ကဗ်ာဆရာေမာင္ေခ်ာႏြယ္ အင္တာဗ်ဴး အေမးအေျဖေတြဟာလည္း လြမ္းရွရွနဲ႔ ဖတ္မ၀ပါပဲ။ အင္တာဗ်ဴးဟာ ကဗ်ာမဟုတ္ ေပမယ့္ ကဗ်ာနဲ႔ပတ္သက္ေနတာေၾကာင့္ ကဗ်ာအင္တာဗ်ဴးေတြဟာ အေရးပါတဲ့ အခန္းက႑ မွာ ပါရွိၾကပါတယ္။ အင္တာဗ်ဴး အေမးအေျဖမွာ အေမးေရာအေျဖပါ ေကာင္းရင္ေကာင္းသလို သိမႈႏွစ္သက္စိတ္(ရသ)ကို ဖတ္သူက မုခ်ခံစားရပါတယ္။ ႏိုင္ငံျခားကဆိုရင္ အေမရိကန္ LP ကဗ်ာဆရာ Charles Bernstein ရဲ႕ အင္တာဗ်ဴး အေမးအေျဖေတြဟာ ကဗ်ာအေၾကာင္း၊ ကဗ်ာေရးျခင္းအေၾကာင္း၊ ကဗ်ာနယ္ပယ္အေၾကာင္း၊ ကဗ်ာအမ်ိဳးအစားအေၾကာင္း၊ ကဗ်ာရဲ႕ အေျခခံျဒပ္သားျဖစ္တဲ့ ဘာသာစကား အေၾကာင္းေတြနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ သိမႈသီးပြင့္စရာေတြပါပဲ။
ကဗ်ာအင္တာဗ်ဴးေတြဟာ ေကာင္းရင္ေကာင္းသလို တန္ဘိုးရွိၾကပါတယ္။ ကဗ်ာဆရာရဲ႕ ကဗ်ာ အေပၚအျမင္၊ ကဗ်ာနဲ႔ ေခတ္နဲ႔ ဆက္သြယ္မႈဆိုင္ရာအျမင္၊ ကဗ်ာရဲ႕ လူမႈယဥ္ေက်းမႈ အခန္း က႑ဆိုင္ရာ အျမင္ စတဲ့ macro “အက်ယ္” ကေန ကဗ်ာေရးျခင္းဆိုင္ရာ တကၠနိေတြ စတဲ့ “အက်ဥ္း” အထိ ျမင္သိလို႔ ရပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒါဟာလည္း ကဗ်ာအင္တာဗ်ဴးမွာ ေမးသူကလည္း ၀မ္းစာျပည့္၊ ေျဖသူကလည္း နက္နက္နဲ႔ ညက္ညက္ရွိရင္ အရသာရွိရွိကို ဖတ္ရပါတယ္။ အဲသလိုမဟုတ္ဘဲ ေမးသူေရာ ေျဖသူပါ အညံ့ခ်င္းၿပိဳင္ေနရင္ ပူးတဲြခ်န္ပီယံပဲျဖစ္ၿပီး ဖတ္သူအတြက္လည္း ကဗ်ာဆိုင္ရာအက်ဳိးရယ္လို႔ မယ္မယ္ရရ မရၾကပါဘူး။ ညံ့တဲ့ေနရာမွာ ၿပိဳင္ၾကသလို အေမးအေျဖေတြဟာ စကၠဴျဖဳန္းတီးရာပဲ ေရာက္ပါတယ္။
အရည္၀င္ထားလို႔ ေမးသူက ေမးၿပီး ေျဖသူက ေျဖတာေတြကိုလည္း မဂၢဇင္းစာမ်က္ႏွာေတြမွာ ဟုတ္တိပတ္တိ ေဖာ္ျပလို ေဖာ္ျပ။ လွမ္းေမးျမန္းေတာ့လည္း “အဲဒီတုန္းက ကိုယ္ မူးေနလို႔ပါ၊ ေမးသူကလည္း အသံသြင္း ထားတယ္လို႔ မေျပာေတာ့ လြတ္လြတ္ကြၽတ္ကြၽတ္ပဲ (အလြတ္သေဘာ) ေျပာလိုက္တာကို သူကမဂၢဇင္းကို ပို႔လိုက္လို႔ပါ” စတဲ့ “လူႀကီးရွက္ေတာ့ စကားတေရွာင္ေရွာင္”လိုေပါ့ဗ်ာ။ “ဟုတ္တယ္၊ လုပ္တယ္ဗ်ာ” လို႔ ၀န္ခံဖို႔ ကလည္း သတၱိမရွိ။ မရွိမဲ့ ရွိမဲ့ သံတိုသံစနဲ႔ သံခင္းတမံခင္းလည္း လုပ္ခ်င္ေသး။
