အတတ္ပညာႀကိမ္လံုးနဲ႕ဆက္စပ္ကဗ်ာ "ဆန္တို" (Cento)
"အတတ္ပညာႀကိမ္လံုး" ဆိုတဲ့ စာသားကိုသိပ္ေတာ့ဘဝင္မက်မိပါဘူး။ တကယ္တမ္းေတာ့ အတတ္ပညာဟာ အႏုပညာေနာက္က လိုက္တဲ့အရာပါ။ ခင္ဗ်ားတို႕ကကဗ်ာဆရာေတြ၊ အႏုပညာ႐ွင္ေတြ၊ ဖန္တီးသူေတြ မဟုတ္လား။ အတတ္ပညာ႐ွင္တစ္ေယာက္ဟာ အႏုပညာ႐ွင္ကိုၿဖံဳကိုၿဖံဳတယ္။ ဥပမာ "ဂ်ိဳးစထရင္နီ"ဗ်ာ။ ဂစ္တာအတတ္ပညာမွာ တစ္ဖက္ကမ္းခတ္တဲ့သူႀကီးေပါ့။ သူ႕ဆိုလိုမ်ိဳးကို ဘုရားသခင္က လြဲၿပီး ဘယ္သူမွမလုပ္ႏိုင္ဘူးရယ္။ ဒါေပမဲ့ "F5 A#5 G#5 C#5" ကိုခ်ည္း လွည့္တီးသြားတဲ့ နဗန (Nirvana) က ကိုဘိန္းတို႕အုပ္စုကို သူ႕အတတ္ပညာႀကိမ္လံုးနဲ႕ သြားေတာင္မ႐ြယ္ရဲပါဘူး။ ဟုိတေလာက ဂစ္တာသိပ္ေကာင္း ပါတယ္ဆိုတဲ့ ဂ်ိမ္းဟက္ဖီးတို႕ ျပန္တီးတယ္။ speed သိပ္ေကာင္းတဲ့ ေဒးဗစ္ဂ်ာဂုတ္လည္း တေယာျပန္ထိုး ျပတယ္။ မက္တယ္လစ္ကာခ်ည္း ခ်ယ္လိုတေယာႀကီးေတြနဲ႕ ေ႐ြးထိုးတဲ့ေကာင္ေတြ (Apocalyptica) ကလည္း "နဗန" ရဲ႕ "Smell like Teen Spirit" ကို ျပန္ထိုးတယ္။ ဂစ္တာေကာ့ဒ္ေလးခုနဲ႕သီခ်င္းတစ္ပုဒ္လံုး Round လုပ္ထားတာ ဂ်ိဳးလို ဂစ္တာေမွာ္ေအာင္ထားတဲ့သူက ပက္ပက္စက္စက္ ေျပာမယ္ဆိုရင္ ေျပာလို႕ရတယ္။ ဗင္ဟယ္လင္လို "Tap" အေပါက္ေကာင္းတဲ့သူက ကိုဘိန္းရဲ႕ေကာ့ဒ္ေလးခု အဖြဲ႕အႏြဲ႕နဲ႕ လက္ခတ္ေတြကိုသြားမတို႕ရဲဘူး။ ဂ်ိဳးလို ဂစ္တာဘုရင္က တသက္လံုးဂစ္တာေတြတီးရင္း ဆိုလိုအလံုးေတြသာ တိုးသြားမယ္ "Smell like teen"လို သီခ်င္းမ်ိဳး ဘယ္ေတာ့မွရမွာ မဟုတ္ဘူး။ "Rapeme" လိုစာသားမ်ိဳး၊ အသဲႏွလံုးပံုေသတၱာ (Heart Shapped Box) လို စာသားမ်ိဳးသူ ဒီတသက္ရဖို႕မလြယ္ဘူး။ အႏုပညာဆိုတာဒါပဲ။ အဲဒီသီခ်င္းေတြကို ကိုဘိန္းလို အႏုပညာ႐ွိမွ ပါရမီ႐ွိမွ၊ ၿပီးေတာ့ခင္ဗ်ားရဲ႕ဦးေခါင္းဟာ က်ည္ဆန္တစ္ေတာင့္ကို ဆာေလာင္တတ္ဦးမွ ခင္ဗ်ားရမယ္။ က်ဳပ္မိတ္ေတြပန္းခ်ီဆရာတစ္ေယာက္က ေျပာတယ္။ "အႏုပညာမွာ ဘုရားမပြင့္ေသးဘူး"တဲ့။ ဂၽြန္လင္ႏြန္ေပၚတယ္၊ ဂ်င္မီဟင္းဒရစ္ ေပၚတယ္၊ အက္ဒီဗက္ဒါ ေပၚတယ္၊ ခရစ္ေကာ္နယ္ ေပၚတယ္၊(Buckethead) Brian Patrick Carroll
