပါဘိ၊
ကာလီဒါ ဆရာျပပါတဲ့၊
စာအရ က်မ္းႏွင့္ကြယ္၊
ေအာ္ ... ထယ္ဝယ္တဲ့ ခင္ေလး။
ေမွးစက္႐ႊင္႐ႊင္၊
ေမႊးညက္ ရင္ခြင္တင္လို႔၊
ကစားခ်င္ ယားရင္႐ိုက္ရွာလိမ့္၊
တအားပင္ ထားတင္ပိုက္ပါလို႔၊
ပါးျပင္ကို သြားက်င္လိုက္ေအာင္ကြယ္၊
(ခင္တုိ႔ေရ ...) ဘုန္းကိုက္ခ်င္ေသး။
ကြပ္ရြာ မင္းႀကီးကေတာ္ေရး - ညႊန္းျပပါ့ဖား ေလးခ်ိဳး
ေမွ်ာ္လင့္တုန္း၊
ေၾကာ့ဆံုးလာလိမ့္မည္။
ျမေရလွ်ံ ေဗြအမၺဳက၊
မ႑ဳေဆြ ႏႈတ္ခ်ိဳခြန္းႏွင့္၊
ၫႊန္းျပန္ဘိသည္။
ဖန္ေရေရ၊
မွန္ေပခဲ့လွ်င္ျဖင့္၊
ထံုၾကည္လဲ့ ၾကာဝတ္ရည္၊
ယူမည္လို႔ ေစာင့္စား။
မရဘူးေသာ္လည္း၊
လွ်ံျမဴးစိန္စီတဲ့၊
နာရဏီစံေရႊခြက္ႏွင့္၊
ၾကာရက္ကို အိုင္ျပည့္သြန္းပါ့မယ္၊
ၫႊန္းျပပါ့ဖား။
လိႈင္ထိပ္ေခါင္တင္ေရး - သံေဝဂ ေလးဆစ္သျဖန္
သူျဖဴလွ်င္ အယူေျဖာင့္ႏိုင္ငဲ့၊
သူေမွာင့္မယ့္ စိုးမိတယ္။
ခြင့္သနားလွ်င္ျဖင့္၊
ျမင့္ဖ်ား ေတာင္ေဟမာႏွင့္၊
ေခ်ာင္ေသလာ ေ႐ႊဝါေကြ႔မွာ၊
ေတာေမြ႔ေတာ့မယ္။
မေသ႐ံု ေ႐ႊဘံုႀကီးမွာလ၊
သစ္သီးနဲ႔ ပဲြေတာ္တယ္၊
ဖန္ခ်ယ္တဲ့ ဝတ္လဲ။
ေမႊးလို႔ရယ္လိႈင္၊
အုပ္လံုး စပယ္ႀကိဳင္တဲ့၊
ျမေကခိုင္ မင္ရည္လဲ့ကို၊
ရွင္းမယ့္ ႀကံဆဲ။
လိႈင္ထိပ္ေခါင္တင္ေရးတဲ့ ဒီေလးဆစ္ကေလးကေတာ့ ေလးဆစ္သျဖန္ျဖစ္ပါတယ္။
ေလးခ်ိဳးသျဖန္
ေလးခ်ိဳးသျဖန္ကေတာ့ သျဖန္အခန္းမွာ တင္ျပၿပီးခဲ့တဲ့အတိုင္းပဲ ေလးခ်ိဳးငယ္၊ ေလးဆစ္၊ ေလးခ်ိဳးလတ္ေတြ
ကို သျဖန္ပံုစံ အသံနဲ႔ စပ္ဆိုထားတာမို႔ အထူးအေထြ တင္ျပဖို႔မလိုေတာ့ပါဘူး။ သျဖန္ အခန္းမွာသာ ျပန္
ၾကည့္ပါ။ ေလးခ်ိဳးအခန္းအစပိုင္းမွာ တင္ျပခဲ့တဲ့အတိုင္း အဆံုးမွာလည္းမဟုတ္၊ သီးျခားေရးထားတာလည္း
မဟုတ္ဘဲတျခားစာေတြမွာ ေရာေႏွာၿပီး ေရးတဲ့ေလးဆစ္ကိုေတာ့ သျဖန္လို႔ေခၚတယ္လို႔ဆုိပါတယ္။
အေပၚက လိႈင္ထိပ္ေခါင္တင္ရဲ့ ေလးဆစ္သျဖန္နမူနာေလးကိုလည္း ၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္။
ေလးခ်ိဳးပုလဲ
ေလးခ်ိဳးပုလဲ ဆိုတာကေတာ့ လံုးေရ၊ ပိုဒ္ေရ မမ်ားလြန္း၊ မနည္းလြန္း၊ မတိုလြန္း၊ မရွည္လြန္းဘဲ အလယ္
လတ္အားျဖင့္ ပုလဲတတန္႔၊ ႐ဲြတတန္႔ သီကံုးသလိုစပ္ဟပ္ရတဲ့အတြက္ေလးခ်ိဳးပုလဲ ေခၚတယ္လို႔သိရပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ ေလးခ်ိဳးလတ္မ်ိဳး ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အစပ္အဟပ္ကို လိုက္ၿပီး ေခၚရတယ္ လို႔ဆုိပါတယ္။
ေလးဆစ္ကိုအနည္းငယ္ခ်ဲ႕ထြင္ထားတဲ့အတြက္ ေလးဆစ္ေဘာလယ္၊ ေလးဆစ္ပုလဲ ရယ္လို႔လည္း
ေရွးေဟာင္းစာမူ ပုရပိုက္ေတြမွာ ေတြ႔ရတယ္လို႔ ဆုိပါတယ္။ စပ္နည္းက ေလးခ်ိဳးစပ္နည္းပါပဲ။ အခ်ဳပ္တန္း
ဆရာေဖ ရဲ့ ေလးခ်ိဳးပုလဲ တပုဒ္ကို နမူနာအေနနဲ႔ ျပလိုက္ပါတယ္။
ေႏြရာသီ မိန္ဓေလ့ေပမို႔၊
ေဆြသာကီ မသိမ္ေမြ႔ႏိုင္ဘု၊
ဣေႁႏၵ႕ရင္မုိ႔ေနာ္။
အပူၿဖိဳးေသာ္ေကာ၊
ျမဴခိုးရယ္ တေဝေဝေၾကာင့္၊
အေထြေထြ ေ႐ႊရင္ထုပါလုိ႔၊
တင္ပုေဆြ ေျမမွာလဲခ်င္ေပါ့၊
ကဲြရႏွစ္ေဘာ္။
႐ြက္ေဟာင္းဝါ စ်ာန္ယာဥ္ေျပာင္းပါလို႔၊
႐ြက္သစ္ျဖာ ညာလက္ေမာင္းငယ္ႏွင့္၊
တေပါင္းလသည္အေမာ္၊
ၾကည္ေတာ္ျမႏိုင္ဘူး။
သာခုခါ၊
ကာဠဳဒါ ေ႐ႊဂါထာေၾကာင့္၊
ေဒသစာ ကပၸီနန္းကိုကြယ္၊
ျမန္းၾကလုိ႔ကူး။
(အခ်ဳပ္တန္းဆရာေဖ)
ေလးခ်ိဳးလတ္ ၿပီးေတာ့ ေလးခ်ိဳးႀကီးေတြအေၾကာင္းကို ဆက္ၾကည့္ၾကရေအာင္ပါ။
- ဟယ္ရီလြင္