အဲသလိုနီးပါး မဟုတ္ရင္ ပိုဆိုးတာက group discussion လိုလို အုပ္စုဖြဲ႕ၿပီး ဗ်ဴး သူက သူလိုခ်င္တဲ့ အေျဖေတြပဲေပးမယ့္ ဘက္ေတာ္သား လက္ေရြးစင္ေတြပဲေရြးၿပီး ေမးလိုေမး၊ ဒါမွမဟုတ္ လိုခ်င္တဲ့ အေျဖေတြပဲေပးဖို႔ leading question ေတြ ေမးလိုေမး၊ “အဲဒါ ဟုတ္တယ္၊ မဟုတ္လား” ဆိုတာမ်ိဳးေတြေပါ့။ ေမးတဲ့ေမးခြန္းေတြ ၾကည့္ရင္လည္း ႐ိုးစင္းလြန္းလွတဲ့ “ကဗ်ာ ဘယ္တုန္းက စ ေရးသလဲ”တို႔၊“ကဗ်ာဆရာဘ၀ကို ဘယ္လိုျမင္သလဲ” တို႔ကေန မပါမျဖစ္ ေမးခြန္းျဖစ္တဲ့ LP ကိစၥေပါ့။
အဲဒီကိစၥကို ေမးတဲ့အခါမွာလည္း ဖတ္သူပရိတ္သတ္ အမ်ားကိုယ္စား ေမးတဲ့ objective ဓမၼဓိဌာန္က်က်မဟုတ္ရင္ neutral ဘက္မလိုက္တဲ့ (အမွန္တကယ္ သိလို စိတ္နဲ႔) ေမးတာမ်ဳိးမဟုတ္ပဲ မစၦရိယ ၁၅ ပိႆေလာက္ ျမင္ေနရတဲ့ subjective ပုဂၢလဓိဌာန္၊ ပုဂၢလအစြဲ၊ ဆႏၵစြဲနဲ႔ “ထိုးမယ္ႀကိတ္မယ္၊ မင္းလည္း၀င္ထိုး”ဆိုတာမ်ဳိး။ ေမးသူကလည္း အ ေၾကာင္း အရာဂဃနဏ မသိ၊ ေျဖသူကလည္း ႏြား႐ိုင္းသတ္ပြဲမွာ နံ႐ိုးၾကား လွံစိုက္ေနသလို ဂမူး႐ႈးထိုးနဲ႔ ထိုးေကာ္၊ ခတ္ေတာ့ တာပဲ။ ဆင္ဆင္ျခင္ျခင္နဲ႔ ျပန္လည္ေျဖၾကားသူ နည္းပါတယ္။ အနာဂတ္ျမန္မာကဗ်ာမွာ ထင္ရွားလာမယ့္ လူငယ္(ကြၽန္ေတာ့္ အသက္အရြယ္ထက္ ငယ္လို႔ “လူငယ္”လို႔ေခၚတာပါ၊ အျခားရည္ရြယ္ခ်က္ မရွိပါဘူး) ႏွစ္ေယာက္စ သံုးေယာက္စေလာက္ကိုပဲသတိျပဳမိၿပီး စိတ္ထဲ မွတ္ထားလိုက္ပါတယ္။
က်န္တာေတြကေတာ့ ေမးသူေရာ၊ ေျဖသူပါေျပာရရင္ ကဗ်ာနဲ႔ပတ္သက္ လို႔ global/local ၊ macro/micro မေျပာပါနဲ႔ဦး၊ ဆဲခ်င္တဲ့ အေၾကာင္းအရာကိုေတာင္ အေသအခ်ာ စာလံုးေပါင္း မဖတ္ရေသးဘဲ (ဆဲခိုင္းလို႔) သံကုန္ဟစ္ေနေတာ့တာပဲ။ ကဗ်ာဆိုတဲ့ Poetry ျဖစ္တဲ့ စာေပအႏုပညာ Literary art ကို က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ျမင္လည္းမျမင္၊ ျမင္ရေကာင္းမွန္းလည္း မသိ၊ ျမင္ေအာင္လည္း မၾကည့္ခ်င္ မၾကည့္တတ္ပဲ စံုလံုး ကန္း၊ ျမင္တယ္ျမင္တယ္ ေအာ္ေနေတာ့တာပဲ။ ကြၽန္ေတာ္ ဒီမွာ ကိစၥတစ္ခု ရွင္းရွင္းလင္းလင္း ေျပာပါရေစ။