ဘက္က္ဟတ္(ဒ)ေပၚျပန္တယ္။
ဒီလိုပဲ ႐ိုမန္းတစ္မွာ ႐ွယ္လီတို႕ေကာင္းသလို ကြန္ဆက္က်ဴရယ္ပိုထရီမွာ ခရစ္႐ွန္ေဘာ့ေကာင္းတာပဲ။ တခ်ိဳ႕ေသာ ႀကိမ္လံုးေတြဟာ ေမ်ာက္ပြဲေလာက္မွာပဲသံုးလို႕ရမယ္။ ႀကိမ္လံုးဆိုတာအ႐ြယ္မေရာက္ေသးတဲ့ လူေတြကိုပဲ ေျခာက္လွန္႕လို႕ရတဲ့အရာ။
ဒီေနရာမွာ "အႏုပညာ" ဒါမွမဟုတ္ "ရသပညာ" နဲ႕ ပတ္သက္ၿပီး ကဗ်ာအမ်ိဳးအစားေလးတစ္ခုကို ေျပာျပခ်င္ပါတယ္။ ဒါကလည္း သိပ္ေတာ့ အဆန္းတၾကယ္မဟုတ္ျပန္ဘူး။ သူတပါးရဲ႕ ႐ွိၿပီးသား အႏုပညာတစ္ခုကို ဆက္စပ္ဆင့္ပြားလုပ္ယူတဲ့ ကဗ်ာအမ်ိဳးအစားတစ္ခုပါ။ အလြယ္တကူေတာ့ ေကာေလ့(ခ်္) (collage) လို႕ ေခၚတာေပါ့ေလ။ ဒါကိုအႏုပညာနဲ႕ေပါင္းၿပီး "Collage Art" လို႕ ေခၚျပန္တယ္။ သူတပါးအႏုပညာ(ဝါ) ႐ွိႏွင့္ၿပီးသား အႏုပညာေတြကေန နည္းနည္းစီယူၿပီး ကိုယ္ပိုင္အႏုပညာကို တည္ေဆာက္ပစ္တဲ့နည္းပါ။ ပန္းခ်ီနဲ႕ ပါေဖာမင့္ အႏုပညာေတြမွာ အမ်ားဆံုးေတြ႕ရတယ္။ ေမာ္ဒန္ေခတ္ဦး (သရဖူလႈပ္႐ွားမႈ) ေတြမွာျမန္မာေမာ္ဒန္ေတြ ေရးခဲ့ဖူးပါတယ္။ ကဗ်ာမွာေတာ့ ဆင္တို (Cento) လို႕ ေခၚတယ္။ ဆင္တိုက လက္တင္စကားလံုးျဖစ္ၿပီးအဂၤလိပ္လိုျပန္ရင္ "Patchwork" လို႕ ျပန္ၾကတာပဲ။ အဲဒီ"Patchkwork" ကို အင္ကာ အဂၤလိပ္အဘိဓါန္ကေတာ့ "့hodge podge" ဒါမွမဟုတ္ "Mess" နဲ႕ "Mix" လို႕ အဓိပၸါယ္ေပးတယ္။ "အေရာအေႏွာ" ေပါ့။ ကဗ်ာမွာေတာ့အျခားေသာ ကဗ်ာဆရာမ်ား၏ ကဗ်ာမ်ားမွယူ၍ လိုင္း (စာေၾကာင္း) မ်ား ျဖင့္ တည္ေဆာက္ေသာ ကဗ်ာအမ်ိဳးအစားတစ္မ်ိဳး (A Poetic from made up of lines from poems by