အေမး ။ ။ က်ြန္ေတာ့္ကို ကဗ်ာစေရးသူလူငယ္မ်ားက ကဗ်ာေဗဒနဲ႔ပတ္သက္၍ေမးခြန္းမ်ား မႀကာခဏေမးေလ့ရွိပါသည္။ အမွန္အတိုင္းဝန္ခံရပါလ်ွင္ က်ြန္ေတာ္တို႔ျမန္မာရိုးရာကဗ်ာမ်ားတြင္ တိက်မွန္ကန္ေသာကဗ်ာေဗဒစနစ္ရွိပါသည္။ ေမာ္ဒန္ကဗ်ာမ်ားနွင့္ပတ္သက္၍ တိက်ေသာ ကဗ်ာေဗဒစနစ္ရွိမရွိ က်ြန္ေတာ္မသိပါ။ (ေယာင္ဝါးအာရႊီးမ်ားလည္းေတြ႔ရပါသည္) ထို႔အျပင္ က်ြန္ေတာ္ေရးေနေသာ ကဗ်ာမ်ားသည္ ရိပ္ဖမ္းသံဖမ္းမ်ွသာျဖစ္ေႀကာင္း ရိုးသားစြာဝန္ခံပါသည္။ ျမန္မာျပည္တြင္ ဆရာႀကီးမ်ားေရးေနေသာ ကဗ်ာမ်ားသည္နွလုံးသားသက္သက္ ဖြင့္ဆိုခ်က္ဟုသာ က်ြန္ေတာ္ထင္ျမင္မိပါသည္။ ေယဘူယ်အားျဖင့္ ေမာ္ဒန္ကဗ်ာသည္ျပည္ပနိုင္ငံမ်ားမွ ဆင့္ပြါးကူးလူးဆက္ဆံစီးဝင္မႈ႔မ်ားဟု သိရွိထားပါသည္။ ထို႔ေျကာင့္ လူငယ္မ်ားေမးေနေသာ ေမးခြန္းမ်ားကို က်ြန္ေတာ္လည္း နည္းစပ္ရာ လက္လွမ္းမီရာ ဆရာသမားမ်ားကိုေမးခဲ့ဘူးပါသည္။ သို႔ေသာ္ သူတို႔အေျဖကိုေက်နပ္မႈမရ၍ျပန္မေျဖခ့ဲပါ။ လူငယ္မ်ား၏ေမးခြန္းမ်ားက (1) ေခတ္ေပၚ/ေခတ္ျပိဳင္/ေမာ္ဒန္ကဗ်ာေရးဖုိ႔ ဘာကိုစတင္ေလ့လာရမလဲ။ (2) က်န္ေတာ္အခုေရးေနတဲ့ကဗ်ာပံုစံမ်ားက ဘယ္အမ်ိဳးအစားထဲတြင္ပါဝင္ေနသလဲ။ က်ြန္ေတာ္လက္လွမ္းမီွသေလာက္ေလ့လာေနပါသည္။ ရင္ထဲ၌လည္းေအာက္ပါေမးခြန္းမ်ား မႀကာမႀကာေမးေနေလ့ရွိပါသည္ ။ (1) ေခတ္ေပၚေမာ္ဒန္အေနာက္တိုင္းကဗ်ာမ်ား မွာတိက်တဲ့ဝါက်တည္ေဆာက္ပံုကအစ တကၠနစ္နဲ႕သီအီုရီရိွပါသလား? (2) ျမန္မာေမာ္ဒန္ကဗ်ာေတြမွာ တိက်တဲ႕ဝါက်တည္ေဆာက္ပံုကအစ အမ်ိဳးအစားမွန္ကန္စြာခြဲျခားျပနိုင္ပါသလား?
