အီးအီးကမ္းမင္းနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ကၽြန္ေတာ့္မွာေျပာစရာစကားတခ်ိဳ႕႐ွိပါတယ္။ ပထမဦးဆံုး ကၽြန္ေတာ္ ဘာသာျပန္ခဲတဲ့ ကဗ်ာဟာ ကမ္းမင္းရဲ႕ “က်ဳပ္ဟာဘုရားေက်ာင္းငယ္ျဖစ္သည္ (မဟာဘုရားေက်ာင္းမဟုတ္)” “I am a little church” (no great cathedral) ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္က ကၽြန္ေတာ္ဟာ ကမ္းမင္းကို သာမန္ကဗ်ာဆရာလို႕ထင္ခဲ့မိတယ္။ အဲဒီတုန္းက ကမ္းမင္းနဲ႕ နာမည္ ခပ္ဆင္ဆင္ျဖစ္ေနတဲ့ ေဂ်ာ္ဂ်ီယာကဗ်ာဆရာမ ေအအီးစေတာလင္း(စ) (A.E. Stallings) ရဲ႕ ကဗ်ာေတြကိုပဲဖတ္ျဖစ္ခဲ့တယ္။ ေနာက္ပိုင္း ကဗ်ာပံုစံကြဲမ်ားကိုေလ့လာေတာ့မွ အီးအီးကမ္းမင္း ကို ထိတ္လန္႕စြာပဲသိခြင့္ရခဲ့တယ္။ ေျပာခ်င္တာက အီးအီးကမ္းမင္းကို လိုအပ္တာထက္ေနာက္က်ၿပီးမွ ေလ့လာျဖစ္ခဲ့တယ္။ တကယ္ေတာ့ ကမ္းမင္းနဲ႕ ကဗ်ာဆရာမ စေတာလင္းတို႕ဟာ အေတာ္ကြဲျပားတဲ့ ေရးဟန္႐ွိသူေတြျဖစ္တယ္။ ေဂ်ာ္ဂ်ီယာ အႏြယ္ဝင္ျဖစ္တဲ့ ဆရာမစေတာလင္းကိုနယူးေဖာ္မယ္လစ္ဇင္ (New Formalism) လို႕ ေခါင္းစဥ္တပ္ၿပီး အီးအီးကမ္းမင္းက ေမာ္ဒန္အုပ္စုထဲမွာပါဝင္ခဲ့ပါတယ္။ ကမ္းမင္းကို မေလ့လာခင္မွာ ပန္းခ်ီကဗ်ာ (Visual Poetry) ကို ေလ့လာေစခ်င္တယ္။ ပန္းခ်ီကဗ်ာဟာ ဒီေန႕ထိ ကြန္တန္ပိုရာရီစာရင္းထဲမွာ ထည့္သြင္းျခင္းခံရတဲ့ ကဗ်ာအမ်ိဳးအစားတစ္ခုျဖစ္တယ္။ တခ်ိဳ႕က ပံုသ႑ာန္ကဗ်ာ ( Concrete or Shape poetry) လို႕ ေခၚၾကတယ္။ ဂ်ီေအာ့(ဖ)ဟု(သ) (Geof Huth) ဆိုတဲ့ ကဗ်ာဆရာေရးတဲ့ ယေန႕ပန္းခ်ီကဗ်ာ (Visual Poetry Today) မွာေတာ့ ပန္းခ်ီကဗ်ာကို “ကဗ်ာနဲ႕ပန္းခ်ီကေမြးဖြားေပးလိုက္တဲ့ ခေလးငယ္ျဖစ္ၿပီး သူတို႕ႏွစ္မ်ိဳးလံုးရဲ႕ စိတ္ဝင္စားဖြယ္ရာမ်ား (အစုႏွစ္ခု) ပါဝင္ကာ ပံုသ႑ာန္အားျဖင့္ ေရတြက္လို႕မရႏိုင္ေအာင္႐ွိတယ္” (The child of both poetry and the visual art, visual poetry has a double set of interests and it forms are myriad) လို႕ ေရးခဲ့ပါတယ္။ သူ႕လို ပန္းခ်ီကဗ်ာေရးသူေတြရဲ႕ ရည္႐ြယ္ခ်က္ကအေသျဖစ္ေနတဲ့ ကဗ်ာပံုစံဟာ ေဝဖန္သူေတြရဲ႕ စာေပေဝဖန္ေရးအေၾကာင္းအရာထဲမွာ ပံုေဟာင္း (old school) ကဗ်ာေတြရဲ႕ မလႈပ္သာမလူးသာျဖစ္ေနျခင္းကိုေလ်ာ့ပါးေစတယ္။ ပန္းခ်ီကဗ်ာေရးသူေတြဟာ မူလ မီတာကဗ်ာေတြ ေရးေကာင္းေရးမယ္။ ဒါေပမယ့္ သူတို႕တည္ေဆာက္တဲ့ (ဝါ) code လုပ္ထားတဲ့ ကဗ်ာစာသားထဲမွာ အသြင္ကြဲကို တည္ေဆာက္ၿပီး ေဝဖန္ေရး အစိတ္အပိုင္းတစ္ခုအျဖစ္ပါဝင္ေစခဲ့တယ္။ တစ္နည္းေျပာရရင္ေတာ့ အသြင္ကြဲစာသားတစ္ခု (A unified text) အျဖစ္ တည္ေဆာက္တယ္။သူတို႕ဟာ လမ္း႐ိုးကဗ်ာရဲ႕ တည္ေဆာက္ပံုနဲ႕ ပန္းခ်ီအႏုပညာကို သားစပ္ ေရာေႏွာေပးခဲ့တယ္။ ဒီလိုေရာစပ္ေပးခဲ့တာကို ဂ်ီေအာ့(ဖ)ဟု(သ)က ဟိုက္ဘရစ္ဒိုင္ေဇး႐ွင္း (Hybridization) လို႕ သံုးတယ္။ ပန္းခ်ီကဗ်ာဟာ လြန္ခဲ့တဲ့ႏွစ္ေပါင္း တစ္ေထာင့္ငါးရာေလာက္ကတည္းက႐ွိႏွင့္ေနၿပီလို႕ တခ်ိဳ႕က ဆိုပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဂ်က္ဖရီဝိန္း႐ိုက္ရဲ႕ ကဗ်ာအေျခခံက်မ္းမွာေတာ့ ၁၇ ရာစုက ေဂ်ာ့(ခ်္)ဟားဗတ္ (George Herbert) ရဲ႕ အီစတာ ေတာင္ပံမ်ား (Easter Wings) ဟာအေစာဆံုးမွတ္တမ္းတင္ခဲ့တဲ့ ကဗ်ာျဖစ္တယ္။ ေဂ်ာ့(ခ်္)ဟားဗတ္ရဲ႕ စာအုပ္နာမည္ ကေတာ့ “The Temple” ျဖစ္တယ္။
Easter Wing ပံုႏွိပ္မူကေတာ့ ၁၆၃၃ ခုႏွစ္ျဖစ္တယ္။ ပန္းခ်ီကဗ်ာဆိုတဲ့ အသံုးအႏႈန္းကေတာ့ ၁၉၅၆ ခုႏွစ္ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာအျမင္ကဗ်ာျပပြဲတစ္ခုရဲ႕ ေနာက္ပိုင္းကစလို႕ ဒီေန႕ထိ ေခၚေဝၚသံုးစြဲေနတယ္။ အဲဒီပြဲကေတာ့ဘရာဇီးႏိုင္ငံ ဆာေပၚလို ၿမိဳ႕မွာ ျပဳလုပ္ခဲ့တာျဖစ္ၿပီး ႏြိဳင္ဂန္ဒရီ (Noigandre) လို႕အမည္ရတဲ့ အုပ္စုက ျပဳလုပ္ခဲ့တာျဖစ္တယ္။ ဒီအုပ္စုဟာ ဘရာဇီးကဗ်ာဆရာျဖစ္တဲ့ ေအာ္ဂတ္စတိုဒီကမ္းပို႕(စ္)၊ ဖာရီရာဂူလာ (FerraGuller) တို႕ ပါဝင္ခဲ့တယ္။ ေနာက္ႏွစ္ႏွစ္ အၾကာမွာ ပန္းခ်ီကဗ်ာ ေၾကညာစာတမ္းထြက္လာတယ္။
ပန္းခ်ီကဗ်ာေတြဟာ စကၡဳအာ႐ံုအတြက္ ေရးတယ္။ ဒီေတာ့ ကဗ်ာဖတ္သူေတြဟာ အရင္ကတစ္လမ္းသြား ေသာတအာ႐ံုနဲ႕ ကဗ်ာကို ခံစား႐ံုတင္မကပဲ ႏွစ္လမ္းသြားအပြင့္စနစ္ကို အသံုးျပဳပါေတာ့တယ္။ ဒါက ပန္းခ်ီကဗ်ာရဲ႕ အားသာခ်က္ပါ။ တခ်ိဳ႕ေသာ ပန္းခ်ီကဗ်ာသမားေတြဟာ ပန္းခ်ီကဗ်ာ (သို႕) “visual” ရဲ႕ အခြဲအမ်ိဳးအစား “verbovisual” ကဗ်ာဘက္ကို ေရာက္သြားပါတယ္။ ဒါကို တခ်ိဳ႕ကေတာ့ စာလံုးပံုစံစစ္စစ္ကဗ်ာ (purely verbal poetry) လို႕ ေခၚျပန္တယ္။ ဗာဗိုဗစ္႐ွဴရယ္ (သို႕မဟုတ္) ဗာဗယ္အစစ္ေတြဟာ သခ်ၤာစကားလံုးေတြနဲ႕ ညီမွ်ျခင္းေတြကို ကဗ်ာထဲဆြဲသြင္းလာၾကပါတယ္။ သူတို႕ရဲ႕စာသား (text) ေတြဟာ ေဖာ္ျမဴလာေတြ၊ အီေကြး႐ွင္းေတြနဲ႕ သခ်ၤာအမွတ္အသား (symbols) မ်ား ျဖစ္လာတယ္။ တခ်ိဳ႕ကေတာ့ ဆက္စပ္အပိုင္းအစမ်ားနဲ႕ ေကာေလ့ခ်္ကဗ်ာ (collage poem) နည္းစနစ္ေတြကို သံုးခဲ့ၿပီး တခ်ိဳ႕က မိတၱဴကူးစနစ္ (Xerography) မွ အပိုင္းအစမ်ားကိုဆက္စပ္ေပးခဲ့တယ္။ ပန္းခ်ီကဗ်ာရဲ႕ အခန္းက႑ဟာ ပိုၿပီး က်ယ္ျပန္႕လာခဲ့တယ္။ ဗစ္ရွဴရယ္အႏုပညာ၊ စာလံုးေတြရဲ႕ပံုသ႑န္ နဲ႔ နည္းပညာတိုးတက္မႈဟာ ကဗ်ာေလာကကို ကြန္ျပဴတာဖန္သားျပင္ဆီ ဆြဲေခၚဖို႕ႀကိဳးပမ္းလာခဲ့တယ္။
