လြတ္လပ္ကာရန္ရဲ႕ သမိုင္းဟာ အေတာ္ေလးရွည္လ်ားေနေပမယ့္ စိတ္ဝင္စားစရာတစ္ခုရွိေနပါတယ္။ အဲဒါကေတာ့ ဆရာၾကီးဂိုေထ (Goethe) ပါ။ ဂိုေထဟာ ေျပာင္းလြယ္ျပင္လြယ္ရွိသူပါ။ သူ႔ရဲ႕အေစာပိုင္းကဗ်ာေတြထဲမွာ လြတ္လပ္ကာရန္ကို စမ္းတယ္။ ဥပမာ၊ ပေရာမီးသီးယပ္ (Prometheus) လိုမ်ိဳးမွာပါ။ဒါေပမယ့္ ဂိုေထဟာ ပင္ဒါ (Pindar) ရဲ႕ ကဗ်ာ (Holderlin) ကို ဘာသာျပန္ေတာ့ ကာရန္မွားျပီးသံုးမိပါတယ္။ တကယ္မွားသြားတာက မီတာ (meter) ပါ။ အဲဒီျပႆနာ ျဖစ္ျပီးတဲ႔ေနာက္မွာ ဂိုေထဟာကာရန္စနစ္ကို မသံုးေတာ့ပါဘူး။ ဂိုေထဟာ ေနာက္ထပ္ မမွားေတာ့ပါဘူး။ ဘာေၾကာင့္လဲ ဆိုေတာ့သူမကြ်မ္းက်င္တဲ႔ အလုပ္ကို မလုပ္ေတာ့တဲ႔ အတြက္ပါ။ အဲဒီကတည္းက ဂိုေထဟာ ကာရန္မဲ႔ကဗ်ာေတြေရးလိုက္တာ။ စဥ္းစားစရာ တစ္ခ်က္ကေတာ့ … အကယ္၍မ်ား ဂိုေထ မမွားခဲ႔ရင္ ။
FV ရဲ႕ ၾကက္ဥခြံ ေၾကညာစာတမ္း
ဂ်ာမန္က ဟင္းနရစ္ဟိန္းတို႔ ဘာတို႔ စာရင္းထဲမွာအမ်ားၾကီးပါတယ္။ ထူးျခားတာက စာေပေဝဖန္ေရးဆရာ တီအီးဟရြန္း (T.E.Hulme) က ၁၉ဝ၈ မွာ ေၾကညာခ်က္တစ္ေစာင္ထုတ္ျပန္ပါတယ္။ အဲဒါကေတာ့ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ လက္ခ်ာတစ္ပုဒ္ (A Lecture on Modern Poetry) ပါ။ကဗ်ာဆရာမ်ားအသင္း (Poet’s club) မွာ ေၾကညာပါတယ္။ တိတိက်က် ေျပာရရင္ ၁၉ဝ၈ ႏွစ္ကုန္ပိုင္းမွာပါ။ ဟရြန္းဟာ အေတာ္သတၱိရွိသူ ျဖစ္ပါတယ္။ လြတ္လပ္ကာရန္ကို ေထာက္ခံတဲ႔ စာတမ္းကို လြတ္လပ္ကာရန္ကိုမုန္းတဲ႔ အသင္းဥကၠ႒ေရွ႕မွာ ဖတ္ပါတယ္။ ဒီစာတမ္းမွာ ဂုစတပ္ခမ္းရဲ႕ အေရးအသားကို ပညာရွင္ဆန္တဲ႔ေထာက္ခံမႈေတြပါတယ္။ သူဟာ စာေၾကာင္းတစ္ေၾကာင္းနဲ႔ သူ႕ေၾကညာခ်က္ကို ေကာက္ခ်က္ခ်တယ္။
''ၾကက္ဥခြံဆိုတာ ၾကက္ဥႏုနယ္ေသးတဲ့ အခ်ိန္ အတိုင္းအတာ တစ္ရပ္အထိ လိုအပ္ပါတယ္။ ၾကက္ဥရင့္ထြားလာရင္ေတာ့ ၾကက္ဥအခြံဟာ လူၾကီးမင္းမ်ားခင္ဗ်ား ၾကက္ဥအခြံဟာ ကဲြကို ကြဲေပးရမယ္…” တဲ့။
ဟုတ္ကဲ့ လူၾကီးမင္းဟရြန္းကို ကြ်န္ေတာ္ ျမင္သြားေစခ်င္ပါတယ္။ အခုေတာ့ ၾကက္ စ,ဥလိုက္ကတည္းက အခြံမပါခဲ႔ေတာ့ပါဘူး။ သူ႔စာတမ္းဟာ သူအသက္ရွင္စဥ္မွာ ပံုနွိပ္ခြင့္မရလိုက္ပါဘူး။ အခုဆိုရင္ ကြ်န္ေတာ္တို႔ဟာအခြံမပါတဲ႔ ၾကက္ဥေတြနဲ႔ ေနသားက်ေနပါျပီ။ တစ္ေန႔မွာၾကက္ဥခြံေတြကို ေလဟာနယ္ မွန္လံုခန္းမထဲက မီးအပူေပးထားတဲ့ ျပတိုက္တစ္ခုမွာ ကြ်န္ေတာ္တို႔သြားေလ့လာပါ့မယ္။
လြတ္လပ္ကာရန္ကို ကဗ်ာခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာတဲ႔ website တစ္ခုမွာ ေရးထားတာက -
1. Free verse is difficult to define (အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုရန္ခက္ခဲသည္)
2. It follows no specific meter or rhyme (တိက်ေသာမီတာနွင့္ရိုင္း(မ)ပံုသ႑န္မရွိ
3. It must have some poetic elements in order to be more than prose. (စကားေျပအေရးထက္ ပို၍ ကဗ်ာအဂၤါရပ္မ်ား ပါဝင္သည္)
4. With line breaks. (စာေၾကာင္းအျဖတ္အေတာက္မ်ားပါဝင္သည္) တဲ့…။
*Pindar = ဘီစီငါးရာစု (ca.552-443) မွ ကဗ်ာဆရာျဖစ္သည္။
ဒီေနရာမွာနံပါတ္ (2) မွာပါတဲ့ "no specific meter or rhyme" လို႕ ေရးထားတာဟာ လံုးဝမပါတာေတာ့မဟုတ္ဘူး။ အတိအက် မလိုက္နာတာကို ဆိုလိုပါတယ္။ အေရးပါတဲ့ အဂၤါရပ္ဟာ "Cadence" ပဲ။
1. Balanced,rhythmic flow, as of poetry or oratory.
ဟန္ခ်က္ညီမႈ၊စီးဝါးကိုက္အသြား(ကဗ်ာသို႔မဟုတ္ပရိတ္သတ္ေရွ႕စကားေျပာ)
2. The measure or beat of movement as in dancing or marching.
စနစ္သို႔မဟုတ္လႈပ္ရွားမႈစည္းခ်က္မွန္ျခင္း (ကခုန္ျခင္းသို႔မဟုတ္ခ်ီတက္ျခင္း)
3. (a) A falling inflection of the voice as at the end of a sentence
(b) General inflection or modulation of the voice
ဝါက်၏ အဆံုး၌က်ေရာက္ေသာ အသံ၏အနိမ့္အျမင့္၊ ေယဘုယ်အသံ၏ပံုမွန္စည္းခ်က္ညီေျပာဆိုမႈ
4. 4.Music. A progression of chords moving to a harmonic close, point of rest or sense of resolution.
ၿငိမ့္ေညာင္းသံဂီတ…လိုက္ဖက္ညီတီးခတ္ေသာေကာ့ဒ္၏လုပ္ေဆာင္ခ်က္၊ အဆံုးသတ္မႈရစ္သမ္ (သို႔မဟုတ္) ရစ္သမ္စီးေၾကာင္း (flow)
- Source: Old French "Cadence" from answer.com
ဒီေတာ့လြတ္လပ္ကာရန္ ဒါမွမဟုတ္ ကာရန္မဲ႔ဆိုတာ စကားေျပာေျပျပစ္ စီးခ်က္ညီမႈေတာ့ပါမယ္။ ဒါေပမယ့္ကာရန္ကို ေရွာင္လႊဲတယ္။ ''Rhyme'' ဆိုတဲ႔စကားလံုးအသံဆင္တူတည္ေဆာက္မႈ မပါေတာ့ဘူး။ ဒါေပမယ့္ "Rhythem" (သို႔မဟုတ္) "Cadence” ေတာ့ရွိရမယ္လို႔ဆိုတယ္။ ဒီေနရာမွာ ပိုျပီး ျပည္႔စံုေအာင္လို႔ "Rhyme" ရိုင္း(မ) ကိုနည္းနည္းစဥ္းစားၾကည္႔မယ္။ "Rhyme" ရိုင္း(မ) မပါဘူးဆိုရင္ ကြ်န္ေတာ္တို႔ဟာ ဘယ္ဟာကေတာ့ျဖင့္ ရိုင္း(မ) လို႔ သတ္မွတ္သလဲဆိုတာ ေယဘုယ် နားလည္သင့္တယ္။ တကယ္ေတာ့ ကဗ်ာဆရာတစ္ေယာက္ဟာ ရိုင္း(မ) နဲ႔ ရစ္သမ္ ဆိုတာကို သိနွင့္ေနျပီလို႔ ယူဆရတယ္။ အဂၤလိပ္ကဗ်ာရဲ႕လြတ္လပ္ကာရန္ (Free Verse) စီးဆင္းပံုကို ကၽြန္ေတာ္ (Flow Sheet) တစ္ခု တည္ေဆာက္ၾကည္႔ပါမယ္။
(၁) ၁၃၈၀ ဂြ်န္ဝါးကရစ္(ဖ) ၏ ဆာလံက်မ္းစာ
(၂) ၁၇၅၉-၁၇၆၃ ခရစၥတိုဖာစမတ္ ၏ ဂ်ဴးဘလိတ္အက္နို
(၃) ၁၈၃၇-၁၉ဝ၁ ဝိတိုရိယေခတ္ကာရန္မဲ႔ကဗ်ာဆရာမ်ား (ရိုဆက္တီေမာင္နွမ)
(၄) ၁၈၆၆ ေဝါ့ဝွစ္ထမင္း (Walt Whitman) ၏ ျမက္ပင္မ်ား၏သစ္ရြက္မ်ားေနာက္ဆံုးတည္းျဖတ္ပံုနွိပ္
(၅) ၁၉ဝ၉ တီအီးဟရြန္း (T.E Hulme) ၏စာတမ္း (ကဗ်ာေရးသူအသင္း)
(၁) ဂၽြန္ဝါးကရစ္(ဖ္) ၏ ဆလံက်မ္းစာမွ ............ (၂) ခရစ္စတိုဖာမတ္၏ ဂ်ဴးဘလိတ္အက္ႏို ဆာလံက်မ္းစာပါ စာေၾကာင္းမ်ားဟာ ခရစၥတိုဖာစမတ္ေပၚ ၾသဇာလႊမ္းမိုးမႈရွိပံုရတယ္။ မွတ္တမ္း အတိအက် မရွိ။ ခရစၥတိုဖာမွ တရားဝင္ေျပာၾကားမႈမွတ္တမ္း မရွိပါ။
(၁) ဆလံက်မ္းစာ ......... (၂) ဂ်ဴးဘလိတ္အက္ႏို .......... (၃) ဝိတိုရိယေခာတ္ကဗ်ာဆရာမ်ား