other poets) လို႕ အေမရိကန္ကဗ်ာဆရာ အကယ္ဒမီဆိုဒ္ကညႊန္းတယ္။ တကယ္ေတာ့ "ဆင္တုိ" အစစ္ဟာ အျခားေသာ အရင္းအျမစ္ကေန အခ်က္အလက္ေတြကိုယူၿပီး ကဗ်ာစာေၾကာင္း ေတြကို တည္ေဆာက္တယ္လို႕ဆိုတယ္။ ကဗ်ာမွာေတာ့ အျခားေသာစာေရးဆရာေတြဆီကစာေၾကာင္းေတြကို ေခတၱခဏ ငွားရမ္းသံုးစြဲမႈ ေတြကို လုပ္ေလ့႐ွိတဲ့ အမ်ိဳးအစားလို႕ ေျပာၾကတယ္။ (Poetsoften borrow lines from other writers and mix them in with their own) လို႕ ေရးထားတယ္။ ငွားရမ္းၿပီး ကိုယ္ပိုင္ျဖစ္ေအာင္ ျပဳလုပ္ဖန္တီးတာေပါ့။ ငွားတယ္ဆိုတဲ့ ေနရာမွာေတာ့ ကၽြန္ေတာ့္အျမင္မွာ "Rights" ေတြနဲ႕ ၿငိႏိုင္ၿပီး အမ်ားပိုင္ (Public Domain) ျဖစ္ေနဖို႕ လိုပါလိမ့္မယ္။ နတ္သွ်င္ေနာင္ရဲ႕စာသားေတြဟာ ခုႏွစ္အရ "Public Domain" ျဖစ္ေနလို႕ ျပႆနာမ႐ွိေပမယ့္ ေလးျဖဴရဲ႕သီခ်င္းစာသားေတြကို "ဆန္တို" ထဲ ထည့္သံုးမယ္ဆိုရင္ေတာ့ မူရင္း sources မ်ားကို ေလဘယ္လုပ္ေပးဖို႕ လိုလာပါတယ္။ အနည္းဆံုးေတာ့ စီးပြားျဖစ္ထုတ္လုပ္မႈက ေသြဖယ္ခဲ့ရင္ အႏုပညာအသိအမွတ္ျပဳအခြင့္အေရးအရ ဘယ္သူဘယ္ဝါရဲ႕ စာသားကို သံုးတယ္ဆိုတာမ်ိဳး ညႊန္းေစခ်င္ပါတယ္။ အေစာဆံုးဆန္တို တည္ေဆာက္မႈကို စတင္ခဲ့တာကေတာ့ ဟိုးမား (Homer) နဲ႕ ဗာဂ်ီး (Virgil) တို႕ပဲလို႕မွတ္တမ္းေတြက ဆိုတယ္။ ေနာက္ပိုင္းလူေတြထဲကေတာ့ အင္မလီဒစ္ကဆင္ (Emily Dickinson)၊ ခ်ားလ္(စ)႐ိုက္(Charles Wright)၊ မာရီပြန္ေဆာ့(တ) (Marie Ponsot) ၊ ဆားဗီးယားပါ့သ္ (Sylvia Plath)၊ ဆင္ျမဴရယ္ဘက္ကက္ (Samuel Beckett) တို႕ရဲ႕ ကဗ်ာေတြမွာ ေတြ႕ရတယ္လို႕ ဆိုတယ္။
ေမာ္ဒန္ဆန္တိုႏွစ္ပုဒ္