ကြၽန္ေတာ္ဟာ ဒီအရပ္ေဒသ၊ ဒီနယ္ပယ္မွာ LP ကို မိတ္ဆက္ေပးတာ ျဖစ္ေပမယ့္ ကြၽန္ေတာ္ဟာ LP ဘက္က ကာကြယ္ေျပာဆိုေနတာ မဟုတ္ပါဘူး။ ကဗ်ာအျမင္ က်ဥ္းေျမာင္း လြန္းၾကတဲ့ ကိစၥကို ေျပာတာပါ။ ၿငိဏ္းေ၀ရဲ႕ ေခတ္ၿပိဳင္ကဗ်ာ၊ conceptual ကဗ်ာ၊ ၿပီးေတာ့ သစၥာနီရဲ႕ the end of poetry ၊ ၿပီးေတာ့ နီယိုေမာ္ဒန္ ဆိုတာေတြ။ အဲဒါေတြဟာ ကြၽန္ေတာ့္ အတြက္ စိတ္၀င္စားစရာေတြပါပဲ။ ကဗ်ာသိမႈနယ္ပယ္ခ်ဲ႕ထြင္တဲ့ ကိစၥေတြပါပဲ။ “ငါ”မွ “ငါ” ဆိုတဲ့ ငါတေကာ ေကာ ကိစၥမဟုတ္တဲ့ Poetry as literary art ကိစၥမွန္သမွ် ကြၽန္ေတာ္ စိတ္၀င္ စားပါတယ္။ ႀကိဳဆိုပါတယ္။
ကဗ်ာကို Poetry လို႔ မျမင္ပဲ “ငါတို႔ေရးတာမ်ဳိး”လို႔သာ ေျပာလာ ရင္ေတာ့ ကြၽန္ေတာ့္ဘက္က တန္ရာတန္ရာ ျပန္ေျပာစရာစကား မရွိပါဘူး။ အ ေသ ၀နာစပဲ။ ဘိုလိုေျပာရရင္ “နီဂလက္”လုပ္လိုက္တာေပါ့။ ခရစ္ေတာ္ကို ကားစင္တင္ၿပီး လွံနဲ႔ထိုးလို႔ ကာယိက ေ၀ဒနာအႀကီးအက်ယ္ ခံစားေနရခ်ိန္မွာ ေကာင္းကင္ကိုေမာ့ၿပီး ေတာင္းဆိုခဲ့ပါတယ္။
“အဖဘုရားသခင္၊ သူတို႔ကို ခြင့္လႊတ္ေတာ္မူပါ၊ သူတို႔လုပ္ေနၾကတာ သူတို႔မသိဘူး”။
အခု “ေခတ္ၿပိဳင္ျမန္မာကဗ်ာ”လို႔ ေအာ္ေနၾကၿပီ။ “ေခတ္ၿပိဳင္”ခ်င္းၿပိဳင္ရင္ ႏိုင္ငံတကာ ေခတ္ၿပိဳင္ နဲ႔ရင္ေဘာင္တန္းေစရမယ္။ အဲဒီအတြက္ “ႏိုင္ငံတကာေခတ္ၿပိဳင္” International Contempor ary ဆိုတာ
ဘာလဲဆိုတာ ေလာက္ေတာ့ တီးမိေခါက္မိ သင့္တာေပါ့။ ေစတနာနဲ႔ ဘာသာျပန္ေပး သူ ေတြကို မယံုၾကည္ရင္လည္း ႀကိဳက္ရာ cyber cafe သြား၊ downloadလုပ္၊ ဒုတ္ရွင္နရီနဲ႔ ဒဲ့ ဘာသာ ျပန္ေပါ့၊
တိုက္စစ္ေပါ့။ ႐ိုက္စစ္စရာ မလိုပါဘူး။
အကယ္၍ ကြၽန္ေတာ္ဟာ ျမန္မာကဗ်ာ ဆရာတစ္ေယာက္ေယာက္ (ကဗ်ာဆရာမလည္း အက်ဳံး ၀င္ၿပီး သားပါ) ကိုဗ်ဴးခြင့္ရရင္ေအာက္ပါ ေမးခြန္းေလးေတြ ေမးၾကည့္ခ်င္ပါတယ္။ ကြၽန္ေတာ့္ ကို ကြၽန္ေတာ္လည္း ရံဖန္ရံခါ ျပန္ျပန္ေမးေနရတဲ့ ေမးခြန္းေတြလည္း ျဖစ္ပါတယ္။
၁။ ယေန႔ျမန္မာကဗ်ာ႐ႈခင္းမွာ မိမိကိုယ္မိမိ ဘယ္ေနရာမွာ ေနရာခ်ထားပါသလဲ မိမိေနရာဟာ ဘယ္မွာလဲလို႔ သတ္မွတ္ ထားပါသလဲ။
၂။ ကဗ်ာဟာ ကဗ်ာေရးသူရဲ႕ ကိုယ္ေတြ႔ျဖစ္ရပ္ေတြ၊ အေတြ႔အၾကံဳေတြ၊ ခံစားမႈေတြ အေၾကာင္း လား။
၃။ ကဗ်ာေရးသူရဲ႕ ကဗ်ာနဲ႔ ကဗ်ာေရးျခင္းအလုပ္ဟာ ေန႔စဥ္ဘ၀နဲ႔ ဘယ္လိုဆက္စပ္ပါသလဲ။
၄။ အၾကမ္းဖ်င္းအားျဖင့္ ဘယ္သူ႔အတြက္ ကဗ်ာေရးတာပါလဲ။
၅။ ကိုယ္ေျပာခ်င္တာ စကားေျပနဲ႔ ေျပာလို႔ ရလ်က္နဲ႔ ဘာျဖစ္လို႔ ကဗ်ာေရးတာလဲ။
၆။ experiment ကို ကဗ်ာမွာ ဘယ္လိုနားလည္ထားလဲ။ ကိုယ္တိုင္ေရာ လုပ္ဖူးသလား။လုပ္ဖူး ရင္ ဘာကို ဘယ္လို စမ္းသပ္သလဲ။
၇။ ကဗ်ာနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ သိမႈဗဟုသုတ knowledge နဲ႕ အတတ္ skill တို႔ကိုသင္ယူတတ္ ေျမာက္ဖို႔ လိုတယ္ ထင္သလား။ အႏၲရာယ္ ရွိတယ္ထင္သလား။
၈။ ကဗ်ာေရးသူဟာ ကဗ်ာေပၚမွာရယ္၊ ကဗ်ာေရးျခင္းေပၚမွာရယ္ တာ၀န္ရွိသလား။ရွိရင္ ဘာ တာ၀န္လဲ။ ဘယ္သူေပးတဲ့ တာ၀န္လဲ။
၉။ ကဗ်ာေရးရင္ ဘယ္လိုဘာသာစကားနယ္ပယ္အသံုးအႏံႈးေတြပဲ သံုးၿပီးဘယ္နယ္ပယ္အသံုး အႏံႈးေတြကိုေတာ့ ေရွာင္မယ္ဆိုတာ မ်ဳိးရွိသလား။
၁၀။ ကဗ်ာေရးရင္ ဘာသာစကားနယ္ပယ္ အမ်ဳိးမ်ဳိး၊အသံုးအႏံႈးအမ်ဳိးမ်ဳိးကို တစ္ဆက္တည္း တြဲသံုးသလား။
၁၁။ ကိုယ္ေရးတဲ့ကဗ်ာဟာ ျပင္ပေလာကကို ထင္ဟပ္သလား။ထင္ဟပ္ရင္ ဘာေတြကို ဘယ္ လို ထင္ဟပ္သလဲ။ တမင္ထင္ဟပ္ ေအာင္ေရးတာလား။
၁၂။ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္သီအိုရီအခ်ဳိ႕ေျပာသလို ကဗ်ာထဲက စာသားေတြဟာ ျပင္ပကိုမညႊန္းပဲအျခား စာသားေတြ၊ စကားလံုးေတြ၊ အညႊန္းေတြကိုပဲ ျပန္ျပန္ညႊန္းတဲ့အတြက္ကဗ်ာဟာျပင္ပ ေလာက ကို မထင္ဟပ္ဘူးဆိုတာ လက္ခံပါသလား။
၁၃။ ကဗ်ာအျမင္၊ အမ်ဳိးအစား၊ ဗ်ဴဟာ၊ တကၠနိ စတဲ့ အေျပာင္းအလဲေတြဟာကိုယ့္ကဗ်ာ/ ကိုယ့္ကဗ်ာေရးျခင္းနဲ႔ ပတ္သက္မႈရွိတယ္ ထင္ပါသလား။ပတ္သက္ရင္ ဘာေတြဘယ္လို ပတ္ သက္သလဲ။
၁၄။ ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ေရးရင္ ရင္ထဲရွိတာ ေရးခ်လိုက္တာလား ေရြးခ်ယ္စီမံၿပီး အစီအစဥ္တက် ျပဳလုပ္ ေရးသားတာလား။
၁၅။ ယေန႔ျမန္မာကဗ်ာ႐ႈခင္းကို ဘယ္အတိုင္းအတာအထိ စိတ္၀င္စားပါသလဲ။
၁၆။ ျမန္မာအမ်ဳိးသမီးကဗ်ာဆရာ(မ)ေတြ ဘာေၾကာင့္ နည္းတယ္လို႔ ထင္ပါသလဲ။
၁၇။ ယေန႔ျမန္မာနဲ႔ အနာဂတ္ျမန္မာ့လူ႔အဖြဲ႕အစည္းမွာ ကဗ်ာရဲ႕အခန္းက႑က ဘာလို႔ ထင္ပါ သလဲ။