(၂) ခရစၥတိုဖာရဲ႕ ဂ်ဴးဘလိတ္အက္ႏိုမွ (၃) ဝိတိုရိယေခတ္ကဗ်ာဆရာမ်ားဆီ ဆင္းသက္တယ္လို႔ ကြ်န္ေတာ္မယံုဘူး။ ဂ်ဴးဘလိတ္အက္ႏိုဟာေရးျပီး ေနာက္ႏွစ္ေပါင္း၂ဝဝ ေက်ာ္မွ ပံုနွိပ္တယ္။
(၁) ဆလံက်မ္းမွ .................. (၃) ဝိတိုရိယေခတ္ကဗ်ာဆရာမ်ား
ဆလံက်မ္းကေန ဝိတိုရိယေခာတ္ ကဗ်ာဆရာေတြဆီကို ကူးစက္တာ ျဖစ္နုိင္တယ္။ ဒါေပမယ့္အတိအက် ဘယ္သူမွ မေျပာခဲ႔ဘူး။ (၃) နဲ႔ (၄) ဟာ တကယ္ေတာ့ ဝိတိုရိယေခတ္ တစ္ခုထဲမွာပဲ။ ဒါေပမယ့္ (၃)ဟာ ကဗ်ာဆရာမ်ားပါဝင္လို႔ ကြ်န္ေတာ္အေပၚမွာထားတယ္။ အတိအက်မေျပာႏိုင္လို႔ပါ။ (၄) ကေတာ့ ဝွစ္ထမင္းရဲ႕ ျမက္ပင္၏သစ္႐ြက္မ်ားကိုေနာက္ဆံုးတည္းျဖတ္တဲ႔ အဆင့္ကိုဆိုလိုပါတယ္။ ကြ်န္ေတာ္အဲဒီအဆင့္ (၃) နဲ႔ (၄) ကို အခ်က္တစ္ခိ်ဳ႕ထပ္ျဖည္႔ခ်င္ပါတယ္။ အထက္မွာ ေရးခဲ႔သလို FV ကိုေရးတဲ႔ ကဗ်ာဆရာေတြရဲ႕နာမည္ကို ဝိတိုရိယေခတ္အတြက္ ေရးခဲ႔ရာမွာ ခရစၥတီးနား (Christina Rossetti) နဲ႔ အျခားကဗ်ာ ဆရာနွစ္ဦးအမည္ကို မွတ္မိဦးမွာပါ။ ဒီအဆင့္ (၃) နဲ ႔(၄) အတြက္ေတာ့ ဒီအမ်ိဳးသမီးဟာကြ်န္ေတာ့္အတြက္အေရးပါတယ္။
"ေဝါ့ဝွစ္ထမင္း" စာအုပ္ကို ကူျပီး တည္းျဖတ္ေပးသူစာရင္းထဲမွာ W.M.Rossetti ဆိုတာ ကိုေတြ႕ရတယ္။ ဒါနဲ႔ေဝါ့ဝွစ္မင္းအေၾကာင္းကို ေလ့လာေတာ့ ဒီရိုဆက္တီဆိုတဲ႔ပုဂၢိဳလ္ကို ေဝါ့ဝွစ္မင္း ကိုးကြယ္ခဲ႔ပံုေပၚတယ္ဆိုတာ ေတြ႕ရတယ္။ W.M ရိုဆက္တီဟာ ကဗ်ာဆရာမ ခရစၥတီးနားရိုဆက္တီရဲ႕အစ္ကိုျဖစ္တယ္။ ဒါေပမယ့္ သူဟာ ကဗ်ာမွာ မေက်ာ္ၾကားလွဘူး။ ေဝါ့ဝွစ္မင္း ဟာ ၁၈၁၉ မွာေမြးတယ္။ W.M ရိုဆက္တီက ၁၈၂၉ မွာ ေမြးတယ္။ ဝွစ္မင္းထက္ (၁၀) နွစ္ ငယ္တယ္။ ဆရာမ ခရစၥတီနားက ၁၈၃၀ မွာေမြးေတာ့ ဝွစ္မင္းထက္ (၁၁) နွစ္ ငယ္ေနတယ္။ ျမက္ပင္၏သစ္ရြက္မ်ားက ၁၈၆၆ မွာ ေနာက္ဆံုးတည္းျဖတ္မႈထြက္တယ္။ ဒီေတာ့ခရစၥတီးနားရဲ႕ FV ကို ဝွစ္မင္း တုတာမျဖစ္နုိင္ဘူး။ ခရစၥတီးနားေရာ ဝွစ္မင္းပါ FV ကို W.M ရိုဆက္တီ (ခရစၥတီးနားရဲ႕အစ္ကို) ဆီက ရပံုေပၚတယ္။ ဒါမွမဟုတ္ သူတို႔သံုးေယာက္စလံုး FV အေရးကို တစ္ေနရာကရတာလဲ ျဖစ္နိုင္တယ္။ ေသခ်ာတာက ရိုဆက္တီကို ဝွစ္မင္းက သူ႔စာအုပ္တည္း ျဖတ္ခိုင္းလို႔ ကိုးကြယ္ေလးစားတယ္ ဆိုတာကိုတြက္ျပီး FV ဟာ ဝွစ္မင္းက ရိုဆက္တီတို႔ေမာင္နွမဆီ သြားတာမျဖစ္နိုင္ဘူး။ ဒါက ကြ်န္ေတာ္စဥ္းစားတာပါ။
ဒါနဲ႕ပဲ ေဝါ့ဝွစ္(ထ)မင္းရဲ႕ "ျမက္႐ြက္မ်ား" ဟာ ဒဗလ်ဴအမ္ ၊႐ိုဆက္တီ ရဲ႕ တည္းျဖတ္မႈနဲ႕ လန္ဒန္မွာ ထြက္လာတယ္။ ကာရန္မဲ့ကဗ်ာရဲ႕ အဓိကဝင္႐ိုးဟာ“ဆာလံက်မ္း” ျဖစ္တယ္လို႕ ဆိုရတဲ့ အေၾကာင္းအရင္းက အေျခခံ လူတန္းစားဟာ အဲဒီကာလေတြတုန္းက ကဗ်ာထက္စာရင္ က်မ္းစာဟာပိုၿပီး လူထုၾကားထဲကို က်ယ္က်ယ္ျပန္႕ျပန္႕ ေရာက္သြားတာဟာလည္း အေၾကာင္းအရင္းတစ္ရပ္ပါပဲလို႕ ပါေမာကၡ ဂ်က္ဖရီ (Jeffrey Wainwright) က သံုးသပ္ပါတယ္။ အလက္ဇႏၵားပုပ္(ပ္) (Alexander Pope) ရဲ႕ ကဗ်ာေတြထက္ ေန႕တဓူဝ အိမ္မွာ၊ ဘုရားေက်ာင္းမွာ႐ြတ္ဆိုေနတဲ့ ဆာလံက်မ္းကို လူပိုသိတာ မဆန္းပါဘူး။ ဒီေတာ့ ေဝါ့ဝွစ္(ထ)မင္းကို သံုးသပ္ရာမွာ ဆာလံက်မ္းမွ ဝွစ္(ထ)မင္း သို႕ဆိုရင္ ျငင္းစရာ သိပ္မ႐ွိပါဘူးတဲ့။ ဒီေတာ့ ဝွစ္(ထ)မင္းဟာအေျခအေနႏွစ္ရပ္ကေန “FV” ကို ရႏိုင္ပါတယ္။ “PRB” နဲ႕ “ဆာလံက်မ္း” ပါ။ ဒါေပမယ့္ ဂ်က္ဖရီရဲ႕ စာအုပ္ထဲမွာေတာ့ “PRB” မပါဝင္ပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ ကၽြန္ေတာ္က ခရစၥတီးနားတို႕ ေမာင္ႏွမေတြရဲ႕ “PRB” ကို ထည့္သြင္းစဥ္းစားထားပါတယ္။ ဝွစ္(ထ)မင္းရဲ႕ ကဗ်ာေလးတစ္ပုဒ္ကို နမူနာ ၾကည့္ရေအာင္။ ပါေမာကၡ ဂ်က္ဖရီ ေ႐ြးထားတာပါပဲ။ နာမည္ႀကီး ႏိုင္ငံေရးကဗ်ာတစ္ပုဒ္ပါ။ “က်ဳပ္ကိုယ္တိုင္ရဲ႕ေတး” (Song of Myself) ပါ။ ဒီကဗ်ာေလးက ဒီမိုကရက္တစ္ ကဗ်ာဆရာႀကီးအျဖစ္ သမိုင္းတြင္ေစခဲ့တဲ့ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ပါ။
A child said What is the grass?Fetching it to me with full hands;
How could I answer the child? I do not know what it is anymore than he.
I guess it must be the flag of my disposition, out of hopeful green stuff woven.
Or I guess it is the handkerchief of the Lord,
I scented gift and remembrance designedly drop.
Bearing the owner’s name someway in the corners, that we may see and remark and say whose?
ကေလးငယ္တစ္ဦးက ျမက္ပင္က ဘာလဲလို႕ ေျပာခဲ့။ လက္အစံုနဲ႔ ငါ့ဆီကို ဆြဲေဆာင္မႈယူေနခဲ့
ငါ ဘယ္လိုေျပာရပါ့ ခေလးငယ္ရယ္ ? သူ႕ထက္ပိုၿပီးတျခားအသိ ငါ့မွာမ႐ွိ။
ငါ့ရဲ႕ မတည္ၿမဲျခင္း အလံငယ္သာ ျဖစ္ရမယ္လို႕ငါထင္ရဲ႕၊ ေမွ်ာ္လင့္ျခင္းအျပင္ဘက္ အစိမ္းေရာင္ခ်ည္ထည္ေလ
သို႕တည္းမဟုတ္ ဒါဟာ ဘုရားသခင္ရဲ႕ လက္ကိုင္ပုဝါတစ္စျဖစ္တယ္လို႕ ငါထင္ရဲ႕။
ေမႊးရနံ႕ျဖင့္ စီရင္ေသာ လက္ေဆာင္တစ္ခုၿပီးေတာ့ အမွတ္ရစရာမ်ားကို ဖန္တီးသူက ရည္႐ြယ္ခ်က္႐ွိစြာျဖင့္ပစ္ခ်
ပိုင္႐ွင္ရဲ႕ နာမနဲ႕လမ္းဟာေထာင့္ခ်ိဳးမ်ားစြာမွာ႐ွိတဲ့ ဘယ္လမ္းကိုပဲျဖစ္ေစ အဲဒါငါတို႕ျမင္ႏိုင္၊ အမွတ္အသားျပဳႏိုင္
ၿပီးေတာ့ ဘယ္သူပိုင္လဲလို႕ေျပာႏိုင္တဲ့အရာ။
- (ေဝါ့ဝွစ္(ထ)မင္း၏ က်ဳပ္ကိုယ္တိုင္ရဲ႕ေတးမွ ေကာက္ႏႈတ္ခ်က္)
စာအုပ္ထြက္လာေတာ့ ဆင္ဆာၿငိပါတယ္။ စာေၾကာင္းေတြ ေငြမွင္သုတ္ခံရသလို ေဆးေတြနဲ႕ ဖ်က္ထားတဲ့ "ျမက္႐ြက္မ်ား" ဟာ မလွမပျဖစ္ေနမွာေတာ့ အေသအခ်ာပါပဲ။ ဒါကို မွတ္တမ္းမွာေတာ့ * “The edition was bowdlerized” လို႕ေရးတယ္။ ဝွစ္(ထ)မင္းဟာ ကဗ်ာမွာ အမည္ေပါက္႐ွိတဲ့ ခရစၥတီးနားကို မတည္းျဖတ္ခိုင္းဘဲ သူ႕အစ္ကို ဝီလီယံကို တည္းျဖတ္ခိုင္းတာဟာ လန္ဒန္ျဖန္႕ခ်ိေရးအတြက္ထိေရာက္ဖို႕ ယူဆတယ္။ ဒါဆိုရင္ ဝီလီယံမိုက္ကယ္ ႐ိုဆက္တီ ရဲ႕ အေရးပါပံုကို မွန္းဆဖို႕လိုလာတယ္။ သူဟာ ပရီရက္ဖရီလိုက္ဘရားသားဟု(ထ) (Pre-Raphaelite Brotherhood) (PRB) အဖြဲ႕တည္ေထာင္သူ ခုႏွစ္ေယာက္ထဲက တစ္ဦးျဖစ္တယ္။ သူတို႕အဖြဲ႕ကထုတ္တဲ့ "The Germ" စာေပ မဂၢဇင္းမွာ ရီဗ်ဴးေလးဘာေလး ေရးခဲ့ဖူးတယ္။ ဝီလ်ံမိုက္ကယ္ရယ္၊ ခရစၥတီးနားရယ္၊ ပီအာပီ ဆိုတဲ့ ပန္းခ်ီဂုိဏ္းရယ္ဟာ "ျမက္႐ြက္မ်ား" နဲ႕ ေဝါ့ဝွစ္(ထ)မင္းကို ဝင္ေရာက္စြက္ဖက္ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ ဘယ္လိုအင္အားမ်ား ႐ွိခဲ့သလဲဆိုတာ ကၽြန္ေတာ္ ခ်ိတ္ဆက္လို႕မရႏိုင္ခဲ့ဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ဝိတိုရိယေခတ္ အဂၤလိပ္ကဗ်ာေလာကဆီ ျပန္လွည့္ဖို႕ ဆံုးျဖတ္လိုက္တယ္။ အဲဒီ ပီအာပီ ဂိုဏ္းဟာ ပန္းခ်ီကိုအထူးျပဳတဲ့ ဂိုဏ္းျဖစ္ေနတယ္။ ဒါေပမယ့္ သူတို႕မွာ ကဗ်ာနဲ႕ပတ္သက္ၿပီး တစံုတစ္ခု ႐ွိေနတာ အေသအခ်ာပါပဲ။