ေမာ္ဒန္ဆန္တိုေတြမွာ သံုးေလ့႐ွိတဲ့ လကၡဏာတစ္ရပ္က ကြဲျပားမႈနဲ႕ ထင္ေယာင္ထင္မွား အေရးအသားတို႕ကို ဖန္တီးပစ္တာပါပဲ။ အဲဒါေတြကို နမိတ္ပံုေတြ၊ အိုင္ဒီယာေတြ ေရာႃပြန္းေပါင္းစပ္တဲ့အသံုး (Juxtaposition) ဒါမွမဟုတ္ ေပါင္းစပ္ "Union" လုပ္ၿပီး ဖန္တီးတယ္လို႔ဆိုတယ္။ ေမာ္ဒန္ဆန္တိုမွာ နာမည္ႀကီးကဗ်ာ ႏွစ္ပုဒ္ကို လူေတြကညႊန္းၾကတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့ ဆရာႀကီး ဂၽြန္အက္႐ွ္ဘရီ (John Ashbery) ေရးတဲ့ "The Dong with the Luminous Nose" ပါပဲ။ အက္႐ွ္ဘရီဟာ အဲဒီေခါင္းစဥ္ကို အက္ဒဝပ္လီယာ (Edward Lear) ရဲ႕ ကဗ်ာေခါင္းစဥ္ကိုပဲ ျပန္သံုးခဲ့တယ္။ ၿပီးေတာ့ ဂၽြန္အက္႐ွ္ဘရီဟာ အက္ဒဝပ္ရဲ႕ေလသံအခ်ိဳးအစားအတိုင္း ကဗ်ာကို တည္ေဆာက္ၿပီး စာသားေတြကိုေတာ့ ဂ်ာရတ္မန္လီေဟာ့ကင္း (Gerard Manley Hopkins)၊ အဲလီးေယာ့(T.S Eliot) နဲ႕ ဘိုင္႐ြန္ (Lard Byron) တို႕ရဲ႕ စာသားေတြကိုေရာေမႊပစ္ခဲ့တယ္။ ဒါက ဆရာႀကီးရဲ႕ ပညာခန္းပါပဲ။ ေကာင္းတယ္လို႕ အညႊန္းခံရတဲ့ ေနာက္တစ္ပုဒ္ကေတာ့ ပီတာဂစ္ဇီ (Peter Gizzi) ရဲ႕ (Ode: Salute to the New York School) ပါပဲ။ ဂၽြန္အက္႐ွ္ဘရီတို႕အုပ္စုရဲ႕ ကိုယ္ေရးအခ်က္ေတြထဲက စာသားေတြကို ယူၿပီး "ဆင္တို" အမ်ိဳးအစား ဆက္စပ္ကဗ်ာကိုတည္ေဆာက္ထားခဲ့တယ္။
Wolf Cento by Simone Muench
Very quick. Very intense, like awolf
at a live heart, the sun breaks down.
What is important is to avoid
the time allotted for disavowels
as the livid wound
leaves a trace leaves an abscess
takes its contraction for those clouds
that dip thunder & vanish
like rose leaves in closed jars.
Age approaches, slowly. But it cannot
crystal bone into thin air.
The small hours open their wounds for me.
This is a woman's confession:
I keep this wolf because the wilderness gave it to me.