၁၈။ ကဗ်ာဆရာဟာ ကဗ်ာကလြဲလို႔ ကဗ်ာေ၀ဖန္ေရး၊ ေဆာင္းပါး ဖတ္ညႊန္းစတဲ့ စကားေျပေတြ မေရးရဘူးဆိုတာ လက္ခံပါသလား။
၁၉။ စကားေျပကဗ်ာကို ဘယ္လိုျမင္ပါသလဲ။ စကားေျပကဗ်ာ ေရးဖူးလား။
၂၀။ ကိုယ့္ကဗ်ာကို ဘယ္လိုအမ်ဳိးအစားလို႔ အနီးစပ္ဆံုးသတ္မွတ္တာ ရွိသလား။ဘာမွ မသတ္ မွတ္ပဲ ဘာအမ်ဳိးအစားလို႔မွ မေခၚပဲ “ကဗ်ာ”ဆိုၿပီး လြတ္လြတ္လပ္လပ္ေရးသလား။
၂၁။ ကိုယ့္ကဗ်ာကို ဘာေခါင္းစဥ္၊ ဘာေလဘယ္ေအာက္မွာမွ မတပ္ထားရင္ ကိုယ့္ကဗ်ာကို ဘာကဗ်ာအမ်ဳိးအစားလို႔ ဘယ္လိုေျပာမလဲ။
၂၂။ ကိုယ္ဖတ္ဖူးတဲ့ သူမ်ားကဗ်ာေတြထဲက နည္းအခ်ဳိ႕ယူသံုးရင္ အဲဒီနည္းေတြရဲ႕ ေနာက္ကြယ္က ကဗ်ာေဗဒကို သိစရာလိုတယ္လို႔ ထင္သလား။ဥပမာ၊ ဆူရီရယ္နိမိတ္ပံု၊ ေကာ္လာ့ဂ်္ စီနည္း၊ ကတ္တေလာက္စီနည္း၊ ပါရာတက္တစ္စီနည္း။
၂၃။ ႏိုင္ငံတကာကဗ်ာေတြကို မူရင္းဘာသာစကား(ဥပမာ၊ အဂၤလိပ္၊ ျပင္သစ္၊ ဂ်ာမန္၊ တ႐ုတ္) နဲ႔ ဖတ္သလား။
၂၄။ ႏိုင္ငံတကာ ဘာသာျပန္ကဗ်ာရဲ႕ အခန္းက႑ကို ဘယ္လိုျမင္သလဲ။ကဗ်ာတစ္ပုဒ္တေလ ဘာသာျပန္ေဖၚျပတာနဲ႔ ကဗ်ာေဗဒတစ္ခုလံုးမိတ္ဆက္ေပးျခင္းဟာ လက္ရွိ ျမန္မာကဗ်ာေပၚ ဘယ္လို အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈ ရွိတယ္ ထင္သလဲ။
၂၅။ ႏိုင္ငံတကာဘာသာျပန္ကဗ်ာကို ကိုယ္ေရးတဲ့ကဗ်ာေတြနဲ႔ ယွဥ္ဖတ္သလား။
၂၆။ ကဗ်ာဆရာက သူေရးတဲ့စာသားကို ကဗ်ာလို႔သတ္မွတ္ရင္ ကဗ်ာျဖစ္တယ္ဆိုတာ လက္ခံသလား။
၂၇။ ကဗ်ာဟာ လူအမ်ားစု ဖတ္တာလည္း မဟုတ္၊ ႀကိဳက္ႏွစ္သက္တာလည္း မဟုတ္ပဲနဲ႔ ဘာျဖစ္လို႔ ကဗ်ာေရးေနတာလဲ။
၂၈။ ရန္ကုန္အေျခစိုက္ ကဗ်ာဆရာေတြနဲ႔ နယ္ကဗ်ာဆရာေတြၾကားမွာကဗ်ာနဲ႔ပတ္သက္လို႔ ကြဲျပား ျခားနားခ်က္ေတြ ရွိတယ္ ထင္သလား။
၂၉။ ကဗ်ာ ဆရာဟာ ကိုယ့္ပရိတ္သတ္အတြက္၊ ကိုယ့္ပရိတ္သတ္အႀကိဳက္ေရးသင့္သလား။
၃၀။ ကဗ်ာဆုေပးျခင္း၊ ကဗ်ာဆု ခ်ီးျမႇင့္ေရြးခ်ယ္ေရးအဖြဲ႕နဲ႔ ကဗ်ာဆု ဆြတ္ခူးရရွိသူေတြကို ဘယ္လိုျမင္သလဲ။
၃၁။ ကဗ်ာဟာ အေပ်ာ္ဖတ္စာေပလား၊ ေဖ်ာ္ေျဖေရးထဲ အက်ဳံး၀င္သလား။
၃၂။ ကိုယ္ေရးတဲ့ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ကို ေရးၿပီးသားအျခားကဗ်ာေတြနဲ႔ျဖစ္ျဖစ္၊အျခားတစ္ ေယာက္ ေယာက္ရဲ႕ ကဗ်ာေတြနဲ႔ျဖစ္ျဖစ္ ႏိႈင္းယွဥ္ၾကည့္သလား။ ၾကည့္ရင္ ဘာေၾကာင့္ ဘာေတြၾကည့္ၿပီး မၾကည့္ရင္ ဘာေၾကာင့္မၾကည့္တာလဲ။