* Note - အဲဒီတုန္းက ဆင္ဆာပံုစံတစ္မ်ိဳး (Form of censorship) ပါ။ အႏုပညာနဲ႕ပတ္သက္တဲ့ အေရးအသားေတြမွာ မွိန္သြားေအာင္ ဒါမွမဟုတ္ ဖတ္လို႕မရေအာင္မွင္မဲနဲ႕ ျခစ္ပစ္တာကို ဆိုလိုပါတယ္။ ဒါကို ေနာက္တစ္မ်ိဳး Expurgation လို႕ ေယဘုယ်ေခၚတယ္။ "Expurgation" က အႏုပညာေတြကို ဆင္ဆာလုပ္တာကိုေခၚၿပီး စာအုပ္ေတြမွာ မင္မဲနဲ႕ျခစ္ပစ္တာကိုေတာ့ "bowdlerization" လို႕ ေခၚပါတယ္။ ဒီ ဘိုဒရီ႐ိုင္ေဇး႐ွင္း (Bowdlerization) ဆိုတဲ့ အေခၚအေဝၚ ေပၚေပါက္လာတာကေတာ့ ေသာမတ္(စ)ဘိုဒလာ (Thomas Bowdler) ဆိုတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ေၾကာင့္ပါပဲ။ သူက ၁၈၁၈ ႐ွိတ္စပီးယားရဲ႕ စာေတြကို ခေလးေတြနဲ႕အမ်ိဳးသမီးေတြဖတ္ဖို႕ သင့္ေတာ္ေအာင္ စာေၾကာင္းေတြကို ဆင္ဆာလုပ္ၿပီး ထုတ္ေပးခဲ့လို႕အဲဒီလို ဆင္ဆာအလုပ္ခံရတာကို စာေပေလာကမွာ "ဘိုဒရီ႐ိုင္ေဇး႐ွင္း" လို႕ ေခၚၾကတယ္။ သူကပဲ ေနာက္တစ္ခါ အက္ဒဝပ္ဂစ္ဘြန္ (Edward Gibbon) ရဲ႕ ေရာမအင္ပါယာက်ဆံုးျခင္းႏွင့္ၿပိဳလဲျခင္း (Decline and Fall of the Roman Empire) ကိုလည္း အဲဒီဗား႐ွင္းနဲ႕ ထုတ္ခဲ့တယ္။ ဒီလိုဆင္ဆာဗား႐ွင္းနဲ႕ ထုတ္တာကို "fig-leaf edition" လို႕ ေခၚတယ္။ အရင္က ဝစ္လစ္စလစ္ပန္းခ်ီကားေတြမွာ သဖန္းသီး႐ြက္ကို ဆင္ဆာဖံုးပစ္တဲ့ ဓေလ့ကို အစြဲျပဳေခၚတယ္လို႕ ဆိုတယ္။
(၄) ေဝါ့ဝွစ္ထမင္း မွ................... (၅) တီအီးဟရြန္း သို႕
ဝွစ္မင္းက "တီအီးဟရြန္း"ဆီ ကူးစက္တာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဝွစ္မင္းအျပင္ တျခားသူေတြဆီကလည္း ကူးစက္တာျဖစ္နိုင္တယ္။ မွတ္တမ္းေတာ့ မေတြ႕ဘူး။ (၅) အဆင့္မွာ အနည္းငယ္ ေျပာစရာရွိတယ္။ ကဗ်ာဆရာမ်ားအသင္းမွာ တီအီးဟရြန္း (FV) စာတမ္းဖတ္ေတာ့ အဲဒီမွာ ကဗ်ာဆရာတစ္ေယာက္နဲ႔ ျပႆနာျဖစ္ေသးတယ္။ (မူရင္းFVေရးသားမႈမွာ မပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ ေမာ္ဒန္အေရးအသားဆိုတဲ႔ ေခါင္းစဥ္နဲ႔ ဝီကီအဘိဓါန္မွာေရးသားခ်က္ကို ယူသည္။)
အဲဒီ တီအီးဟရြန္းနဲ႔ ျပႆနာတက္တဲ႔ တစ္ေယာက္က ကဗ်ာဆရာ အက္(ဖ)၊အက္(စ္)၊ ဖလင့္(တ)(F.S.Flint) ပဲ။ သူ႔ကို အဘိဓါန္က ဒီလိုညႊန္းတယ္။ (The Poet and critic who was a champion of free verse)။ ကဗ်ာဆရာႏွင့္ ေဝဖန္သူျဖစ္တဲ႔ ဖလင့္ဟာ FV မွာ ခ်န္ပီယံပါပဲတဲ႔။ ဖလင့္ဟာကဗ်ာဆရာမ်ားကလပ္မွာ အဲဒီေတာ့မွ ဘြားကနဲ ေပၚေပါက္လာတာ မျဖစ္ႏိုင္ဘူး။ ဒီေတာ့ ၁၉ဝဝဝန္းက်င္မွာ FV နဲ႔ပတ္သက္ျပီး အျငင္းပြား ေနေလာက္ျပီ။ ဟရြန္းစာတမ္းဖတ္ေတာ့ ဖလင့္နဲ႔ အၾကီးအက်ယ္ ျငင္းခံုေသးတယ္။ နွစ္ေယာက္စလံုးဟာ FV သမားေတြေပမယ့္ သီအိုရီပိုင္းမွာ ျငင္းခံုၾကတယ္လို႔ မွတ္တမ္းမွာပါတယ္။ ျငင္းခံုမႈေတြ အျပီးမွာ ဟရြန္းနဲ႔ ဖရင့္တို႔ သိပ္ခ်စ္တဲ႔ မိတ္ေဆြေတြ ျဖစ္သြားတယ္။ ဒီေတာ့ နွစ္ေယာက္ေပါင္းျပီး အီဖယ္ေမွ်ာ္စင္က ဆုိုဟို (Soho) စားေသာက္ဆိုင္မွာ ကဗ်ာဆရာေတြရသေလာက္စုျပီး FV ျပန္႔ပြားေရး လုပ္ေတာ့တာပဲ။
ေနာက္ေတာ့ အဲဒီ ''ဆိုဟို'' အုပ္စုထဲကို ''အက္ဇရာေပါင္း'' ေရာက္လာတယ္။ က်မ္းထဲမွာေတာ့ "ဆိုဟို" အုပ္စုလို႕မေရးဘူး။ အီဖယ္(လ္) ေမွ်ာ္စင္အုပ္စု (The Eiffel Tower Group) လို႔ ေရးတယ္။ ၁၉၁၁ မွာ အက္ဇရာေပါင္း (Ezra Pound) က အပ္ခ်္ဒီ (HD) နဲ႔ ရစ္ခ်က္ေအာ္ဒင္တန္ (Richard Aldington) တို႔ကို "ဆိုဟို” အုပ္စုနဲ႔ မိတ္ဆက္ ေပးခဲ႔တယ္။ က်န္တဲ႔အပိုင္းကေတာ့ ပံုရိပ္ဝါဒီ (Imagism) နဲ႔ ေမာ္ဒန္ကဗ်ာ (Modernist Poetry) အပိုင္းေရာက္သြားၿပီ။
FV ရဲ႕ အဓိကဇာတ္ေကာင္ သံုးေယာက္ ျဖစ္တဲ႔ (၁) ေဝါ့ဝွစ္(ထ)မင္း (၂) တီအီးဟရြန္း နဲ႔ (၃) အက္(ဖ)အက္(စ)ဖလင့္ကို ဇယားျပန္ခ်ၾကည္႔ေတာ့ အဆင့္ (၁) ေဝါ့ဝွစ္(ထ)မင္းရဲ႕ အတၳဳပတၱိမွာ ျမက္ပင္၏သစ္ရြက္မ်ားရဲ႕ အေရးအသားဟာ သမၼာက်မ္း အေရးအသား အေျခခံ (Base on the Bible) လို႔ေရးထားတာ ေတြ႕ျပန္တယ္။
(၁) ဆာလံက်မ္း ................. (၄) ေဝါ့ဝွစ္(ထ)မင္း
အဆင့္ (၁) မွ (၄) ဆီသို႔ တိုက္ရိုက္ဆင္းသက္တာမ်ိဳးျဖစ္ဖို႔ရွိတယ္။ ဝွစ္(ထ)မင္းနဲ႔ ဆက္ႏြယ္ေနတဲ႔ ရိုဆက္တီ ေမာင္ႏွမရဲ႕ အထၱဳပတၱိကို လိုက္ၾကည္႔ေတာ့ ထူးျခားခ်က္တစ္ခုသြားေတြ႕တယ္။ အဲဒါက သူတို႔ရဲ႕ အေမဘက္ကဦးေလး ဂြ်န္ဝီလီယံပိုလီဒိုရီ (John William Polidori) ဟာ ေသြးစုတ္ဖုတ္ေကာင္ (vampire) ကို ေရးတဲ႔သူျဖစ္ျပီး ေလာ့ဒ္ဘိုင္႐ြန္ (Byron) ရဲ႕ဆရာဝန္ျဖစ္တယ္။ ဒါေပမယ့္ FV ဟာ ဦးေလးလုပ္သူက တူေတြ တူမေတြကို ဆင္းသက္ဖို႔အတြက္ ေသြးစုတ္ဖုတ္ေကာင္စိတ္ကူးယဥ္စာေပ အမ်ိဳးအစားအရ မျဖစ္နိုင္ဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ဒီလိုေကာက္ခ်က္မ်ိဳးကို မစဥ္းစားခဲ႔ဘူး။ FV ရဲ႕ ဒုတိယဝင္ရိုး (၂) တီအီးဟရြန္းဆီကို ဘယ္ကလာသလဲ။ ဝွစ္မင္းရဲ႕စာအုပ္က ၁၈၆၆ မွာ ေနာက္ဆံုးတည္းျဖတ္ကိုထုတ္ျပီးႏွင့္ျပီဆိုတာ ဟရြန္းစာတမ္းဖတ္တဲ႔ ၁၉၀၉ မွာ အဲဒီစာအုပ္ သက္တမ္းဟာ ၄၃ နွစ္ ရွိႏွင့္ေနၿပီ။ ဒီေတာ့ FV အေရးအသားဟာ ဒီစာအုပ္နာမည္ၾကီးတာနဲ႔အတူ အေတာ္ေလးပ်ံ႕နွ႔ံေန ေလာက္ျပီ။ ဒါေပမယ့္ကဗ်ာဆရာမ်ားအဖြဲ႔မွာ ဟရြန္းရဲ႕ အားထုတ္မႈကို မွတ္တမ္းေတြထဲမွာ အက်ယ္တဝင့္ ေရးတာကိုၾကည္႔ျပီး အဲဒီအခ်ိန္က FV ကို အျပင္းအထန္ အျငင္းပြားခဲ႔ပံုေပၚတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဆာလံက်မ္းအေရးအသားအေျခခံရွိေနလို႔ ဝွစ္မင္းကို သိပ္မဖဲ႔ၾကတာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