အေျဖ ။ ။ ပထမဆံုး ေမးခြန္းျဖစ္တဲ့ ေခတ္ေပၚ ေခတ္ျပိဳင္ ေမာ္ဒန္ေရးဖို႔ ဘာကိုေလ့လာရမလဲဆိုတာက်ြန္ေတာ္ေျဖၾကည့္မယ္။ ေမးခြန္းမွာ ေခတ္ေပၚ /ၿပိဳင္/ ေမာ္ဒန္ဆိုတာပါေနေတာ့ သံုးမ်ိဳး လို႔ယူဆပါတယ္။ မေျဖခင္ ကဗ်ာတခုခ်င္းဆီ အဓိပၸါယ္သတ္မွတ္ခ်င္တယ္။ ေခတ္ေပၚဆိုတာ ျမန္မာေခတ္ေပၚကို ရည္ညြန္းတယ္လို႔ယူဆပါတယ္။ အဲဒီလိုသာျမန္မာေခတ္ေပၚကဗ်ာကိုသာေျပာရင္ေတာ့ ေခတ္ေပၚစတင္ရာ ဆရာဦးသာႏိုးရဲ႕ထင္းရူးပင္ရိပ္ (၁၉၆၈) ကိုဖတ္ရူေလ့လာသင့္ပါတယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ ေခတ္ေပၚျမစ္ဖ်ားခံရာ ျဖစ္လို႕ပါ။ အဲဒါအျပင္ ေဘာင္းဘီဝတ္မိုးတိမ္ကို ခ်န္ထားလို႕မရပါဘူး။ ဆရာေမာင္သစ္မင္းရဲ႕ သံုးေယာက္ေကာင္းကင္ဟာ အေရွ႕ဥေရာပ ကဗ်ာဆရာ(၃)ေယာက္ရဲ႕ကဗ်ာေတြဟာ အဲဒီတုန္းက ျမန္မာေခတ္ေပၚဆရာေတြ လႊမ္းမိုးခံရတဲ့ ကဗ်ာစာအုပ္ပါ။ ဒီေနရာမွာ ဆရာသစၥာနီရဲ႕ ျမင္းစိုင္းသူမ်ားကို ခ်န္ထားမရပါဘူး။ ဆရာဦးေအာင္ခ်ိမ့္ေျပာခဲ့သလို ေခတ္ေပၚကဗ်ာဟာ တဦးကိုတဦး ေလ့လာ (ဝါ) ၾကည့္ေရးခဲ့ၾကတယ္လို႕ဆိုေလေတာ့ ေခတ္ေပၚရဲ႕ေခါင္းကိုင္အဖေတြျဖစ္တဲ့ ဆရာေမာင္ေခ်ာႏြယ္၊ ေအာင္ခ်ိမ့္၊ သုခမိန္လိႈင္၊ ေဖာ္ေဝး တို႕ရဲ့ကဗ်ာေတြ ေလ့လာၾကရမွာျဖစ္တယ္။ ဒါ့အျပင္ ဆရာေနမ်ိဳး ပိုင္စိုးေဝ (ယခင္) ေမာင္ျပည့္မင္း (ယခင္) ခင္ေအာင္ေအး တို႕ကအစ ဝင္းျမင့္၊ မိုးေဝး၊ စိုင္းဝင္းျမင့္တို႔အထိ ေလ့လာသင့္ပါတယ္ ။ သီအိုရီအေနနဲ႕သတ္မွတ္ခ်က္တခ်ိဳ႕ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ ေရွာင္ရမယ့္ေခ်ာက္ကမ္းပါးမ်ား၊ မ်ဥ္းသေဘာထက္ အကြက္သေဘာေဆာင္မႈ စသည္တို႕ဟာ ဖြံ႕ၿဖိဳးလာတဲ့ ေခတ္ေပၚကဗ်ာအေပၚ ကိုယ့္နည္းကိုယ္ဟန္နဲ႕သီအိုရီဖန္တီးဖို႕ၾကိဳးစားခဲ့တယ္လို႕ က်ေတာ္ယူဆပါတယ္။ (ကဗ်ာေလာက၏ ဇင္ႏိုးၾကဴး အထူးထုတ္တြင္ေလ့လာႏိုင္ပါတယ္)။ ဒါဆို သူတို့ေရးတာဟာ ျမန္မာေခတ္ေပၚကဗ်ာဆိုရင္ ကမၻာ့ကဗ်ာရဲ႕ ဘယ္ေနရာမွာရွိေနသလဲလို႔ေမး ရမွာျဖစ္တယ္။ က်ြန္ေတာ္ဆက္ေျပာပါမယ္။ ျမန္မာေခတ္ေပၚကဗ်ာအေစာပိုင္းကာလကဗ်ာေတြဟာ ကမာၻ႔ ေရစီးဘယ္ေနရာမွာရွိသလဲဆိုရင္ က်ြန္ေတာ္တို႕ျပန္ေမးရမွာက ထင္းရူးပင္ရိပ္ထဲ ဘယ္လိုကဗ်ာအမ်ိဳးအစားေတြပါခဲ့သလဲဆိုတာပါ။ ထင္းရူးပင္ရိပ္ထဲ ရိုမန္းတစ္ခ္ကဗ်ာေတြအဓိကပါဝင္ျပီး သေကၤတကဗ်ာ ရုရွားဆိုရွယ္ရီရာယ္လစ္ကဗ်ာေတြနဲ႔ ျပင္သစ္အေက်ာ္အေမာ္နည္းနည္းပါဝင္ပါတယ္။ ေမာ္ဒန္ထဲက ႏွစ္ဦးေလာက္သာပါတယ္။ အဲဒီထဲကမွ အေမရိကန္ဆိုလို႕ အဲလီေယာ့ တေယာက္ပဲပါတယ္။ ဒါဆိုက်ေတာ္တို႔ကဗ်ာဆရာေတြ ထင္းရူးပင္ရိပ္က ဘာရခဲ့သလဲဆိုေတာ့ ရိုမန္းတစ္ ၊သေကၤတ ၊ ေတာ္လွန္ေရး ကဗ်ာစတဲ့ အက်ိဳးဆက္ေတြခံစားခဲ့ရတယ္။ ကာရန္ကို လံုးလံုးစြန္႕ရဲဖို႕ျဖစ္လာတယ္။ ဒီလိုလည္းေရးလို႔ရပါလားဆိုတာသိသြားတယ္။ ေလးလံုးစပ္ရဲ႕ေဘာင္ကို က်ဥ္းလို႔ကစားရခက္ေနတဲ့ကဗ်ာဆရာေတြအတြက္ေတာ့ ထင္း၇ူးပင္ရိပ္ဟာ တံခါးတခ်ပ္ျဖစ္ခဲ့တယ္။ ဒါေပမယ့္ လိုင္းတို တည္ေဆာက္မႈအားနည္းသြားတယ္။ တေၾကာင္းတဝါက်ဟန္ပံုေသျဖစ္သြားတယ္။ အမ်ိဳးသမီးကဗ်ာဆရာမ ထင္းရူးပင္မွာမပါလို႕အမ်ိးသမီး ကဗ်ာေပၚထြက္ဖို႔အားေလ်ွာ့သြားတယ္။ ထင္ရူးပင္ရိပ္ဟာ တအုပ္လံုးကို ဟန္တခုတည္းနဲ႕ျပန္ထားတာျဖစ္လို႕ အဲဒီဟန္ဟာေခတ္ေပၚကဗ်ာဟန္အျဖစ္ အတည္ျပဳေပးလိုက္သလိုျဖစ္သြားရတယ္။ ဒါဆိုရင္ ေခတ္ေပၚကဗ်ာထဲေရးသူမသိပဲပါသြားတဲ့ သီအိုရီေတြရွိေနမလားေမးရင္ ရွိတယ္လို႔ က်ြန္ေတာ္ေျဖမယ္။ က်ြန္ေတာ္ အဲဒါေလးဆက္ေျပာမယ္။
ေခတ္ေပၚကဗ်ာေတြဟာအမ်ားအားျဖင့္ ပုဂၢလအျမင္နဲ႕ခံစားမႈေဖၚၾကဴးႏိုင္ခဲ့တယ္။ ေဖၚျပခံစား Declarative Lyric ေရာ ေနရာတခုကိုစူးစိုက္ျပီး ဒႆနနဲ႔ညႇိတဲ့ Meditative Lyric ပါ ႏိုင္နင္းသံုးစြဲခဲ့တယ္။ ပထမလူ ဇာတ္ေၾကာင္းေျပာမႈကို အေရးမ်ားေပမယ့္ အသြင္ယူ ဒရာမက္တစ္ မိုႏိုေလာ့ခ္ေတြ သံုးလာခဲ့တယ္။ စိတ္ထဲကနာက်င္လို႔ ျပည့္လ်ွံလာတဲ့ ရိုမန္းတစ္ခ္သီအိုရီ spontatineous over flow ေရာ အေနာက္တိုင္းနီယိုေမာ္ဒန္ ဖြင့္ဟဝန္ခံကြန္ဖက္ရွင္းအေရးအသားေတြဟာ ေခတ္ေပၚကဗ်ာဆရာေတြႏိုင္နင္းတဲ့ဟန္ေတြပါ။ ဒါေပမယ့္ ၆၈ ထင္ရူးပင္ရိပ္ဟာ ေခတ္ေပၚကဗ်ာဆရာေတြကို ကမာၻ႕ေမာ္ဒန္နဲ႕နီးစပ္ေအာင္မလုပ္ေပးႏိုင္ခဲ့ဘူး ။ ဘာေတြကေဝးကြာသြားေစခဲ့သလဲဆက္ေျပာမယ္။ ျပင္သစ္ဘက္က