“Dry-photocopy” လို႕အသိမ်ားတဲ့ ဇီ႐ိုဂရပ္ဖီနည္းကိုသံုးၿပီး စာသားမပါတဲ့စကားလံုးပံုေတြကို ျဖတ္ဆက္လုပ္ခဲ့ၾကတယ္။ ပန္းခ်ီကဗ်ာေတြဟာ ပံုမွန္ကဗ်ာေတြလမ္းဆံုးသြားလို႕ဖတ္သူကိုမကူညီႏိုင္ေတာ့တဲ့ ေဖာ္ျပခ်က္ေတြကို ျဖည့္ေပးလိုက္တယ္။ ဘာသာျပန္မႈ နည္းစနစ္နဲ႕ ကဗ်ာရဲ႕ အခ်က္အလက္ေတြကို ပံုမွန္ကဗ်ာေတြထက္ပိုၿပီး က်ယ္ျပန္႕စြာေပးတယ္။ လမ္းေဟာင္းနဲ႕ ႐ုိးရာကဗ်ာေတြဟာ ေရျပင္ညီအေရးအသား လီနီယာေတြကို ဆန္႕က်င္တဲ့ ေခတ္သစ္ပန္းခ်ီကဗ်ာေတြဟာ ဖတ္သူကို အထူးျပင္ဆင္ထားတဲ့ စာလံုးေတြဆီ နက္နက္႐ႈိင္း႐ိႈင္းဝင္ေရာက္ဖို႕နဲ႕ အဓိပၸါယ္ေတြကိုပိုၿပီး ေဖာ္ေဆာင္ဖို႕အတြက္ စကားလံုးျပတ္ေတြကေန ဝါက်အပိုင္းအစဆီ ေခၚေဆာင္ၿပီး ဖတ္သူကိုအလုပ္မ်ားေအာင္ ဖိအားေပးပါတယ္။ သူက အဓိပၸါယ္ကို စာသားမွတစ္ဆင့္ ဖတ္သူအားေပးျခင္း (via text) လို အရင္လမ္းေဟာင္းကဗ်ာေတြလို လီနီယာအေရးအသား က ဖတ္သူကို အဓိပၸါယ္ပို႕တဲ့နည္းထက္သာလြန္ၿပီး အေရာင္မ်ားမွတစ္ဆင့္ (via color)၊ ပံုသ႑န္မ်ားမွတစ္ဆင့္ (via shape) နဲ႕ စာလံုးအစီအစဥ္မ်ားမွတစ္ဆင့္ (via arrangement) ဆိုၿပီး အျခားေသာနည္းလမ္းမ်ားစြာနဲ႕ ဖတ္သူဆီကို ခ်ဥ္းကပ္တယ္။ ခုေတာ့ဝက္ဘ္ေတြ၊ ဘေလာ့ခ္ေတြနဲ႕ အြန္လိုင္း မီဒီယာေတြဟာ ပန္းခ်ီကဗ်ာ ကြန္တန္ပိုရာရီေတြ အတြက္အေကာင္းဆံုး ေျခစမ္းကြင္းေတြျဖစ္တယ္။
(၁.၂) - အီးအီးကမ္းမင္းႏွင့္သစ္႐ြက္ေၾကြေသာ ေန႕ရက္မ်ားအေၾကာင္း
But It’s Nicer To Lie In Bed
- eh? I’m
Not. Again. Hush. God. Please hold. Tight
- (E.E.Cummings)
Selected Poems, (P- 76)
ဒါေပမယ့္ အိပ္ယာထဲလွဲမယ္ဆိုရင္ ပိုေကာင္းမွာပဲ
- အာ?...ငါက
မဟုတ္ဘူး။ ေနာက္တစ္ႀကိမ္၊ တိတ္တိတ္ေလးၿငိမ္။ ဘုရားသခင္။ေက်းဇူးျပဳၿပီးဖက္ထား။ တင္းတင္းက်ပ္က်ပ္
(အီးအီးကမ္းမင္း)
လက္ေ႐ြးစင္ကဗ်ာမ်ား(စာ-၇၆)
ခရစ္မေပၚခင္သံုးရာစုနဲ႕ ႏွစ္ရာစု အလက္ဇႏၵားေခတ္ကတည္းက ဘာသာေရး အေဆာက္အအံုေတြမွာ ကဗ်ာေတြကို ေတာင္ပံပံုနဲ႕စာေတြ၊ ပုဆိန္ပံုနဲ႕ စာလံုးေတြ စီထားတာကို ေတြ႕ရတယ္။ ကဗ်ာေတြရဲ႕ ပိုင္႐ွင္ေတြကေတာ့ ဆီမီအက္(စ) (Simias) နဲ႕ သီအိုခေရးတပ္(စ္) တို႕ပဲျဖစ္တယ္။ တတိယအေနနဲ႕ ထင္႐ွားတာကေတာ့ လူအမ်ားသိတဲ့ အံ့ဖြယ္ကမၻာမွ အဲလစ္(စ)ရဲ႕ စြန္႕စားခန္းမ်ား (Alice’s Adventures in Wonder Land) ျဖစ္ၿပီး ၁၈၆၅ မွာ ထုတ္ေဝတဲ့ လူးဝစ္ကာ႐ိုး (Lewis Carrol) ရဲ႕ ဒီစာအုပ္ထဲမွာ ၾကြက္တစ္ေကာင္ရဲ႕အၿမီးပံုထဲမွာ စာလံုးေတြ သြတ္သြင္းခဲ့တယ္။ ပန္းခ်ီကဗ်ာဟာ အနာဂတ္ဝါဒီ (Futurism) ေတြရဲ႕ စိတ္ႀကိဳက္ေရးဖြဲ႕ဟန္ျဖစ္ၿပီး ကဗ်ာသမားတခ်ိဳ႕အေပၚမွာၾသဇာသက္ေရာက္မႈ ႐ွိခဲ့ပါတယ္။ အပိုလီနေရး (Guillaume Apollinaire) နဲ႕ ကမ္းမင္း (E.E. Cumming) တို႕ရဲ႕ ကြဲျပားတဲ့ ကဗ်ာပံုသ႑န္မ်ားဟာ အနာဂတ္ဝါဒီေတြရဲ႕ အရိပ္မကင္းဘူးလို႕အဆို႐ွိခဲ့တယ္။ ေမာ္ဒန္ဆရာႀကီး အက္ဇရာေပါင္း ဟာ တ႐ုတ္႐ိုးရာ စာလံုးသေကၤတ အိုင္ဒီယိုဂရမ္ (Chinese Ideograms) နဲ႕ ဒါဒါဝါဒီမ်ား (Dadaists) ေတြဆီက မ်ိဳးေစ့ေတြနဲ႕ သူ႕ကိုယ္ပိုင္ပန္းခ်ီကဗ်ာကို ႐ွင္သန္ေစခဲ့တယ္။ ဘာသာေဗဒရဲ႕ စကားလံုးသ႑ာန္အေျပာင္းအလဲနဲ႕ အကြာအေဝးတည္ေဆာက္မႈ တိုက္ပိုဂရပ္ဖီ (Typography) ကို အသံုးျပဳၿပီး ကဗ်ာေတြကို ေသာတအာ႐ံုခံစားမႈကတစ္ဆင့္ စကၡဳအာ႐ံု ခံစားမႈကို ေပါင္းစပ္ၿပီး ပန္းခ်ီကဗ်ာေတြ တည္ေဆာက္ၾကတယ္။ ဒီကေန႕ဖန္သားစာမ်က္ႏွာ (Screen Page) ဆီကို ေ႐ြ႕လ်ားလာတဲ့ ပန္းခ်ီကဗ်ာဟာ ကြန္ျပဴတာအထူးျပဳေဆာ့(ဖ)ဝဲလ္ပ႐ိုဂရမ္ေတြရဲ႕ အကူအညီကိုယူၿပီး ကြန္ကရိကဗ်ာရဲ႕ ဒုတိယမ်ိဳးဆက္ေတြဆီကို သယ္ယူလာခဲ့တယ္။ ဒုတိယမ်ိဳးဆက္ေတြဟာ အနည္းဆံုး ပါဝါပြိဳင့္ တင္ျပမႈေတြမွာ စကားလံုးေတြကို အသက္သြင္းခြင့္ရသြားၿပီျဖစ္တယ္။ ဒီလိုပဲ စာ႐ြက္ေပၚက စာသား (Paper Text) ဟာ ကြန္ျပဴတာ ဖန္သားေပၚမွာ ဟိုက္ပါတက္(စ္) (Hyper Text) ေတြ ျဖစ္လာခဲ့တယ္။ အဂၤလိပ္စာေပသမိုင္းမွာ ပန္းခ်ီကဗ်ာဆရာေတြအျဖစ္ လူသိမ်ားတဲ့ သူေတြကေတာ့ ၁၉၆၃ မွာ “Rapel” ဆိုတဲ့ ကဗ်ာေပါင္းခ်ဳပ္နဲ႕ ထင္႐ွားလာတဲ့ စေကာ့ကဗ်ာဆရာႀကီး အီယန္ဟာမစ္တန္ဖင္ေလ (Ian Hamiton Finaly)၊ စာလံုးစီျခင္းနဲ႕ ပန္းခ်ီကဗ်ာေပါင္းစပ္မႈကဗ်ာအမ်ိဳးအစားမ်ား (*Typestracts) နဲ႕ ၁၉၆၀ တစ္ဝိုက္မွာ လူသိမ်ားလာတဲ့ ဒြန္(မ)ဆာဗက္စတာ (Dom (Pierre-)Sylvester Houe’dard)၊ မာရီလင္မြန္႐ိုးေသဆံုးျခင္း (The Death of Marilyn Monroe-1962) စနက္(ခ)ဘားထဲဝယ္ (In the Snack bar) တို႕နဲ႕ ထင္႐ွားလာတဲ့ စေကာ့အမ်ိဳးသားကဗ်ာဆရာႀကီး အက္ဒြင္ေဂ်ာ့ခ်္ေမာ္ဂန္ (Edwin George Morgan) တို႕ပဲျဖစ္တယ္။ စာလံုးမ်ားနဲ႕ ပန္းခ်ီကဗ်ာေရးတဲ့သူေတြကို လႊမ္းမိုးထားတဲ့ အျခားေသာ အေၾကာင္းအရာတစ္ခုကေတာ့ မိုက္ခ႐ိုဂရပ္ဖီ (Micro-graphy) ပဲ ျဖစ္တယ္။ စာလံုးပန္းခ်ီကဗ်ာကို တျခားတစ္နည္းနဲ႕ ကယ္လီဂရမ္ (Calligram) လို႕ ေခၚတယ္။ အဲဒီလို ကဗ်ာေရးသူကိုေတာ့ ကယ္လီဂရမ္းမီ(စ) (Calligrammes) လို႕ ေခၚျပန္တယ္။ မိုက္ခ႐ိုဂရပ္ဖီ ဆိုတာ တကယ္ေတာ့ ဂ်ဴးလူမ်ိဳးေတြရဲ႕ ကယ္လီဂရမ္ပါပဲ။ မိုက္ခ႐ိုဂရပ္ဖီဟာ ကိုးရာစုေလာက္မွာ ခရစ္ယာန္နဲ႕ အစၥလမ္ ဘာသာေရးေတြမွာ အၿပိဳင္ ေပၚေပါက္လာတယ္။မ်ားေသာအားျဖင့္ အျဖဴနဲ႕အနက္ကို သံုးၿပီး စာလံုးေတြနဲ႕ ပန္းခ်ီလုပ္တာျဖစ္တယ္။