ေရွ႕ကေဖာ္ျပခဲ႔တဲ႔ အဆင့္ (၁) က်မ္းစာအေရးအသားကိုခဏထားျပီး အဆင့္ (၂) ခရစၥတိုဖာစမတ္ကစျပီး ၁၉ဝ၉ တီအီးဟရြန္းရဲ႕ ေပါက္ကြဲမႈအထိႏွစ္အေတာ္ၾကာ ျဖတ္သန္းခဲ႔ရတယ္။ ဝိတိုရိယေခတ္ဟာ သိပ္မဆိုးလွတဲ႔ေခတ္လို႔ ကြ်န္ေတာ္က မွတ္ခ်က္ေပးခ်င္တယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ ပထမဦးဆံုးလူသားစက္ရုပ္ကို တီထြင္ခဲ႔တယ္။ ဆိုလိုတာက ၁၈၃၇ က ၁၉၀၁ အထိ ဝိတိုရိယေခတ္မွာ လူေတြအစြဲအနဲနဲကြ်တ္လာတယ္ လို႔ယူဆရမယ္။ အသစ္ေတြ လုပ္ရမယ္ဆိုတာကို မသိစိတ္က လက္ခံလာတဲ႔သေဘာပါ။ ဒါေပမယ့္ FV ဟာ ဟရြန္းတို႔လူစု ”ဆိုဟို” လႈံ႕ေဆာ္မႈ ေတြအထိ အေတာ္ေလး ၾကိဳးစားခဲ႔ရတာသိသာေနတယ္။
တီအီးဟရြန္းကို ဘယ္လိုတြန္းအားမ်ိဳးက FV ဆီကို ေခၚသြားသလဲ။ ဟရြန္း ဘယ္လိုစာမ်ိဳးကိုဖတ္သလဲ။ ဟရြန္းရဲ႕ကိုယ္ေရးကို ၾကည္႔ေတာ့ ျပင္သစ္ေတြးေခၚရွင္ ေဂ်ာ့ဆိုး(လ္) (George Sorel) ရဲ႕ စာေပကို အေသးစိတ္ ေလ့လာခဲ႔တယ္လို႔ သိရတယ္။ သူ႔ေၾကညာစာတမ္းမွာ သူ႔ကဗ်ာနွစ္ပုဒ္ပါဝင္တယ္လို႔ သိရတယ္။ ကြ်န္ေတာ္သိပ္ေတာ့ မေက်နပ္ေသးပါဘူး။ ဟရြန္းဟာ အဂၤလိပ္ကဗ်ာ ေလာကမွာလမ္းသစ္ ေဖါက္သူျဖစ္တယ္။ ေမာ္ဒန္ဆရာၾကီး အက္ဇရာေပါင္းေတာင္ ဟရြန္းတို႔ ”ဆိုဟို”အုပ္စုကိုလာေပါင္းတာကိုၾကည္႔ျပီး FV ရဲ႕ အစဟာ ဝွစ္မင္းျပီးရင္ ဟရြန္းပဲဆိုတာကို သိသာလာတယ္။ တီအက္(စ္)အဲလီးေယာ့လည္း ဟရြန္းကို မွီရတယ္လို႔ ဆိုတယ္။ ဒီေတာ့ ဟရြန္းဟာ ေမာ္ဒန္ကဗ်ာရဲ႕ အစလို႔ဆိုရေတာ့မယ္။ အဲလီေယာ့ဟာ ေမာ္ဒန္ရဲ႕ က်မ္းစာျဖစ္တယ္လို႔ သူတို႔ ပညာရွင္ေတြက ဆိုတယ္။ အဲလီေယာ့ရဲ႕ နာမည္ၾကီးေျခာက္ေသြ႔မာေက်ာမႈ (Dry Hardness) ဆိုတာ သူ႔ကိုယ္ပိုင္စကား မဟုတ္ပဲ ဟရြန္းရဲ႕စကားျဖစ္တယ္လို႔ ကဗ်ာေဖာင္ေဒးရွင္း ဆိုဒ္ကဆိုျပန္တယ္။ ဒီေတာ့ ကြ်န္ေတာ့္အေနနဲ႔ ဟရြန္းရဲ႕ ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ေလာက္ကိုအနည္းဆံုး ေလ့လာသင့္တယ္လို႔ ယူဆတယ္။ သူ႔ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ျဖစ္တဲ႔ "ေအာ္တမ္" ကိုကဗ်ာေဖာင္ေဒးရွင္းဆိုဒ္က ညႊန္းတယ္။ ၾကည္႔ရေအာင္။
Autumn (By T.E HULME)
A touch of cold in the Autumn night—
I walked abroad,
And saw the ruddy moon lean over a hedge
Like a red-faced farmer.
I did not stop to speak, but nodded,
And round about were the wistful stars
With white faces like town children.
"ေအာ္တမ္
ေဆာင္းဦးည ေအးစက္ျခင္း အထိအေတြ႕တစ္ခု
ငါ အျပင္လမ္းေလွ်ာက္ထြက္ခဲ့
ေနာက္ ရဲေနေသာလဟာ သစ္႐ြက္စည္း႐ိုးေပၚကိုျဖာက်လိုက္တာ
လယ္သမားရဲ႕ ေနေလာင္မ်က္ႏွာလိုပ။
ငါက စကားေျပာဖို႕အတြက္ မရပ္ခဲ့ဘူး။ ဒါေပမယ့္သေဘာတူခဲ့ရဲ႕
ၿပီးေတာ့ ေဘးပတ္လည္နံရံမ်ားက ဆႏၵမျပည့္ဝမ္းနည္းၾကယ္စင္ေတြ
က ျဖဴဖတ္ဖတ္ မ်က္ႏွာေတြနဲ႕ ၿမိဳ႕သားခေလးငယ္ေတြလိုေပါ့။
- တီအီးဟရြန္း
ဒီေတာ့ ခင္ဗ်ားတို႔ ဟရြန္းဟာ ဘယ္လိုကဗ်ာနဲ႔ FV လမ္းကို စခဲ႔သလဲဆိုတာခန္႔မွန္းလို႔ရျပီေပါ့။ ေနာက္ဝင္ရိုးတစ္ေယာက္ျဖစ္တဲ့ (၃) အက္(ဖ)အက္(စ)ဖလင့္ ကို စဥ္းစားၾကည္႔မယ္။ ဟရြန္းနဲ႔ ဖလင့္တို႔ ႏွစ္ေယာက္မွာ ဟရြန္းက ဆရာပဲ။ ဖလင့္ကို အားေပးခဲ႔တယ္လို႔ ေရးသားထားေတာ့ ဟရြန္းကပိုျပီး ၾသဇာရွိသူျဖစ္တယ္။ ဒီေတာ့ ဖလင့္ကို စဥ္းစားတဲ႔အခါမွာ ကနဦး FV ေရွ႕ သူစာရင္းထဲမွာပါတဲ႔ျပင္သစ္ၾကီး အာသာရင္းဘိုးနဲ႔ ခ်ိတ္ၾကည့္တယ္။ မွတ္တမ္းမေတြ႔ပါ။
ဒီေနရာမွာေတာ့ ဖလင့္ကို ေလ့လာဖို႕ ကၽြန္ေတာ္ႀကိဳးစားၾကည့္တယ္။ ဝီကီ အဘိဓါန္မွာ ၾကည့္တယ္။ သူ႕အေၾကာင္းပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ သူ႕ကဗ်ာမပါဘူး။ သူ ဘာေၾကာင့္ျပင္သစ္ေခတ္ၿပိဳင္ကဗ်ာေပၚမွာ စိတ္ဝင္စားသလဲ ဆိုတာမပါဘူး။ သူက အဂၤလိပ္ လူမ်ိဳးတစ္ေယာက္။ ဒါေပမယ့္ ျပင္သစ္ ေခတ္ၿပိဳင္ကဗ်ာကို စိတ္ဝင္စားသူ တစ္ေယာက္။ ပံုရိပ္ဝါဒီေတြ စုထုတ္ခဲ့တဲ့ပံုရိပ္ဝါဒီတခ်ိဳ႕ (Some Imagist Poets) မွာ သူ႕ကဗ်ာေတြပါတယ္။ ဒါဟာ စိတ္ဝင္စားစရာပါ။ သူဟာ ျပင္သစ္ဘာသာနဲ႕ လက္တင္ဘာသာကို မေမွ်ာ္လင့္ဘဲ ေလ့လာရာက ဘာသာစကားမွာ ထူးခၽြန္ေနတဲ့သူ႕အစြမ္းကို သူသိသြားသူတစ္ေယာက္ ျဖစ္တယ္။ သူဟာ ၁၈၈၅ ခုႏွစ္ဖြားျဖစ္ၿပီး ေမာင္ႏွစ္မ ၁၂ ေယာက္ထဲမွာ ဒုတိယအႀကီးဆံုး သားတစ္ေယာက္ပါ။ သူ႕ကို "Islington" မွာေမြးတယ္။ သူဟာ စာသင္ခန္းကို အသက္ (၁၃ )ႏွစ္မွာ ေက်ာခိုင္းခဲ့တယ္။ မိုက္ကယ္ဂၽြန္ေကာ့ (Michael John Copp) ျပဳစုတဲ့ စာေပအဘိဓါန္မွာေတာ့ "very basic education" လို႕ ေဖာ္ျပတယ္။ အတန္းပညာ အေျခခံအဆင့္ပဲလို႕ဆိုတယ္။ မိုက္ကယ္ဂၽြန္ေကာ့ရဲ႕ အဘိဓါန္အလိုအရေတာ့ ဖလင့္ဟာ ေက်ာင္းၿပီးေတာ့ ဝင္လုပ္တဲ့အလုပ္က ဆတၱာသည္ လက္ေထာက္ပါ။ ေျခာက္ႏွစ္တိတိ အဲဒီအလုပ္ကို သူလုပ္ခဲ့တယ္။ အဘိဓါန္က dead-endjob လို႕ ေရးတယ္။ ထြက္ေပါက္ပိတ္ေနတဲ့ အလုပ္မ်ိဳးစံုကို သူလုပ္ခဲ့တယ္။ သူဟာ အတန္းပညာမ်ားမ်ားစားစားမ႐ွိေပမယ့္ ကိုယ္တိုင္ေလ့လာသင္ယူအား ေကာင္းသူတစ္ဦးျဖစ္တယ္လို႕ သိရၿပီး႐ွား႐ွားပါးပါး ျပင္သစ္ ေခတ္ေပၚကဗ်ာဆရာေတြကို လႊမ္းမိုးႏိုင္တဲ့ အဂၤလိပ္ကဗ်ာဆရာတစ္ဦးျဖစ္ခဲ့တယ္။ သူဟာ ညေက်ာင္းကို ႀကိဳးစားၿပီး တက္ခဲ့တယ္။ ေနာက္ေတာ့ သူဟာ ဘုရားသခင္ တိတ္တခိုးေပးသြားတဲ့သူ႕ကိုယ္တြင္းက လက္ေဆာင္ကို သိသြားခဲ့တယ္။ ၁၉ဝ၈ ခုႏွစ္မွာ ျပင္သစ္ကဗ်ာဆရာေတြအတြက္ စာအုပ္ထုတ္ေပးခဲ့တယ္။ ၁၉၀၉ မွာ "ၾကယ္မ်ားရဲ႕ငွက္သိုက္အိမ္" ဆိုတဲ့အမည္နဲ႕ အခ်စ္ကဗ်ာေတြ ထပ္ထုတ္တယ္။ ျပင္သစ္ကဗ်ာဆရာေတြနဲ႕ အသိုင္းအဝိုင္း႐ွိခဲ့လို႕ ဖလင့္ကို အာသာရင္းဘိုး လက္ရာေတြနဲ႕တြဲခ်ိတ္ၾကည့္ဖို႕အတြက္ မွတ္တမ္း႐ွာမရရင္ေတာ့ ဖလင့္ရဲ႕ လက္ရာတစ္ခ်ိဳ႕ကို ထပ္ၾကည့္ဖို႕လုိပါတယ္။ "အခ်ိဳ႕ေသာပံုရိပ္ဝါဒီမ်ား" မွာပါတဲ့ ဖလင့္ရဲ႕ကဗ်ာေတြကေတာ့ သစ္ပင္မ်ား(Trees)၊ ေန႕လည္စာ (Lunch)၊ ေရာဂါ (Malady)၊ အက္ဆီးဒင့္ (Accident)၊ အပိုင္းအစ (Fragment) နဲ႕ အိမ္မ်ား (Houses) တို႕ ျဖစ္တယ္။ သူဟာ ပံုရိပ္ဝါဒီ အုပ္စုရဲ႕ ေျပာေရးဆိုခြင့္႐ွိသူျဖစ္လာတယ္။