ဝံပုေလြစင္တို
သိပ္ကိုလ်င္ျမန္၊ သိပ္ကိုအေရးတႀကီး၊ ဝံပုေလြတစ္ေကာင္လုိ
သက္႐ွိအသဲႏွလံုးတစ္ခုဝယ္၊ ေနတစ္စင္းပ်က္ယြင္းေပါ့။
ဘယ္ဟာက အေရးႀကီးသလဲဆိုတာကေ႐ွာင္ကြင္းဖို႕
အခ်ိန္က သီးသန္႕ေ႐ြးခ်ယ္ေပးခဲ့ျငင္းဆန္ျခင္းမ်ားအတြက္
ညိဳမဲေနတဲ့ ဒဏ္ရာလို
ေနာက္ေၾကာင္းျပန္႐ွာျခင္းတစ္ခုထားခဲ့ေပါ့ ျပည္တည္နာတစ္ခုကို ထားခဲ့ေပါ့
သူ႕ရဲ႕တင္းၾကပ္ျခင္းကိုယူေပါ့ ဒီတိမ္တိုက္မ်ားအတြက္
အဲဒီ ခဏေလးျမဳပ္သြားေအာင္မိုးႀကိဳးကိုလုပ္ & ခဏေလးကြယ္ေပ်ာက္
ပိတ္ထားတဲ့ ပန္းအိုးမ်ားထဲကႏွင္းဆီပြင့္႐ြက္ေတြလို။
သက္တမ္းဟာ ခ်ဥ္းနင္းဝင္ေရာက္ရဲ႕၊ျဖည္းညွင္းစြာ၊ သို႕ေသာ္ ထိုအရာေဆာင္႐ြက္ႏိုင္ျခင္းမ႐ွိ
ၾကည္လင္သလင္းအ႐ိုးဟာ ပါးလ်ေလထဲမွာ။
ငါ့အတြက္ေတာ့ ေသးငယ္တဲ့ နာရီမ်ားဟာသူတို႕ဒဏ္ရာေတြကို ဖြင့္လွစ္ၾက
ဒါဟာ မိန္းမတစ္ေယာက္ရဲ႕ဖြင့္ဟဝန္ခံခ်က္
ဒီ႐ိုင္းစိုင္းမႈကို ငါ့ဆီေပးေတာ့ဒီဝံပုေလြကို ငါေဆာင္ထားရေပါ့။
- ဆိုင္မြန္နီျမဴနက္ခ်္
Source: [Anne Sexton, Dylan Thomas,Larry Levis, Ingeborg Bachmann, Octavio Paz, Henri Michaux, Agnes Nemes Nagy,Joyce Mansour, William Burroughs, Meret Oppenheim, Mary Low, Adrienne Rich,Carl Sandburg]
မူရင္းမ်ား - အန္းဆက္တြန္၊ ဒီလန္ေသာမတ္(စ)၊ လာရီလီဗိုက္(စ)၊အင္ဂ်ီေဘာ့ဘက္ခ်္မန္း၊ ေအာ္တီဗိုပက္(ဇ)၊ ဟန္နီမီေခ်ာက္၊ အက္ဂနီ(စ)နီးမီးစ္နာဂိုင္၊ဂၽြိဳက္(စ)မန္ဆိုဝါ၊ ဝီလ်ံဘားေရာက္(စ)၊ မီရက္(ထ)ေအာ္ပန္ဟီရမ္၊ မာရီလိုး၊အႏၵေယရစ္ခ်္၊ ကားဆင္းဘတ္(ခ) တို႕၏ ကဗ်ာစာသားမ်ားအား စင္တိုနည္းျဖင့္ ေရာစပ္ထားသည္။
ေမာ္ဒန္ရဲ႕ ဂု႐ုႀကီး တီအက္(စ္)အဲလီးေယာ့ ကလည္း သူ၏ နာမည္ေက်ာ္ ဖ႐ူးဖေရာ့စ္ရဲ႕အခ်စ္သီခ်င္းသည္ စင္တိုနည္းျဖင့္ တည္ေဆာက္ခဲ့သည္ ဟုဆိုသည္။
အကယ္၍မ်ား သင္သည္ စေလဦးပုညတစ္ေၾကာင္း၊ ျမဝတီမင္းႀကီးဦးစတစ္ေၾကာင္း၊ ဥတုေဘာဇနသဂၤဟက်မ္းထဲမွစာသားတခ်ိဳ႕၊ မဂၤလသုတ္ သို႕မဟုတ္ ေလာကနီတိစာသားမ်ားႏွင့္ မိုးေဝး၏ ကဗ်ာမ်ားထဲမွေနာက္ဆံုးစကားစုမ်ားအား စုကာ ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ တည္ေဆာက္ခဲ့ပါကမူ ကၽြႏု္ပ္၏ဦးထုပ္အားခၽြတ္ကာ ေကြးညြတ္အေလးျပဳရန္ အဆင္သင့္႐ွိပါသည္။
Ref:Poetic Form: Cento. Poetry.org.com
- ေဇာ္ေဇာ္ထြန္း