*Typestract=“typestract,” a combination of “typewriter” and “abstract”.
ကၽြန္ေတာ္တို႕ရဲ႕နားမ်ားနဲ႕ မ်က္လံုးမ်ားကို ႏိုးထေစခဲ့ေသာ အီးအီးကမ္းမင္း - (E.E. Cummings)
အီးအီးကမ္းမင္းကို ၁၈၉၄ မွာ မက္ဆာခ်ဴးဆက္ျပည္နယ္မွာ ေမြးတယ္။ နာမည္ႀကီး ဟားဗတ္တကၠသိုလ္မွာ ပညာသင္ခဲ့ဖူးတယ္။ တကယ္တန္းကေတာ့ သူဟာ ပန္းခ်ီဆရာတစ္ေယာက္ပါ။ ဒါေၾကာင့္ ကဗ်ာကို အျမင္အာ႐ံုနဲ႕ ပို႕ေဆာင္ဖို႕အတြက္ႀကိဳးပမ္းခဲ့တာ အံ့ၾသစရာေတာ့ မ႐ွိပါဘူး။
အီးအီးကမ္းမင္းဟာ က်ဴဗစ္ဇင္နဲ႕ အနာဂတ္ဝါဒကို႐ွာေတြ႕ၿပီး ေနာက္ပိုင္းမွာ သူ႕အႏုပညာဟာ သိသိသာသာႀကီး တိုးတက္ေျပာင္းလဲ သြားေတာ့တာပဲ။ ေနာက္ေတာ့ ေနာ္တြန္ဟာဂ်ီး(စ)အဖြဲ႕ (The Norton-Harjes Ambulance Corps) ထဲကို ဝင္ေရာက္ခဲ့ၿပီး ၁၉၁၇ မွာ ျပင္သစ္ကို ေစလႊတ္ျခင္းခံခဲ့ရတယ္။ အေရးေပၚ ကားေမာင္းသူ အေနနဲ႕ပါ။ အဲဒီမွာျပင္သစ္မွာ႐ွိတဲ့ ေမာ္ဒန္အေ႐ြ႕နဲ႕ သြားတိုးတိုက္ျဖစ္ခဲ့တယ္။ စထရာဗန္စကီး (Stravinsky) ရဲ႕ ဘဲလက္(ဒ) ကို ေတြ႕ခဲ့တယ္။ ပီကာဆိုကို သိခဲ့တယ္။ လူဇင္ဘတ္ျပတိုက္ (Luxembourg Gallery) က ေဆဇန္း ကို ေတြ႕ခဲ့တယ္။ မာတိ (Matisse) ရဲ႕ လက္ရာေတြကို ဝယ္ဖို႕ အခြင့္အေရးရခဲ့တယ္။ အဲဒီမွာ ေခတ္ေပၚ အႏုပညာရဲ႕အဓိက လကၡဏာ ႏွစ္ခုကို ေကာင္းေကာင္း သေဘာေပါက္သြားတယ္။ အဲဒါေတြက -
၁။ အစိတ္စိတ္ၿပိဳကြဲေစျခင္း (Breakup)
၂။ အသစ္တဖန္ျပန္လည္တည္ေဆာက္ျခင္း (Restructuring) တို႕ပါပဲ။
ကမ္းမင္း သံုးခဲ့တဲ့ နည္းေတြကေတာ့-
၁။ ေနရာလြတ္မ်ားကို ကၽြမ္းက်င္စြာအသံုးျပဳကစားျခင္း (Handling of spacing)
၂။ စကားလံုးမ်ား၏ ပံုသ႑ာန္အား အသံုးျပဳကစားျခင္း (Typography)
၃။ ဝါက်သေကၤတ အျဖတ္အေတာက္မ်ား ကစားျခင္း (Punctuation provides visual guidance)
တို႕ပဲျဖစ္တယ္။ ျပင္သစ္မွာ သံုးလေနၿပီးေတာ့ သူ႕ရဲ႕ပထမဆံုးစာအုပ္ျဖစ္တဲ့ က်ဴးလစ္မ်ားႏွင့္ မီးခိုးေခါင္းတိုင္မ်ား (Tulips and Chimneys) ကို ထုတ္ေဝတယ္။ သူ႕ဘဝတေလွ်ာက္လံုးကဗ်ာေတြေရး၊ ပန္းခ်ီေတြဆြဲရင္း ၁၉၆၂ မွာ ကြယ္လြန္သြားသူပါ။ သူဟာ ပါရမီ႐ွင္ တစ္ဦးအျဖစ္ ကဗ်ာေလာကကို ျဖတ္သန္းခဲ့သူျဖစ္ၿပီး ႏွစ္ဆယ္ရာစု ေမာ္ဒန္ကဗ်ာအေၾကာင္း ေျပာရင္ မျဖစ္မေနေဆြးေႏြးရမယ့္သူပါ။ တခ်ိဳ႕ေဝဖန္ေရးဆရာေတြက သူ႕ကို ေမာ္ဒန္ရဲ႕ အဆံုးသတ္လို႕ ေခၚဆိုၾကသလို တခ်ိဳ႕က သူ႕ကို ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ရဲ႕ အစလို႕ ဆိုၾကတယ္။ အီးအီးကမ္းမင္း၏ အတၳဳပတၱိ မ်ားတြင္ေတြ႕ရေသာ သူ၏ ကဗ်ာတစ္ပုဒ္မွာ “ဘဖလိုးေဘး(လ)၏” ပဲျဖစ္တယ္။