- ေဇာ္ေဇာ္ထြန္း
FV ရဲ႕ ၾကက္ဥခြံ ေၾကညာစာတမ္း
ဂ်ာမန္က ဟင္းနရစ္ဟိန္းတို႔ ဘာတို႔ စာရင္းထဲမွာအမ်ားၾကီးပါတယ္။ ထူးျခားတာက စာေပေဝဖန္ေရးဆရာ တီအီးဟရြန္း (T.E.Hulme) က ၁၉ဝ၈ မွာ ေၾကညာခ်က္တစ္ေစာင္ထုတ္ျပန္ပါတယ္။ အဲဒါကေတာ့ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ လက္ခ်ာတစ္ပုဒ္ (A Lecture on Modern Poetry) ပါ။ကဗ်ာဆရာမ်ားအသင္း (Poet’s club) မွာ ေၾကညာပါတယ္။ တိတိက်က် ေျပာရရင္ ၁၉ဝ၈ ႏွစ္ကုန္ပိုင္းမွာပါ။ ဟရြန္းဟာ အေတာ္သတၱိရွိသူ ျဖစ္ပါတယ္။ လြတ္လပ္ကာရန္ကို ေထာက္ခံတဲ႔ စာတမ္းကို လြတ္လပ္ကာရန္ကိုမုန္းတဲ႔ အသင္းဥကၠ႒ေရွ႕မွာ ဖတ္ပါတယ္။ ဒီစာတမ္းမွာ ဂုစတပ္ခမ္းရဲ႕ အေရးအသားကို ပညာရွင္ဆန္တဲ႔ေထာက္ခံမႈေတြပါတယ္။ သူဟာ စာေၾကာင္းတစ္ေၾကာင္းနဲ႔ သူ႕ေၾကညာခ်က္ကို ေကာက္ခ်က္ခ်တယ္။
''ၾကက္ဥခြံဆိုတာ ၾကက္ဥႏုနယ္ေသးတဲ့ အခ်ိန္ အတိုင္းအတာ တစ္ရပ္အထိ လိုအပ္ပါတယ္။ ၾကက္ဥရင့္ထြားလာရင္ေတာ့ ၾကက္ဥအခြံဟာ လူၾကီးမင္းမ်ားခင္ဗ်ား ၾကက္ဥအခြံဟာ ကဲြကို ကြဲေပးရမယ္…” တဲ့။
ဟုတ္ကဲ့ လူၾကီးမင္းဟရြန္းကို ကြ်န္ေတာ္ ျမင္သြားေစခ်င္ပါတယ္။ အခုေတာ့ ၾကက္ စ,ဥလိုက္ကတည္းက အခြံမပါခဲ႔ေတာ့ပါဘူး။ သူ႔စာတမ္းဟာ သူအသက္ရွင္စဥ္မွာ ပံုနွိပ္ခြင့္မရလိုက္ပါဘူး။ အခုဆိုရင္ ကြ်န္ေတာ္တို႔ဟာအခြံမပါတဲ႔ ၾကက္ဥေတြနဲ႔ ေနသားက်ေနပါျပီ။ တစ္ေန႔မွာၾကက္ဥခြံေတြကို ေလဟာနယ္ မွန္လံုခန္းမထဲက မီးအပူေပးထားတဲ့ ျပတိုက္တစ္ခုမွာ ကြ်န္ေတာ္တို႔သြားေလ့လာပါ့မယ္။
လြတ္လပ္ကာရန္ကို ကဗ်ာခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာတဲ႔ website တစ္ခုမွာ ေရးထားတာက -
1. Free verse is difficult to define (အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုရန္ခက္ခဲသည္)
2. It follows no specific meter or rhyme (တိက်ေသာမီတာနွင့္ရိုင္း(မ)ပံုသ႑န္မရွိ
3. It must have some poetic elements in order to be more than prose. (စကားေျပအေရးထက္ ပို၍ ကဗ်ာအဂၤါရပ္မ်ား ပါဝင္သည္)
4. With line breaks. (စာေၾကာင္းအျဖတ္အေတာက္မ်ားပါဝင္သည္) တဲ့…။
*Pindar = ဘီစီငါးရာစု (ca.552-443) မွ ကဗ်ာဆရာျဖစ္သည္။
ဒီေနရာမွာနံပါတ္ (2) မွာပါတဲ့ "no specific meter or rhyme" လို႕ ေရးထားတာဟာ လံုးဝမပါတာေတာ့မဟုတ္ဘူး။ အတိအက် မလိုက္နာတာကို ဆိုလိုပါတယ္။ အေရးပါတဲ့ အဂၤါရပ္ဟာ "Cadence" ပဲ။
1. Balanced,rhythmic flow, as of poetry or oratory.
ဟန္ခ်က္ညီမႈ၊စီးဝါးကိုက္အသြား(ကဗ်ာသို႔မဟုတ္ပရိတ္သတ္ေရွ႕စကားေျပာ)
2. The measure or beat of movement as in dancing or marching.
စနစ္သို႔မဟုတ္လႈပ္ရွားမႈစည္းခ်က္မွန္ျခင္း (ကခုန္ျခင္းသို႔မဟုတ္ခ်ီတက္ျခင္း)
3. (a) A falling inflection of the voice as at the end of a sentence
(b) General inflection or modulation of the voice
ဝါက်၏ အဆံုး၌က်ေရာက္ေသာ အသံ၏အနိမ့္အျမင့္၊ ေယဘုယ်အသံ၏ပံုမွန္စည္းခ်က္ညီေျပာဆိုမႈ
4. 4.Music. A progression of chords moving to a harmonic close, point of rest or sense of resolution.
ၿငိမ့္ေညာင္းသံဂီတ…လိုက္ဖက္ညီတီးခတ္ေသာေကာ့ဒ္၏လုပ္ေဆာင္ခ်က္၊ အဆံုးသတ္မႈရစ္သမ္ (သို႔မဟုတ္) ရစ္သမ္စီးေၾကာင္း (flow)
- Source: Old French "Cadence" from answer.com
ဒီေတာ့လြတ္လပ္ကာရန္ ဒါမွမဟုတ္ ကာရန္မဲ႔ဆိုတာ စကားေျပာေျပျပစ္ စီးခ်က္ညီမႈေတာ့ပါမယ္။ ဒါေပမယ့္ကာရန္ကို ေရွာင္လႊဲတယ္။ ''Rhyme'' ဆိုတဲ႔စကားလံုးအသံဆင္တူတည္ေဆာက္မႈ မပါေတာ့ဘူး။ ဒါေပမယ့္ "Rhythem" (သို႔မဟုတ္) "Cadence” ေတာ့ရွိရမယ္လို႔ဆိုတယ္။ ဒီေနရာမွာ ပိုျပီး ျပည္႔စံုေအာင္လို႔ "Rhyme" ရိုင္း(မ) ကိုနည္းနည္းစဥ္းစားၾကည္႔မယ္။ "Rhyme" ရိုင္း(မ) မပါဘူးဆိုရင္ ကြ်န္ေတာ္တို႔ဟာ ဘယ္ဟာကေတာ့ျဖင့္ ရိုင္း(မ) လို႔ သတ္မွတ္သလဲဆိုတာ ေယဘုယ် နားလည္သင့္တယ္။ တကယ္ေတာ့ ကဗ်ာဆရာတစ္ေယာက္ဟာ ရိုင္း(မ) နဲ႔ ရစ္သမ္ ဆိုတာကို သိနွင့္ေနျပီလို႔ ယူဆရတယ္။ အဂၤလိပ္ကဗ်ာရဲ႕လြတ္လပ္ကာရန္ (Free Verse) စီးဆင္းပံုကို ကၽြန္ေတာ္ (Flow Sheet) တစ္ခု တည္ေဆာက္ၾကည္႔ပါမယ္။
(၁) ၁၃၈၀ ဂြ်န္ဝါးကရစ္(ဖ) ၏ ဆာလံက်မ္းစာ
(၂) ၁၇၅၉-၁၇၆၃ ခရစၥတိုဖာစမတ္ ၏ ဂ်ဴးဘလိတ္အက္နို
(၃) ၁၈၃၇-၁၉ဝ၁ ဝိတိုရိယေခတ္ကာရန္မဲ႔ကဗ်ာဆရာမ်ား (ရိုဆက္တီေမာင္နွမ)
(၄) ၁၈၆၆ ေဝါ့ဝွစ္ထမင္း (Walt Whitman) ၏ ျမက္ပင္မ်ား၏သစ္ရြက္မ်ားေနာက္ဆံုးတည္းျဖတ္ပံုနွိပ္
(၅) ၁၉ဝ၉ တီအီးဟရြန္း (T.E Hulme) ၏စာတမ္း (ကဗ်ာေရးသူအသင္း)
(၁) ဂၽြန္ဝါးကရစ္(ဖ္) ၏ ဆလံက်မ္းစာမွ ............ (၂) ခရစ္စတိုဖာမတ္၏ ဂ်ဴးဘလိတ္အက္ႏို ဆာလံက်မ္းစာပါ စာေၾကာင္းမ်ားဟာ ခရစၥတိုဖာစမတ္ေပၚ ၾသဇာလႊမ္းမိုးမႈရွိပံုရတယ္။ မွတ္တမ္း အတိအက် မရွိ။ ခရစၥတိုဖာမွ တရားဝင္ေျပာၾကားမႈမွတ္တမ္း မရွိပါ။
(၁) ဆလံက်မ္းစာ ......... (၂) ဂ်ဴးဘလိတ္အက္ႏို .......... (၃) ဝိတိုရိယေခာတ္ကဗ်ာဆရာမ်ား
(၂) ခရစၥတိုဖာရဲ႕ ဂ်ဴးဘလိတ္အက္ႏိုမွ (၃) ဝိတိုရိယေခတ္ကဗ်ာဆရာမ်ားဆီ ဆင္းသက္တယ္လို႔ ကြ်န္ေတာ္မယံုဘူး။ ဂ်ဴးဘလိတ္အက္ႏိုဟာေရးျပီး ေနာက္ႏွစ္ေပါင္း၂ဝဝ ေက်ာ္မွ ပံုနွိပ္တယ္။
(၁) ဆလံက်မ္းမွ .................. (၃) ဝိတိုရိယေခတ္ကဗ်ာဆရာမ်ား