၃၃။ ႏိုင္ငံေရးစံ၊ ႏိုင္ငံေရးတန္ဖိုးနဲ႔ ကင္းတဲ့ကဗ်ာဆိုတာ ဘယ္လိုလို႔ နားလည္ထားပါသလဲ။
၃၄။ “ေခတ္ၿပိဳင္”ကဗ်ာဆိုတဲ့ အသံုးအႏံႈးကို လက္ခံရင္ အဲဒီအသံုးအႏံႈးဟာကဗ်ာအမ်ဳိးအစား သတ္မွတ္ခ်က္လား။ ဟုတ္တယ္ဆိုရင္ ဘယ္လိုစံႏံႈးေတြ သတ္မွတ္ခ်က္ေတြ၊ အဂၤါရပ္ေတြနဲ႔ ကိုက္ညီရင္ “ေခတ္ၿပိဳင္”ကဗ်ာအမ်ဳိးအစား စာရင္း၀င္သလဲ။မဟုတ္ဘူးဆိုရင္ ဘယ္ကဗ်ာ အမ်ဳိး အစားမဆို ေခတ္ၿပိဳင္ကဗ်ာစာရင္း၀င္သလား။
၃၅။ကိုယ္တိုင္ေရးအတၳဳပၸတၱိကဗ်ာအတိုျဖစ္ျဖစ္၊အရွည္ျဖစ္ျဖစ္၊လံုးခ်င္းျဖစ္ျဖစ္ ေရးဖူးလား၊ ေရးခ်င္လား၊ ေရးေနလား။
၃၆။ တိုင္းရင္းသား ကဗ်ာေတြအေပၚ ဘယ္လိုျမင္သလဲ။ တိုင္းရင္းသားေတြရဲ႕ဘာသာ စကား အသီးသီးနဲ႔ ေရးသားထားတဲ့ ေခတ္ေပၚကဗ်ာေတြ ဖတ္ဖူးလား ” ျမန္မာေခတ္ေပၚကဗ်ာ”ဟာ တိုင္းရင္းသားေတြနဲ႔ သူတို႔ကဗ်ာေတြကိုေရာ ကိုယ္စားျပဳသလား။
၃၇။ ကဗ်ာဟာ အမွန္တရားကို ေဖၚျပတယ္လို႔ ထင္ပါသလား။ထင္ရင္ ဘယ္အမွန္တရားကို ဘယ္လိုေဖၚျပပါသလဲ။
၃၈။ ဘယ္လိုပဲေတြ႔ၾကံဳခံစားသည္ျဖစ္ေစ၊ အဲဒါကို ဘာသာစကားနဲ႔ တဆင့္ခံၿပီး ျပန္လည္ေရး သားရတဲ့အတြက္ အဲဒီအေရးအသားဟာ မူလေတြ႔ၾကံဳခံစားခ်က္အတိုင္း စစ္မွန္ပါဦးမလား။
၃၉။ ကိုယ္ကဗ်ာေရးရင္ အေၾကာင္းအရာကို ဦးစားေပးၿပီးေရးသလား။ ေရးေနစဥ္မွာ ဘာသာ စကားသံုးစြဲပံုေပၚ သတိျပဳ/ဂ႐ုစိုက္ သလား။ ဘာသာစကားက မထင္မွတ္ပဲ ဆြဲေခၚသြားတာမ်ဳိး ၾကံဳဖူး သလား။ အဲသလိုဆို ဘာလုပ္သလဲ။
၄၀။ ကိုယ္ေရးခ်င္တဲ့အေၾကာင္းအရာဆီကိုပဲ ဦးတည္ေရးတဲ့ စမသိကခအအေျချပဳနဲ႔ခ်ေရးလိုက္တဲ့ ပထမလိုင္းကေန တစ္လိုင္းၿပီး တစ္လိုင္းဆက္စပ္ျဖစ္ေပၚလာပံုကို သတိျပဳၿပီးေရးတဲ့ process အေျချပဳမွာ ဘယ္ဟာကို ပိုအားသန္ၿပီး ပိုႀကိဳက္ႏွစ္သက္သလဲ။
၄၁။ Procedural Poetry ဆိုတဲ့ ဖြဲ႕စည္းမႈဆိုင္ရာ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းေတြခ်မွတ္ၿပီး အဲဒီ စည္း မ်ဥ္း စည္းကမ္းေတြ မေသြဖီပဲ ေရးတာမ်ဳိးရွိပါသလား။