Buffalo Bill’s
defunct
who used to
ride a watersmooth-silver
stallion
and break onetwothreefourfive pigeonsjustlikethat
Jesus
he was a handsome man
and what i want to know is
how do you like your blueeyed boy
Mister Death
]]
}}
- From “Buffalo Bill’s”(1920)
ဘတ္ဖလိုးေဘး(လ) ၏
ကြယ္ေပ်ာက္သြားေသာ
တစ္စံုတစ္ေယာက္ဟာ ေခ်ာေမြ႕
ေငြေရာင္ညက္ညက္ ျမင္းထီးတစ္ေကာင္
ကိုစီးခဲ့ဖူးရဲ႕
ၿပီးေတာ့ တစ္ႏွစ္သံုးေလးငါး ေယ႐ႈနဲ႕တူတဲ့ ခိုမ်ား
ကိုထိုးခြဲ
သူဟာ ႐ုပ္ေခ်ာေခ်ာ ငနဲတစ္ေယာက္ျဖစ္ခဲ့
ေနာက္ ငါသိခ်င္တဲ့အရာဆိုတာ
သင့္ရဲ႕မ်က္လံုးျပာေကာင္ကေလးကို သင္ဘယ္လိုခ်စ္သလဲ
မစၥတာေသျခင္းတရားႀကီးငဲ့
]]
}}
- ဘတ္ဖလိုးေဘး(လ)၏မွ
ဒီကဗ်ာမွာပါတဲ့ကမ္းမင္းရဲ႕ စာသားတခ်ိဳ႕ဟာ ပံုမွန္ကို ေသြဖယ္ေနတာ ေတြ႕ရတယ္။ ဥပမာ “ေခ်ာေမြ႕ ေငြေရာင္ညက္ညက္ျမင္းထီးတစ္ေကာင္” (A watersmooth-silver stallion) မွာ “watersmooth” ဆိုတာ အစင္းေၾကာင္း အနာကင္းတဲ့ေရလိုေခ်ာမြ႕ေနတဲ့အရာကို ဆိုလိုတယ္။ ျမင္းရဲ႕အေရာင္ေတြကို ကၽြန္ေတာ္တို႕ ေယဘုယ် ေဖာ္ျပတဲ့အခါမွာေငြေရာင္ကို သံုးခဲတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေငြေရာင္သန္႕သန္႕ကို ေဖာ္ျပရာမွာေတာ့ ကမ္းမင္းဟာ (watersmooth-silver) လို႕ သံုးခဲ့တယ္။ ေဆာင္းပါး႐ွင္က “Critics have often said that Cumming was “ahead of his time” လို႕ ေရးတယ္။” ဒီကေန႕ထိ ကမ္းမင္းကို အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဖို႕ပညာ႐ွင္ေတြ ခက္ခဲေနတုန္းပါပဲ။ “ပညာ႐ွင္ေတြဟာ ကမ္းမင္းကို သူ႕ေခတ္သူ႕အခါမွာ ေ႐ွ႕ကိုႀကိဳေရာက္ေနသူအျဖစ္မၾကာခဏ ေဖာ္ျပျခင္းခံရတယ္” ဆိုတဲ့ အဓိပၸါယ္ပါပဲ။
အီးအီးကမ္းမင္း (E.E Cumming) ရဲ႕ သူ႕ဘဝ သူ႕ကဗ်ာ
l(a
le
af
fa
ll
s)
one
1
iness
- E.E.Cumming’s Selected Poems (p-39)
ဒီကဗ်ာေလးဟာ ကမ္းမင္းကို ေဖာ္ျပႏိုင္တဲ့အေရးအသားျဖစ္တယ္။ သစ္႐ြက္ေၾကြက် အထီးက်န္မႈ (leaf fall loneliness) ကို သစ္႐ြက္ေၾကြက်တဲ့ သ႑ာန္ေရးဖြဲ႕ထားတာျဖစ္တယ္။
n
OthI
n
g can
s
urPas
s
the m
y
SteR
y
of
s
tilLnes
s