ဆလံက်မ္းကေန ဝိတိုရိယေခာတ္ ကဗ်ာဆရာေတြဆီကို ကူးစက္တာ ျဖစ္နုိင္တယ္။ ဒါေပမယ့္အတိအက် ဘယ္သူမွ မေျပာခဲ႔ဘူး။ (၃) နဲ႔ (၄) ဟာ တကယ္ေတာ့ ဝိတိုရိယေခတ္ တစ္ခုထဲမွာပဲ။ ဒါေပမယ့္ (၃)ဟာ ကဗ်ာဆရာမ်ားပါဝင္လို႔ ကြ်န္ေတာ္အေပၚမွာထားတယ္။ အတိအက်မေျပာႏိုင္လို႔ပါ။ (၄) ကေတာ့ ဝွစ္ထမင္းရဲ႕ ျမက္ပင္၏သစ္႐ြက္မ်ားကိုေနာက္ဆံုးတည္းျဖတ္တဲ႔ အဆင့္ကိုဆိုလိုပါတယ္။ ကြ်န္ေတာ္အဲဒီအဆင့္ (၃) နဲ႔ (၄) ကို အခ်က္တစ္ခိ်ဳ႕ထပ္ျဖည္႔ခ်င္ပါတယ္။ အထက္မွာ ေရးခဲ႔သလို FV ကိုေရးတဲ႔ ကဗ်ာဆရာေတြရဲ႕နာမည္ကို ဝိတိုရိယေခတ္အတြက္ ေရးခဲ႔ရာမွာ ခရစၥတီးနား (Christina Rossetti) နဲ႔ အျခားကဗ်ာ ဆရာနွစ္ဦးအမည္ကို မွတ္မိဦးမွာပါ။ ဒီအဆင့္ (၃) နဲ ႔(၄) အတြက္ေတာ့ ဒီအမ်ိဳးသမီးဟာကြ်န္ေတာ့္အတြက္အေရးပါတယ္။
"ေဝါ့ဝွစ္ထမင္း" စာအုပ္ကို ကူျပီး တည္းျဖတ္ေပးသူစာရင္းထဲမွာ W.M.Rossetti ဆိုတာ ကိုေတြ႕ရတယ္။ ဒါနဲ႔ေဝါ့ဝွစ္မင္းအေၾကာင္းကို ေလ့လာေတာ့ ဒီရိုဆက္တီဆိုတဲ႔ပုဂၢိဳလ္ကို ေဝါ့ဝွစ္မင္း ကိုးကြယ္ခဲ႔ပံုေပၚတယ္ဆိုတာ ေတြ႕ရတယ္။ W.M ရိုဆက္တီဟာ ကဗ်ာဆရာမ ခရစၥတီးနားရိုဆက္တီရဲ႕အစ္ကိုျဖစ္တယ္။ ဒါေပမယ့္ သူဟာ ကဗ်ာမွာ မေက်ာ္ၾကားလွဘူး။ ေဝါ့ဝွစ္မင္း ဟာ ၁၈၁၉ မွာေမြးတယ္။ W.M ရိုဆက္တီက ၁၈၂၉ မွာ ေမြးတယ္။ ဝွစ္မင္းထက္ (၁၀) နွစ္ ငယ္တယ္။ ဆရာမ ခရစၥတီနားက ၁၈၃၀ မွာေမြးေတာ့ ဝွစ္မင္းထက္ (၁၁) နွစ္ ငယ္ေနတယ္။ ျမက္ပင္၏သစ္ရြက္မ်ားက ၁၈၆၆ မွာ ေနာက္ဆံုးတည္းျဖတ္မႈထြက္တယ္။ ဒီေတာ့ခရစၥတီးနားရဲ႕ FV ကို ဝွစ္မင္း တုတာမျဖစ္နုိင္ဘူး။ ခရစၥတီးနားေရာ ဝွစ္မင္းပါ FV ကို W.M ရိုဆက္တီ (ခရစၥတီးနားရဲ႕အစ္ကို) ဆီက ရပံုေပၚတယ္။ ဒါမွမဟုတ္ သူတို႔သံုးေယာက္စလံုး FV အေရးကို တစ္ေနရာကရတာလဲ ျဖစ္နိုင္တယ္။ ေသခ်ာတာက ရိုဆက္တီကို ဝွစ္မင္းက သူ႔စာအုပ္တည္း ျဖတ္ခိုင္းလို႔ ကိုးကြယ္ေလးစားတယ္ ဆိုတာကိုတြက္ျပီး FV ဟာ ဝွစ္မင္းက ရိုဆက္တီတို႔ေမာင္နွမဆီ သြားတာမျဖစ္နိုင္ဘူး။ ဒါက ကြ်န္ေတာ္စဥ္းစားတာပါ။
ဒါနဲ႕ပဲ ေဝါ့ဝွစ္(ထ)မင္းရဲ႕ "ျမက္႐ြက္မ်ား" ဟာ ဒဗလ်ဴအမ္ ၊႐ိုဆက္တီ ရဲ႕ တည္းျဖတ္မႈနဲ႕ လန္ဒန္မွာ ထြက္လာတယ္။ ကာရန္မဲ့ကဗ်ာရဲ႕ အဓိကဝင္႐ိုးဟာ“ဆာလံက်မ္း” ျဖစ္တယ္လို႕ ဆိုရတဲ့ အေၾကာင္းအရင္းက အေျခခံ လူတန္းစားဟာ အဲဒီကာလေတြတုန္းက ကဗ်ာထက္စာရင္ က်မ္းစာဟာပိုၿပီး လူထုၾကားထဲကို က်ယ္က်ယ္ျပန္႕ျပန္႕ ေရာက္သြားတာဟာလည္း အေၾကာင္းအရင္းတစ္ရပ္ပါပဲလို႕ ပါေမာကၡ ဂ်က္ဖရီ (Jeffrey Wainwright) က သံုးသပ္ပါတယ္။ အလက္ဇႏၵားပုပ္(ပ္) (Alexander Pope) ရဲ႕ ကဗ်ာေတြထက္ ေန႕တဓူဝ အိမ္မွာ၊ ဘုရားေက်ာင္းမွာ႐ြတ္ဆိုေနတဲ့ ဆာလံက်မ္းကို လူပိုသိတာ မဆန္းပါဘူး။ ဒီေတာ့ ေဝါ့ဝွစ္(ထ)မင္းကို သံုးသပ္ရာမွာ ဆာလံက်မ္းမွ ဝွစ္(ထ)မင္း သို႕ဆိုရင္ ျငင္းစရာ သိပ္မ႐ွိပါဘူးတဲ့။ ဒီေတာ့ ဝွစ္(ထ)မင္းဟာအေျခအေနႏွစ္ရပ္ကေန “FV” ကို ရႏိုင္ပါတယ္။ “PRB” နဲ႕ “ဆာလံက်မ္း” ပါ။ ဒါေပမယ့္ ဂ်က္ဖရီရဲ႕ စာအုပ္ထဲမွာေတာ့ “PRB” မပါဝင္ပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ ကၽြန္ေတာ္က ခရစၥတီးနားတို႕ ေမာင္ႏွမေတြရဲ႕ “PRB” ကို ထည့္သြင္းစဥ္းစားထားပါတယ္။ ဝွစ္(ထ)မင္းရဲ႕ ကဗ်ာေလးတစ္ပုဒ္ကို နမူနာ ၾကည့္ရေအာင္။ ပါေမာကၡ ဂ်က္ဖရီ ေ႐ြးထားတာပါပဲ။ နာမည္ႀကီး ႏိုင္ငံေရးကဗ်ာတစ္ပုဒ္ပါ။ “က်ဳပ္ကိုယ္တိုင္ရဲ႕ေတး” (Song of Myself) ပါ။ ဒီကဗ်ာေလးက ဒီမိုကရက္တစ္ ကဗ်ာဆရာႀကီးအျဖစ္ သမိုင္းတြင္ေစခဲ့တဲ့ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ပါ။
A child said What is the grass?Fetching it to me with full hands;
How could I answer the child? I do not know what it is anymore than he.
I guess it must be the flag of my disposition, out of hopeful green stuff woven.
Or I guess it is the handkerchief of the Lord,
I scented gift and remembrance designedly drop.
Bearing the owner’s name someway in the corners, that we may see and remark and say whose?
ကေလးငယ္တစ္ဦးက ျမက္ပင္က ဘာလဲလို႕ ေျပာခဲ့။ လက္အစံုနဲ႔ ငါ့ဆီကို ဆြဲေဆာင္မႈယူေနခဲ့
ငါ ဘယ္လိုေျပာရပါ့ ခေလးငယ္ရယ္ ? သူ႕ထက္ပိုၿပီးတျခားအသိ ငါ့မွာမ႐ွိ။
ငါ့ရဲ႕ မတည္ၿမဲျခင္း အလံငယ္သာ ျဖစ္ရမယ္လို႕ငါထင္ရဲ႕၊ ေမွ်ာ္လင့္ျခင္းအျပင္ဘက္ အစိမ္းေရာင္ခ်ည္ထည္ေလ
သို႕တည္းမဟုတ္ ဒါဟာ ဘုရားသခင္ရဲ႕ လက္ကိုင္ပုဝါတစ္စျဖစ္တယ္လို႕ ငါထင္ရဲ႕။
ေမႊးရနံ႕ျဖင့္ စီရင္ေသာ လက္ေဆာင္တစ္ခုၿပီးေတာ့ အမွတ္ရစရာမ်ားကို ဖန္တီးသူက ရည္႐ြယ္ခ်က္႐ွိစြာျဖင့္ပစ္ခ်
ပိုင္႐ွင္ရဲ႕ နာမနဲ႕လမ္းဟာေထာင့္ခ်ိဳးမ်ားစြာမွာ႐ွိတဲ့ ဘယ္လမ္းကိုပဲျဖစ္ေစ အဲဒါငါတို႕ျမင္ႏိုင္၊ အမွတ္အသားျပဳႏိုင္
ၿပီးေတာ့ ဘယ္သူပိုင္လဲလို႕ေျပာႏိုင္တဲ့အရာ။
- (ေဝါ့ဝွစ္(ထ)မင္း၏ က်ဳပ္ကိုယ္တိုင္ရဲ႕ေတးမွ ေကာက္ႏႈတ္ခ်က္)
စာအုပ္ထြက္လာေတာ့ ဆင္ဆာၿငိပါတယ္။ စာေၾကာင္းေတြ ေငြမွင္သုတ္ခံရသလို ေဆးေတြနဲ႕ ဖ်က္ထားတဲ့ "ျမက္႐ြက္မ်ား" ဟာ မလွမပျဖစ္ေနမွာေတာ့ အေသအခ်ာပါပဲ။ ဒါကို မွတ္တမ္းမွာေတာ့ * “The edition was bowdlerized” လို႕ေရးတယ္။ ဝွစ္(ထ)မင္းဟာ ကဗ်ာမွာ အမည္ေပါက္႐ွိတဲ့ ခရစၥတီးနားကို မတည္းျဖတ္ခိုင္းဘဲ သူ႕အစ္ကို ဝီလီယံကို တည္းျဖတ္ခိုင္းတာဟာ လန္ဒန္ျဖန္႕ခ်ိေရးအတြက္ထိေရာက္ဖို႕ ယူဆတယ္။ ဒါဆိုရင္ ဝီလီယံမိုက္ကယ္ ႐ိုဆက္တီ ရဲ႕ အေရးပါပံုကို မွန္းဆဖို႕လိုလာတယ္။ သူဟာ ပရီရက္ဖရီလိုက္ဘရားသားဟု(ထ) (Pre-Raphaelite Brotherhood) (PRB) အဖြဲ႕တည္ေထာင္သူ ခုႏွစ္ေယာက္ထဲက တစ္ဦးျဖစ္တယ္။ သူတို႕အဖြဲ႕ကထုတ္တဲ့ "The Germ" စာေပ မဂၢဇင္းမွာ ရီဗ်ဴးေလးဘာေလး ေရးခဲ့ဖူးတယ္။ ဝီလ်ံမိုက္ကယ္ရယ္၊ ခရစၥတီးနားရယ္၊ ပီအာပီ ဆိုတဲ့ ပန္းခ်ီဂုိဏ္းရယ္ဟာ "ျမက္႐ြက္မ်ား" နဲ႕ ေဝါ့ဝွစ္(ထ)မင္းကို ဝင္ေရာက္စြက္ဖက္ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ ဘယ္လိုအင္အားမ်ား ႐ွိခဲ့သလဲဆိုတာ ကၽြန္ေတာ္ ခ်ိတ္ဆက္လို႕မရႏိုင္ခဲ့ဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ဝိတိုရိယေခတ္ အဂၤလိပ္ကဗ်ာေလာကဆီ ျပန္လွည့္ဖို႕ ဆံုးျဖတ္လိုက္တယ္။ အဲဒီ ပီအာပီ ဂိုဏ္းဟာ ပန္းခ်ီကိုအထူးျပဳတဲ့ ဂိုဏ္းျဖစ္ေနတယ္။ ဒါေပမယ့္ သူတို႕မွာ ကဗ်ာနဲ႕ပတ္သက္ၿပီး တစံုတစ္ခု ႐ွိေနတာ အေသအခ်ာပါပဲ။