၄၂။ကိုယ္ေရးၿပီးတဲ့ကဗ်ာကို ျပင္ေလ့ရွိသလား။ ျပင္ရင္ဘာေတြကိုဘာေၾကာင့္ျပင္သလဲ။ ျပင္လိုက္ရင္မပ်က္သြားဘူးလား။
၄၃။ ကိုယ့္ကဗ်ာနဲ႔ ၂၀ ရာစုျမန္မာကဗ်ာျဖစ္ေပၚတိုးတက္မႈ လမ္းေၾကာင္းနဲ ဘယ္လို ပတ္သက္ တယ္လို႔ ထင္သလဲ။၂၁ ရာစုျမန္မာကဗ်ာ ႐ႈခင္းမွာ ကိုယ့္ကဗ်ာကို ဘယ္လိုျမင္သလဲ။
၄၄။ modernismလို ရာစုနဲ႔ခ်ီၿပီးျပဳလုပ္ဖန္တီးထားတဲ့ အႏုပညာနဲ႔ နည္းအားလံုးကို အကုန္စြန္႔ ပယ္ၿပီး ပစၥည္းအသစ္၊ နည္းအသစ္ေတြ ျပဳလုပ္ဖန္တီးဖို႔ စိတ္ကူးရွိသလား။
၄၅။ ၁၉၇၀ ကေနစတြက္ရင္ အခု ၂၀၁၀ အထိ ႏွစ္၄၀အတြင္းမဂၢဇင္းအသီးသီးမွာ ေဖၚျပပါရွိတဲ့ကဗ်ာေတြရဲ႕ အေျပင္းအလဲေတြကို မ်က္၀ါးထင္ထင္ ေတြ႔ျမင္ဖတ္႐ႈခဲ့ရပါၿပီ။ အဲဒီ ႏွစ္၄၀အတြင္းမဂၢဇင္းကဗ်ာေတြဟာ တကၠသိုလ္အသီးသီးမွာ ရွိၾကတဲ့ ျမန္မာစာဌာနရဲ႕ သင္႐ိုးညႊန္း တမ္းေတြထဲ ပါသင့္ၿပီလို႔ ထင္သလား။
၄၆။ အခု”ေခတ္ေပၚ”ကဗ်ာလို႔ ေခၚေ၀ၚသတ္မွတ္ၾကတဲ့ ကဗ်ာသက္တမ္းဟာ ႏွစ္ ၄၀ ထဲေရာက္ ခဲ့ေပမယ့္ တရား၀င္ အသိအမွတ္ျပဳ မခံရေသးတဲ့အတြက္ အခုထိ “အပယ္ခံ” ကဗ်ာ ၿဖစ္ေန ေသးတယ္လို႔ ထင္သလား။
၄၇။ အခ်ဳိ႕လူၾကီးေတြက ေခတ္ေပၚကဗ်ာဟာအခ်ိန္တန္ရင္ ပ်က္သြားၿပီး အစဥ္အလာ ကဗ်ာ ေတြျပန္လည္ ဦးေမာ့လာမယ္လို႔ ထင္ၾကပါတယ္။ အဲဒါကို ဘယ္လိုျမင္ပါသလဲ။
၄၈။ “ေခတ္ေပၚ”ကဗ်ာကို “ေခတ္ၿပိဳင္”ကဗ်ာနဲ႔ အစားထိုးတာဟာ “ေခတ္ေပၚ”ကဗ်ာ “ၿပီး” သြားၿပီလို႔ သြယ္၀ိုက္ဆိုလိုတာလား။ ဒါမွမဟုတ္ “ေခတ္ေပၚ”ကဗ်ာဟာ “ေခတ္ၿပိဳင္” ကဗ်ာျဖစ္ တယ္ဆိုရင္
“ေခတ္ၿပိဳင္” ကဗ်ာလို႔ ေခၚစရာ လိုလို႔လား။ “ေခတ္ၿပိဳင္”ကဗ်ာဟာ “ေခတ္ေပၚ”က ဗ်ာနဲ႔ မတူလို႔ သီးျခားအေခၚအေ၀ၚ၊ သီးျခားေခါင္းစဥ္၊ သီးျခားေလဘယ္၊ သီးျခားနာမ၀ိေသ သန တပ္ရတာဆိုရင္ လည္း ဘာေတြကြဲျပားျခားနားလို႔လဲ။
၄၉။ “ကဗ်ာၿပီးဆံုးသြားၿပီ”ဆိုတဲ့ အတြက္ ကဗ်ာဆက္ေရးစရာ လိုေသးလား။အဲဒီ “ၿပီးဆံုးသြား ၿပီ” ကို ဘယ္လို လက္ခံနားလည္သလဲ။
၅၀။ ေခတ္ေပၚကဗ်ာရဲ႕ အေၾကာင္းအရာနဲ႔ ပံုသဏၭာန္(ဖြဲ႕စည္းတည္ေဆာက္မႈ အားၿပိဳင္ပြဲမွာ ဘယ္ဘက္က အေလးသာတယ္လို႔ ထင္သလဲ။
၅၁။ ၂၀ ရာစုျမန္မာကဗ်ာေပါင္းခ်ဳပ္စာအုပ္မွာ ကဗ်ာဆရာ/ဆရာမ လူပုဂၢိဳလ္၁၀ေယာက္ပဲပါရမယ္ဆိုရင္ ဘယ္သူေတြ ပါသင့္တယ္ ထင္သလဲ။ ၅ ေယာက္ပဲ ပါသင့္တယ္ဆိုရင္ ေကာ ဘယ္သူေတြျဖစ္မလဲ။