၁၉၃၂ မွာ သူ႕အေဖ ဆံုးသြားေတာ့ သူ႕လက္ရာ “CLOPW” နဲ႕ “Viva” တို႕ ထြက္႐ွိၿပီး တစ္ႏွစ္ပဲ႐ွိေသးတယ္ ၁၉၂၇ မွာ သူ႕ရဲ႕လက္ရာ ျပဇတ္ “Him” ဟာ သိပ္မေအာင္ျမင္လွဘူး။ သူဟာ (Anne Barton) နဲ႕လက္ထပ္ၿပီးေတာ့ ကြာ႐ွင္းတယ္။ ေနာက္ေတာ့ သူ႕ဘဝမွာ အေရးပါဆံုး အမ်ိဳးသမီးတစ္ဦး ေပၚလာတယ္။ မာရီယြန္ေဟာက္(စ)ပါပဲ။ သူမဟာ သူ႕ထက္ တစ္ဆယ့္ႏွစ္ႏွစ္တိတိငယ္တယ္။ ၁၉၃၂ က စလို႕ အသက္ထက္ဆံုး ကမ္းမင္းဟာ အဲဒီအမ်ိဳးသမီးနဲ႕ပဲေနသြားတယ္။ ကမ္းမင္းဟာ အဲဒီဇနီးေခ်ာေလးနဲ႕ ကမၻာႀကီးကိုလွည့္ပတ္ၾကည့္႐ႈတယ္။ တူနီး႐ွား၊ မကၠဆီကို၊ ျပင္သစ္နဲ႕ အတၱလႏၱိတ္ကို ျဖတ္ကူးတယ္။ ဒီခရီးစဥ္အတြင္းမွာသူ႕လက္ရာေတြကို ျဖန္႕ခ်ိတယ္။
၁။ အနီေရာင္စာမ်က္ႏွာ (The Red Front)- ၁၉၃၃
၂။ အီမီ (Eimi) - ၁၉၃၃
၃။ ရပါတယ္ေက်းဇူးပဲ (No thanks) - ၁၉၃၅
၄။ တြမ္ (Tom) - ၁၉၃၅
၅။ လက္ေ႐ြးစင္စုေပါင္းကဗ်ာမ်ား(Collected Poems) - ၁၉၄၀
၆။ ၁x၁ (1x1) - ၁၉၄၄
၇။ ဆန္တာကေလာ့ (Santa Claus) - ၁၉၄၆ တို႕ အပါအဝင္ျဖစ္တယ္။
ဥေရာပမွာ ေနတုန္း စစ္ဆန္႕က်င္ေရးေတြ ေရးခဲ့တယ္။ ဥေရာပနဲ႕ ပစိဖိတ္ေဒသမွာ အေမရိကန္ပါဝင္မႈကို သူကန္႕ကြက္တယ္။ “ပေလတုိေျပာခဲ့သမွ်”(Plato told) ကဗ်ာဟာ “World Peace Foundation” မွာ သူ႕အေဖ လံုၿခံဳေရးလုပ္ခဲ့တာကိုျပန္အသက္သြင္းတာ ျဖစ္တယ္။ ေနာက္ေတာ့ သူ႕အေမဟာ ေလသင္တုန္းျဖတ္သြားၿပီး ကိုမာ ရသြားခဲ့တယ္။ ကမ္းမင္းဟာ အဲဒီအခ်ိန္မွာ ဘာမွ မေရးျဖစ္ခဲ့။ ၁၉၄၇ ဇန္နဝါရီလမွာ သူ႕အေမ ေရဗကၠာ (Rebecca) စ်ာပန အခမ္းအနားမွာ သူကဗ်ာေလးတစ္ပုဒ္ကို ႐ြတ္ေပးခဲ့တယ္။ (If there are any heavens) ဆိုတဲ့ ကဗ်ာေလးပါပဲ။ သူဟာ မိဘကို တြယ္တာစိတ္ႀကီးသူျဖစ္တယ္။ သူ႕အေဖဟာစာဖတ္ရင္း သူ႕အေမကို နိဗၸၺန္ဘံုက ေစာင့္ေနပံုကို ေရးဆြဲတယ္။ သူ႕အေမေသဆံုးၿပီး ဆယ့္ငါးႏွစ္အၾကာမွာေတာ့ ကမ္းမင္းဟာ လူ႕ေလာကကို ႏႈတ္ဆက္သြားခဲ့တယ္။ သူေသဆံုးသြားၿပီး ေနာက္မွာေတာ့ သူ႕လက္ရာေတြအမ်ားအျပားထြက္လာတယ္။ စကားေျပမ်ား၊ ကဗ်ာမ်ား၊ မီးေသြးနဲ႕ ခဲျခစ္ပန္းခ်ီမ်ား စုစုေပါင္း၂၅ အုပ္တိတိ ထြက္ခဲ့တယ္။ ဒါေတြကို သူ႕အသက္ ၆၈ ႏွစ္မွာ ဖန္တီးခဲ့တာျဖစ္တယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႕ဟာဒီလို အံ့ဘနန္းအႏုပညာေတြအတြက္ ဘုရားသခင္ကို ေက်းဇူးတင္ရမွာ ျဖစ္တယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႕ရဲ႕နားမ်ားနဲ႕ မ်က္လံုးမ်ားကို ႏိုးထေစခဲ့ေသာ ကမ္းမင္းရဲ႕ လက္ရာမ်ားအတြက္ ေက်းဇူးတင္ရမွာျဖစ္တယ္။အီးအီးကမ္းမင္းရဲ႕ လက္ေ႐ြးစင္ေတြထဲက စာမ်က္ႏွာ (၄၃) မွာ ပါတဲ့ စာသားေလးေတြကို ၾကည့္ပါ။