* Note - အဲဒီတုန္းက ဆင္ဆာပံုစံတစ္မ်ိဳး (Form of censorship) ပါ။ အႏုပညာနဲ႕ပတ္သက္တဲ့ အေရးအသားေတြမွာ မွိန္သြားေအာင္ ဒါမွမဟုတ္ ဖတ္လို႕မရေအာင္မွင္မဲနဲ႕ ျခစ္ပစ္တာကို ဆိုလိုပါတယ္။ ဒါကို ေနာက္တစ္မ်ိဳး Expurgation လို႕ ေယဘုယ်ေခၚတယ္။ "Expurgation" က အႏုပညာေတြကို ဆင္ဆာလုပ္တာကိုေခၚၿပီး စာအုပ္ေတြမွာ မင္မဲနဲ႕ျခစ္ပစ္တာကိုေတာ့ "bowdlerization" လို႕ ေခၚပါတယ္။ ဒီ ဘိုဒရီ႐ိုင္ေဇး႐ွင္း (Bowdlerization) ဆိုတဲ့ အေခၚအေဝၚ ေပၚေပါက္လာတာကေတာ့ ေသာမတ္(စ)ဘိုဒလာ (Thomas Bowdler) ဆိုတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ေၾကာင့္ပါပဲ။ သူက ၁၈၁၈ ႐ွိတ္စပီးယားရဲ႕ စာေတြကို ခေလးေတြနဲ႕အမ်ိဳးသမီးေတြဖတ္ဖို႕ သင့္ေတာ္ေအာင္ စာေၾကာင္းေတြကို ဆင္ဆာလုပ္ၿပီး ထုတ္ေပးခဲ့လို႕အဲဒီလို ဆင္ဆာအလုပ္ခံရတာကို စာေပေလာကမွာ "ဘိုဒရီ႐ိုင္ေဇး႐ွင္း" လို႕ ေခၚၾကတယ္။ သူကပဲ ေနာက္တစ္ခါ အက္ဒဝပ္ဂစ္ဘြန္ (Edward Gibbon) ရဲ႕ ေရာမအင္ပါယာက်ဆံုးျခင္းႏွင့္ၿပိဳလဲျခင္း (Decline and Fall of the Roman Empire) ကိုလည္း အဲဒီဗား႐ွင္းနဲ႕ ထုတ္ခဲ့တယ္။ ဒီလိုဆင္ဆာဗား႐ွင္းနဲ႕ ထုတ္တာကို "fig-leaf edition" လို႕ ေခၚတယ္။ အရင္က ဝစ္လစ္စလစ္ပန္းခ်ီကားေတြမွာ သဖန္းသီး႐ြက္ကို ဆင္ဆာဖံုးပစ္တဲ့ ဓေလ့ကို အစြဲျပဳေခၚတယ္လို႕ ဆိုတယ္။
(၄) ေဝါ့ဝွစ္ထမင္း မွ................... (၅) တီအီးဟရြန္း သို႕
ဝွစ္မင္းက "တီအီးဟရြန္း"ဆီ ကူးစက္တာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဝွစ္မင္းအျပင္ တျခားသူေတြဆီကလည္း ကူးစက္တာျဖစ္နိုင္တယ္။ မွတ္တမ္းေတာ့ မေတြ႕ဘူး။ (၅) အဆင့္မွာ အနည္းငယ္ ေျပာစရာရွိတယ္။ ကဗ်ာဆရာမ်ားအသင္းမွာ တီအီးဟရြန္း (FV) စာတမ္းဖတ္ေတာ့ အဲဒီမွာ ကဗ်ာဆရာတစ္ေယာက္နဲ႔ ျပႆနာျဖစ္ေသးတယ္။ (မူရင္းFVေရးသားမႈမွာ မပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ ေမာ္ဒန္အေရးအသားဆိုတဲ႔ ေခါင္းစဥ္နဲ႔ ဝီကီအဘိဓါန္မွာေရးသားခ်က္ကို ယူသည္။)
အဲဒီ တီအီးဟရြန္းနဲ႔ ျပႆနာတက္တဲ႔ တစ္ေယာက္က ကဗ်ာဆရာ အက္(ဖ)၊အက္(စ္)၊ ဖလင့္(တ)(F.S.Flint) ပဲ။ သူ႔ကို အဘိဓါန္က ဒီလိုညႊန္းတယ္။ (The Poet and critic who was a champion of free verse)။ ကဗ်ာဆရာႏွင့္ ေဝဖန္သူျဖစ္တဲ႔ ဖလင့္ဟာ FV မွာ ခ်န္ပီယံပါပဲတဲ႔။ ဖလင့္ဟာကဗ်ာဆရာမ်ားကလပ္မွာ အဲဒီေတာ့မွ ဘြားကနဲ ေပၚေပါက္လာတာ မျဖစ္ႏိုင္ဘူး။ ဒီေတာ့ ၁၉ဝဝဝန္းက်င္မွာ FV နဲ႔ပတ္သက္ျပီး အျငင္းပြား ေနေလာက္ျပီ။ ဟရြန္းစာတမ္းဖတ္ေတာ့ ဖလင့္နဲ႔ အၾကီးအက်ယ္ ျငင္းခံုေသးတယ္။ နွစ္ေယာက္စလံုးဟာ FV သမားေတြေပမယ့္ သီအိုရီပိုင္းမွာ ျငင္းခံုၾကတယ္လို႔ မွတ္တမ္းမွာပါတယ္။ ျငင္းခံုမႈေတြ အျပီးမွာ ဟရြန္းနဲ႔ ဖရင့္တို႔ သိပ္ခ်စ္တဲ႔ မိတ္ေဆြေတြ ျဖစ္သြားတယ္။ ဒီေတာ့ နွစ္ေယာက္ေပါင္းျပီး အီဖယ္ေမွ်ာ္စင္က ဆုိုဟို (Soho) စားေသာက္ဆိုင္မွာ ကဗ်ာဆရာေတြရသေလာက္စုျပီး FV ျပန္႔ပြားေရး လုပ္ေတာ့တာပဲ။
ေနာက္ေတာ့ အဲဒီ ''ဆိုဟို'' အုပ္စုထဲကို ''အက္ဇရာေပါင္း'' ေရာက္လာတယ္။ က်မ္းထဲမွာေတာ့ "ဆိုဟို" အုပ္စုလို႕မေရးဘူး။ အီဖယ္(လ္) ေမွ်ာ္စင္အုပ္စု (The Eiffel Tower Group) လို႔ ေရးတယ္။ ၁၉၁၁ မွာ အက္ဇရာေပါင္း (Ezra Pound) က အပ္ခ်္ဒီ (HD) နဲ႔ ရစ္ခ်က္ေအာ္ဒင္တန္ (Richard Aldington) တို႔ကို "ဆိုဟို” အုပ္စုနဲ႔ မိတ္ဆက္ ေပးခဲ႔တယ္။ က်န္တဲ႔အပိုင္းကေတာ့ ပံုရိပ္ဝါဒီ (Imagism) နဲ႔ ေမာ္ဒန္ကဗ်ာ (Modernist Poetry) အပိုင္းေရာက္သြားၿပီ။
FV ရဲ႕ အဓိကဇာတ္ေကာင္ သံုးေယာက္ ျဖစ္တဲ႔ (၁) ေဝါ့ဝွစ္(ထ)မင္း (၂) တီအီးဟရြန္း နဲ႔ (၃) အက္(ဖ)အက္(စ)ဖလင့္ကို ဇယားျပန္ခ်ၾကည္႔ေတာ့ အဆင့္ (၁) ေဝါ့ဝွစ္(ထ)မင္းရဲ႕ အတၳဳပတၱိမွာ ျမက္ပင္၏သစ္ရြက္မ်ားရဲ႕ အေရးအသားဟာ သမၼာက်မ္း အေရးအသား အေျခခံ (Base on the Bible) လို႔ေရးထားတာ ေတြ႕ျပန္တယ္။
(၁) ဆာလံက်မ္း ................. (၄) ေဝါ့ဝွစ္(ထ)မင္း
အဆင့္ (၁) မွ (၄) ဆီသို႔ တိုက္ရိုက္ဆင္းသက္တာမ်ိဳးျဖစ္ဖို႔ရွိတယ္။ ဝွစ္(ထ)မင္းနဲ႔ ဆက္ႏြယ္ေနတဲ႔ ရိုဆက္တီ ေမာင္ႏွမရဲ႕ အထၱဳပတၱိကို လိုက္ၾကည္႔ေတာ့ ထူးျခားခ်က္တစ္ခုသြားေတြ႕တယ္။ အဲဒါက သူတို႔ရဲ႕ အေမဘက္ကဦးေလး ဂြ်န္ဝီလီယံပိုလီဒိုရီ (John William Polidori) ဟာ ေသြးစုတ္ဖုတ္ေကာင္ (vampire) ကို ေရးတဲ႔သူျဖစ္ျပီး ေလာ့ဒ္ဘိုင္႐ြန္ (Byron) ရဲ႕ဆရာဝန္ျဖစ္တယ္။ ဒါေပမယ့္ FV ဟာ ဦးေလးလုပ္သူက တူေတြ တူမေတြကို ဆင္းသက္ဖို႔အတြက္ ေသြးစုတ္ဖုတ္ေကာင္စိတ္ကူးယဥ္စာေပ အမ်ိဳးအစားအရ မျဖစ္နိုင္ဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ဒီလိုေကာက္ခ်က္မ်ိဳးကို မစဥ္းစားခဲ႔ဘူး။ FV ရဲ႕ ဒုတိယဝင္ရိုး (၂) တီအီးဟရြန္းဆီကို ဘယ္ကလာသလဲ။ ဝွစ္မင္းရဲ႕စာအုပ္က ၁၈၆၆ မွာ ေနာက္ဆံုးတည္းျဖတ္ကိုထုတ္ျပီးႏွင့္ျပီဆိုတာ ဟရြန္းစာတမ္းဖတ္တဲ႔ ၁၉၀၉ မွာ အဲဒီစာအုပ္ သက္တမ္းဟာ ၄၃ နွစ္ ရွိႏွင့္ေနၿပီ။ ဒီေတာ့ FV အေရးအသားဟာ ဒီစာအုပ္နာမည္ၾကီးတာနဲ႔အတူ အေတာ္ေလးပ်ံ႕နွ႔ံေန ေလာက္ျပီ။ ဒါေပမယ့္ကဗ်ာဆရာမ်ားအဖြဲ႔မွာ ဟရြန္းရဲ႕ အားထုတ္မႈကို မွတ္တမ္းေတြထဲမွာ အက်ယ္တဝင့္ ေရးတာကိုၾကည္႔ျပီး အဲဒီအခ်ိန္က FV ကို အျပင္းအထန္ အျငင္းပြားခဲ႔ပံုေပၚတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဆာလံက်မ္းအေရးအသားအေျခခံရွိေနလို႔ ဝွစ္မင္းကို သိပ္မဖဲ႔ၾကတာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