၅၂။ ၂၁ ရာစု ပထမဆယ္စုႏွစ္အတြင္း ျမန္မာကဗ်ာ႐ႈခင္းမွာ ထူးျခားထင္ရွားတာေတြ ရွိပါ သလား။
ဘာမွမထူးျခားတဲ့ ျပားခ်ပ္ခ်ပ္ ဆယ္စုႏွစ္လား။ ၂၁ ရာစု မဟုတ္ပဲ ၂၀ ရာစုရဲ႕ ေနာက္ ဆက္တြဲလား။
၅၃။ ကဗ်ာလစဥ္ မဂၢဇင္းသီးသန္႔ ရွိသင့္တယ္လို႔ ထင္သလား။ ရွိသင့္တယ္ ထင္ရင္ အခုထိ ဘာ့ ေၾကာင့္ မရွိေသးတာလို႔ ထင္သလဲ။
၅၄။ ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ထဲမွာ ခံစားခ်က္ ပါ/မပါ ဘယ္လို တိတိ က်က် ေျပာႏိုင္သလဲ။
၅၅။ ခံစားခ်က္အေျချပဳကဗ်ာမ်ဳိးေရးတယ္ဆိုရင္ အဲဒီကဗ်ာထဲ ကိုယ့္ခံစားခ်က္ ထည့္သြင္းေရး သား ေဖၚျပတာလား။ ဒါမွမဟုတ္ ဖတ္သူမွာ အဲသလို ခံစားခ်က္မ်ဳိး ျဖစ္လာေအာင္ ဖြဲ႕စည္းျပဳ လုပ္တာလား။
၅၆။ ကဗ်ာေရးတဲ့အခါ သဒၵါနဲ႔ ၀ါက်ဖြဲ႕ထံုးကိစၥေတြကို အေလးထားသလား။
၅၇။ ကဗ်ာေရးဖို႔ အခ်ိန္သပ္သပ္ေပးတာမ်ဳိး၊ ထားတာမ်ဳိး ရွိသလား။
၅၈။ ကဗ်ာဟာ ကိုယ့္ဘ၀ထက္ပိုႀကီးမားတယ္လို႔ ထင္သလား။
၅၉။ ကဗ်ာနဲ႔ပတ္သက္လို႔ “အစစ္အမွန္”တို႔”ဆီမီး”တို႔”အတုအေယာင္”တို႔ ေျပာဆိုေနၾကတာကို ဘယ္လိုျမင္သလဲ။
၆၀။ ကဗ်ာေရးရင္ တစ္ပုဒ္ပုဒ္ကို model နမူနာပံုစံအျဖစ္ ထားရွိၿပီး ေရးသလား။ လံုး၀မထားပဲ ေရးသလား။
၆၁။ ကဗ်ာနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ “ကိုယ္ပိုင္” ဆိုတဲ့ အသံုးအႏံႈးကို ဘယ္လိုျမင္သလဲ။
၆၂။ကိုယ္ေရးတဲ့ကဗ်ာဟာစကတည္းကဘာေရးခ်င္တယ္ဆိုတာသိလို႔ခ်ေရးလိုက္တာလား၊ ေရးရင္းေရးရင္းနဲ႔ ဘာျဖစ္ လာမယ္ဆိုတာ စူးစမ္းၿပီး ေရးသြားတာလား။
၆၃။ ကိုယ္ေရးတဲ့ ကဗ်ာမွာ အႏုပညာနဲ႔ အတတ္ပညာဟာ အခ်ဳိးအစားဘယ္လို ႐ိွတယ္ထင္သ လဲ။
၉၀း၁၀ လား၊ ၅၀း၅၀ လား၊ စသျဖင့္။
၆၄။ အင္တာနက္မွာ တင္ထားတဲ့ ျမန္မာကဗ်ာေတြ ဖတ္သလား။
၆၅။ ယေန႔ျမန္မာကဗ်ာဟာ ႏိုင္ငံတကာကဗ်ာနဲ႔ တန္းတူအဆင့္ ရွိတယ္လို႔ ထင္သလား။ ႏိုင္ငံ တကာ ကဗ်ာထက္ သာတယ္လို႔ ထင္သလား။ ဘာေၾကာင့္ ေျပာႏိုင္လဲ။
၆၆။ ယေန႔ျမန္မာကဗ်ာ႐ႈခင္းကို ဘယ္လိုျမင္ၿပီး ဘယ္လိုလားရာေတြ၊ လမ္းေၾကာင္းေတြ ေပၚ လာမယ္လို႔ ထင္သလဲ။
- ေဇယ်ာလင္း