U
n:star Tbirds(IEAp)Openi ng
t hing ; s(
sing
)all are aLl(cry alLSee)o(ver All)Th(e green
?eartH)N,ew
- လက္ေ႐ြးစင္ေတြ.............စာမ်က္ႏွာ (၄၃)
i thank you God for most this amazing
i thank You God for most this amazing
day:for the leaping greenly spirits of trees
and a blue true dream of sky; and for everything
which is natural which is infinite which is yes
(i who have died am alive again today,
And this is the sun’s birthday; this is the birth
day of life and love and wings: and of the gay
Great happening inimitably earth)
how should tasting touching hearing seeing
breathing any-lifted from the no
of all nothing-human merely being
doubt unimaginable You?
(now the ears of my ears awake and
now the eyes of my eyes are opened)
- E.E Cummings
ဤအံ့ၾသဖြယ္မ်ားအတြက္ ဘုရားသခင္အား ကၽြန္ေတာ္ပို၍ေက်းဇူးတင္မိ
ကၽြန္ေတာ္ဘုရားသခင္အားေက်းဇူးတင္ရျခင္းမွာ ဒီလိုပို၍ အံ့ၾသဖြယ္
ေန႕၊သစ္ပင္မ်ား၏ စိမ္းျမစြာ ဝိဥာဥ္မ်ား ခုန္ေပါက္ျခင္းအတြက္
ႏွင့္ေကာင္းကင္၏ အျပာေရာင္ စစ္မွန္ေသာ အိပ္မက္တစ္ခု
အရာအားလံုးအတြက္
အဲဒါကသဘာဝက်တဲ့အရာ အဲဒါက အဆံုးမ႐ွိျခင္း အဲဒီအရာက
ဟုတ္မွတ္ျခင္းပဲေပါ့
(ငါေသဆံုးခဲ့ၿပီးသူဟာ ဒီကေန႕ ျပန္လည္အသက္ဝင္၊
ေနာက္ဒီအရာက ေနမင္းရဲ႕ ေမြးေန႕မဂၤလာ; ဒီအရာက
ဘဝ၊ခ်စ္ျခင္းနဲ႕ေတာင္ပံမ်ားရဲ႕: ၿပီးေတာ့ ဒီညိဳ
ေမာင္းႀကီးမားတဲ့အတိုင္းအဆမဲ့စြာ ျဖစ္တည္မႈ ႐ွိခြင့္ေပးတဲ့ ကမၻာေျမရဲ႕ ေမြးေန႕မဂၤလာ)
(မဟုတ္ျခင္းကို
ပိုင္တဲ့အားလံုးေသာ အနတၱလူသားဘဝေတြရဲ႕ သံသယ
ကိုစိတ္ကူးႏိုင္စြမ္းမ႐ွိေသာ သင့္ထံမွ အရသာခံျခင္း
ထိေတြ႕စမ္းသပ္ျခင္း၊အၾကားအျမင္ ႐ွဴ႐ိႈက္ျခင္းမ်ားက
ဘယ္ပံုဘယ္နည္းနဲ႕အနည္းငယ္ တိုးတက္ႏိုင္မတုန္း?
(ခုမ်ားေတာ့ငါ့နားမ်ားရဲ႕ နားမ်ား ႏိုးထကာ
ခုမ်ားေတာ့ငါ့မ်က္လံုးမ်ားရဲ႕ မ်က္လံုးမ်ားဟာ ဖြင့္ေလၿပီ)
- Special thanks to Ko Bo Bo Win who has given to me ''The Selected Poems of E.E.Cumming'' as a present.
- Ref:Avant-Grade Poet or Cowboy from the Future by Trent Sandusky “i carry your heart with me” at Poetry Foundation
ရစ္ခ်တ္အက္(စ္)ကေနဒီတည္းျဖတ္ေသာ အီးအီးကမ္းမင္း (E.E. Cummings)၏ လက္ေ႐ြးစင္ကဗ်ာမ်ားမွ
- ေဇာ္ေဇာ္ထြန္း