ေရွ႕ကေဖာ္ျပခဲ႔တဲ႔ အဆင့္ (၁) က်မ္းစာအေရးအသားကိုခဏထားျပီး အဆင့္ (၂) ခရစၥတိုဖာစမတ္ကစျပီး ၁၉ဝ၉ တီအီးဟရြန္းရဲ႕ ေပါက္ကြဲမႈအထိႏွစ္အေတာ္ၾကာ ျဖတ္သန္းခဲ႔ရတယ္။ ဝိတိုရိယေခတ္ဟာ သိပ္မဆိုးလွတဲ႔ေခတ္လို႔ ကြ်န္ေတာ္က မွတ္ခ်က္ေပးခ်င္တယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ ပထမဦးဆံုးလူသားစက္ရုပ္ကို တီထြင္ခဲ႔တယ္။ ဆိုလိုတာက ၁၈၃၇ က ၁၉၀၁ အထိ ဝိတိုရိယေခတ္မွာ လူေတြအစြဲအနဲနဲကြ်တ္လာတယ္ လို႔ယူဆရမယ္။ အသစ္ေတြ လုပ္ရမယ္ဆိုတာကို မသိစိတ္က လက္ခံလာတဲ႔သေဘာပါ။ ဒါေပမယ့္ FV ဟာ ဟရြန္းတို႔လူစု ”ဆိုဟို” လႈံ႕ေဆာ္မႈ ေတြအထိ အေတာ္ေလး ၾကိဳးစားခဲ႔ရတာသိသာေနတယ္။
တီအီးဟရြန္းကို ဘယ္လိုတြန္းအားမ်ိဳးက FV ဆီကို ေခၚသြားသလဲ။ ဟရြန္း ဘယ္လိုစာမ်ိဳးကိုဖတ္သလဲ။ ဟရြန္းရဲ႕ကိုယ္ေရးကို ၾကည္႔ေတာ့ ျပင္သစ္ေတြးေခၚရွင္ ေဂ်ာ့ဆိုး(လ္) (George Sorel) ရဲ႕ စာေပကို အေသးစိတ္ ေလ့လာခဲ႔တယ္လို႔ သိရတယ္။ သူ႔ေၾကညာစာတမ္းမွာ သူ႔ကဗ်ာနွစ္ပုဒ္ပါဝင္တယ္လို႔ သိရတယ္။ ကြ်န္ေတာ္သိပ္ေတာ့ မေက်နပ္ေသးပါဘူး။ ဟရြန္းဟာ အဂၤလိပ္ကဗ်ာ ေလာကမွာလမ္းသစ္ ေဖါက္သူျဖစ္တယ္။ ေမာ္ဒန္ဆရာၾကီး အက္ဇရာေပါင္းေတာင္ ဟရြန္းတို႔ ”ဆိုဟို”အုပ္စုကိုလာေပါင္းတာကိုၾကည္႔ျပီး FV ရဲ႕ အစဟာ ဝွစ္မင္းျပီးရင္ ဟရြန္းပဲဆိုတာကို သိသာလာတယ္။ တီအက္(စ္)အဲလီးေယာ့လည္း ဟရြန္းကို မွီရတယ္လို႔ ဆိုတယ္။ ဒီေတာ့ ဟရြန္းဟာ ေမာ္ဒန္ကဗ်ာရဲ႕ အစလို႔ဆိုရေတာ့မယ္။ အဲလီေယာ့ဟာ ေမာ္ဒန္ရဲ႕ က်မ္းစာျဖစ္တယ္လို႔ သူတို႔ ပညာရွင္ေတြက ဆိုတယ္။ အဲလီေယာ့ရဲ႕ နာမည္ၾကီးေျခာက္ေသြ႔မာေက်ာမႈ (Dry Hardness) ဆိုတာ သူ႔ကိုယ္ပိုင္စကား မဟုတ္ပဲ ဟရြန္းရဲ႕စကားျဖစ္တယ္လို႔ ကဗ်ာေဖာင္ေဒးရွင္း ဆိုဒ္ကဆိုျပန္တယ္။ ဒီေတာ့ ကြ်န္ေတာ့္အေနနဲ႔ ဟရြန္းရဲ႕ ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ေလာက္ကိုအနည္းဆံုး ေလ့လာသင့္တယ္လို႔ ယူဆတယ္။ သူ႔ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ျဖစ္တဲ႔ "ေအာ္တမ္" ကိုကဗ်ာေဖာင္ေဒးရွင္းဆိုဒ္က ညႊန္းတယ္။ ၾကည္႔ရေအာင္။
Autumn (By T.E HULME)
A touch of cold in the Autumn night—
I walked abroad,
And saw the ruddy moon lean over a hedge
Like a red-faced farmer.
I did not stop to speak, but nodded,
And round about were the wistful stars
With white faces like town children.
"ေအာ္တမ္
ေဆာင္းဦးည ေအးစက္ျခင္း အထိအေတြ႕တစ္ခု
ငါ အျပင္လမ္းေလွ်ာက္ထြက္ခဲ့
ေနာက္ ရဲေနေသာလဟာ သစ္႐ြက္စည္း႐ိုးေပၚကိုျဖာက်လိုက္တာ
လယ္သမားရဲ႕ ေနေလာင္မ်က္ႏွာလိုပ။
ငါက စကားေျပာဖို႕အတြက္ မရပ္ခဲ့ဘူး။ ဒါေပမယ့္သေဘာတူခဲ့ရဲ႕
ၿပီးေတာ့ ေဘးပတ္လည္နံရံမ်ားက ဆႏၵမျပည့္ဝမ္းနည္းၾကယ္စင္ေတြ
က ျဖဴဖတ္ဖတ္ မ်က္ႏွာေတြနဲ႕ ၿမိဳ႕သားခေလးငယ္ေတြလိုေပါ့။
- တီအီးဟရြန္း
ဒီေတာ့ ခင္ဗ်ားတို႔ ဟရြန္းဟာ ဘယ္လိုကဗ်ာနဲ႔ FV လမ္းကို စခဲ႔သလဲဆိုတာခန္႔မွန္းလို႔ရျပီေပါ့။ ေနာက္ဝင္ရိုးတစ္ေယာက္ျဖစ္တဲ့ (၃) အက္(ဖ)အက္(စ)ဖလင့္ ကို စဥ္းစားၾကည္႔မယ္။ ဟရြန္းနဲ႔ ဖလင့္တို႔ ႏွစ္ေယာက္မွာ ဟရြန္းက ဆရာပဲ။ ဖလင့္ကို အားေပးခဲ႔တယ္လို႔ ေရးသားထားေတာ့ ဟရြန္းကပိုျပီး ၾသဇာရွိသူျဖစ္တယ္။ ဒီေတာ့ ဖလင့္ကို စဥ္းစားတဲ႔အခါမွာ ကနဦး FV ေရွ႕ သူစာရင္းထဲမွာပါတဲ႔ျပင္သစ္ၾကီး အာသာရင္းဘိုးနဲ႔ ခ်ိတ္ၾကည့္တယ္။ မွတ္တမ္းမေတြ႔ပါ။
ဒီေနရာမွာေတာ့ ဖလင့္ကို ေလ့လာဖို႕ ကၽြန္ေတာ္ႀကိဳးစားၾကည့္တယ္။ ဝီကီ အဘိဓါန္မွာ ၾကည့္တယ္။ သူ႕အေၾကာင္းပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ သူ႕ကဗ်ာမပါဘူး။ သူ ဘာေၾကာင့္ျပင္သစ္ေခတ္ၿပိဳင္ကဗ်ာေပၚမွာ စိတ္ဝင္စားသလဲ ဆိုတာမပါဘူး။ သူက အဂၤလိပ္ လူမ်ိဳးတစ္ေယာက္။ ဒါေပမယ့္ ျပင္သစ္ ေခတ္ၿပိဳင္ကဗ်ာကို စိတ္ဝင္စားသူ တစ္ေယာက္။ ပံုရိပ္ဝါဒီေတြ စုထုတ္ခဲ့တဲ့ပံုရိပ္ဝါဒီတခ်ိဳ႕ (Some Imagist Poets) မွာ သူ႕ကဗ်ာေတြပါတယ္။ ဒါဟာ စိတ္ဝင္စားစရာပါ။ သူဟာ ျပင္သစ္ဘာသာနဲ႕ လက္တင္ဘာသာကို မေမွ်ာ္လင့္ဘဲ ေလ့လာရာက ဘာသာစကားမွာ ထူးခၽြန္ေနတဲ့သူ႕အစြမ္းကို သူသိသြားသူတစ္ေယာက္ ျဖစ္တယ္။ သူဟာ ၁၈၈၅ ခုႏွစ္ဖြားျဖစ္ၿပီး ေမာင္ႏွစ္မ ၁၂ ေယာက္ထဲမွာ ဒုတိယအႀကီးဆံုး သားတစ္ေယာက္ပါ။ သူ႕ကို "Islington" မွာေမြးတယ္။ သူဟာ စာသင္ခန္းကို အသက္ (၁၃ )ႏွစ္မွာ ေက်ာခိုင္းခဲ့တယ္။ မိုက္ကယ္ဂၽြန္ေကာ့ (Michael John Copp) ျပဳစုတဲ့ စာေပအဘိဓါန္မွာေတာ့ "very basic education" လို႕ ေဖာ္ျပတယ္။ အတန္းပညာ အေျခခံအဆင့္ပဲလို႕ဆိုတယ္။ မိုက္ကယ္ဂၽြန္ေကာ့ရဲ႕ အဘိဓါန္အလိုအရေတာ့ ဖလင့္ဟာ ေက်ာင္းၿပီးေတာ့ ဝင္လုပ္တဲ့အလုပ္က ဆတၱာသည္ လက္ေထာက္ပါ။ ေျခာက္ႏွစ္တိတိ အဲဒီအလုပ္ကို သူလုပ္ခဲ့တယ္။ အဘိဓါန္က dead-endjob လို႕ ေရးတယ္။ ထြက္ေပါက္ပိတ္ေနတဲ့ အလုပ္မ်ိဳးစံုကို သူလုပ္ခဲ့တယ္။ သူဟာ အတန္းပညာမ်ားမ်ားစားစားမ႐ွိေပမယ့္ ကိုယ္တိုင္ေလ့လာသင္ယူအား ေကာင္းသူတစ္ဦးျဖစ္တယ္လို႕ သိရၿပီး႐ွား႐ွားပါးပါး ျပင္သစ္ ေခတ္ေပၚကဗ်ာဆရာေတြကို လႊမ္းမိုးႏိုင္တဲ့ အဂၤလိပ္ကဗ်ာဆရာတစ္ဦးျဖစ္ခဲ့တယ္။ သူဟာ ညေက်ာင္းကို ႀကိဳးစားၿပီး တက္ခဲ့တယ္။ ေနာက္ေတာ့ သူဟာ ဘုရားသခင္ တိတ္တခိုးေပးသြားတဲ့သူ႕ကိုယ္တြင္းက လက္ေဆာင္ကို သိသြားခဲ့တယ္။ ၁၉ဝ၈ ခုႏွစ္မွာ ျပင္သစ္ကဗ်ာဆရာေတြအတြက္ စာအုပ္ထုတ္ေပးခဲ့တယ္။ ၁၉၀၉ မွာ "ၾကယ္မ်ားရဲ႕ငွက္သိုက္အိမ္" ဆိုတဲ့အမည္နဲ႕ အခ်စ္ကဗ်ာေတြ ထပ္ထုတ္တယ္။ ျပင္သစ္ကဗ်ာဆရာေတြနဲ႕ အသိုင္းအဝိုင္း႐ွိခဲ့လို႕ ဖလင့္ကို အာသာရင္းဘိုး လက္ရာေတြနဲ႕တြဲခ်ိတ္ၾကည့္ဖို႕အတြက္ မွတ္တမ္း႐ွာမရရင္ေတာ့ ဖလင့္ရဲ႕ လက္ရာတစ္ခ်ိဳ႕ကို ထပ္ၾကည့္ဖို႕လုိပါတယ္။ "အခ်ိဳ႕ေသာပံုရိပ္ဝါဒီမ်ား" မွာပါတဲ့ ဖလင့္ရဲ႕ကဗ်ာေတြကေတာ့ သစ္ပင္မ်ား(Trees)၊ ေန႕လည္စာ (Lunch)၊ ေရာဂါ (Malady)၊ အက္ဆီးဒင့္ (Accident)၊ အပိုင္းအစ (Fragment) နဲ႕ အိမ္မ်ား (Houses) တို႕ ျဖစ္တယ္။ သူဟာ ပံုရိပ္ဝါဒီ အုပ္စုရဲ႕ ေျပာေရးဆိုခြင့္႐ွိသူျဖစ္လာတယ္။
- ေဇာ္ေဇာ္ထြန္း