အထင္ကရေတြထဲ ထင္းရူးပင္ရိပ္မွာ ၃ ေယာက္ပါတယ္။ အပိုလီနာေရး ၊မာလာေမ၊ ေဘာ္လဒဲလ္ယား တို႕ပါ။ မာလာေမအတြက္ေျပာစရာမရွိေပမယ့္ အပိုလီနာေရးနဲ့ ေဘာ္ဒလဲယားကို ေျပာစရာရွိတယ္။ အေနာက္တိုင္းေမာ္ဒန္ကဗ်ာထဲမွာ ပံုစံအရ လိုင္းျဖတ္မဟုတ္တဲ့ အျခားေသာပံုစံေတြပါေသးတယ္။ ဥပမာ အက္ဇရာေပါင္း(ဒ) အိုင္ဒီယိုဂရမ္တရုတ္စာလံုးလက္ေရးလွ ၊ အပိုလီနာေရး ဦးေဆာင္တဲ့ ကြန္ကရိအျမင္ကဗ်ာနဲ႔ ေဘာ္ဒလဲားနာမည္ၾကီးတဲ့ စကားေျပကဗ်ာတို႕ျဖစ္တယ္။ ထင္ရူးပင္ရိပ္မွာ အေမရိကန္ေမာ္ဒန္ေခါင္းကိုင္ ေပါင္း(ဒ) မပါလို့ အိုင္ဒီယိုဂရမ္လက္ေရးလွနဲ့ေဝးသြားတယ္။ အပိုလီနာေရးပါေပမယ့္ ဘာသာျပန္သူက ကြန္ကရိကဗ်ာဟန္ကိုမၾကိုက္လို႕မျပန္ျဖစ္ခဲ့ဘူးဆိုတယ္။ ေဘာ္ဒလဲယားပါေပမယ့္ သူ႕အမွတ္အသားစကားေျပကဗ်ာကိုမျပန္ခဲ့ဘူး။ ဒီသံုးခ်က္ဟာျမန္မာေခတ္ေပၚကဗ်ာကို ေမာ္ဒန္နဲ့ေဝးေစခဲ့တယ္။ အေနာက္တိုင္းေမာ္ဒန္ကဗ်ာရဲ႕အားၾကီးတဲ့ေထာင့္တိုင္ႏွစ္ခုဟာ ကြာစီပါဒ နဲ႕အျမင္ကဗ်ာပဲ။ quasi stanzaic ဆိုတာ ပါဒအတိအက်သတ္မွတ္မရတဲ့ ကဗ်ာစာေၾကာင္းေတြပါ။ တေၾကာင္းတပါဒကေန စကားေျပကဗ်ာလို တပုဒ္တပါဒထိအၾကံဳးဝင္ပါတယ္။ ဒါကေမာ္ဒန္အမွတ္အသားပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ခုထိက်ေတာ္တို႕အသံုးမခ်ႏိုင္ေသးဘူး။ ေနာက္တခုက အဲလီေယာ့ေမာ္ဒန္နည္းစနစ္ျဖစ္တဲ့ မတူကြဲျပားရည္ညြန္း zigzag allusion စာေၾကာင္း နဲ႕ ဌါပနာအေရးအသား allegory ကိုအသံုးျပဳနည္းသီအိုရီ ထင္ရူးပင္ရိပ္မွာမပါလို႕က်ေတာ္တို့ကဗ်ာဆရာေတြနဲ႕ေဝးခဲ့တာပါ။ က်ေတာ္တို႕ေခတ္ေပၚဟာ ထင္ရူးပင္ရိပ္က prose cut တည္ေဆာက္ပံုကိုေတာ့အေသခ်ာရခဲ့တယ္။
တကယ္ေတာ့ ၆၈ ထင္းရူးပင္ရိပ္ထြက္ျပီး ၉၀ ခုႏွစ္မ်ားမွာ ဦးသာႏိုးရဲ႕ေတာေမွာ္ရံုလမ္းထြက္လာတယ္။ ျမန္မာကဗ်ာဟာ ေခတ္ေပၚဒီေရအျမင္ဆံုးျဖစ္ေနေလေတာ့ ေတာေမွာ္ရံုဟာ ကဗ်ာဆရာေတြကိုမပံ့ပိုးႏိုင္ခဲ့ဘူး။ထင္ရူးပင္ရိပ္မွာ အေမရိကန္တေယာက္သာပါေပမယ့္ ေတာေမွာ္ရံုမွေတာ့ အင္မလီဒစ္ကင္ဆင္ နဲ႕ဆားဗီးယားပလာ့(ဖ) တို႔လို နီယိုေမာ္ဒန္နစ္ေတြအထိပါဝင္လာတယ္။ ေဝ့ါဝွစ္(တ)မင္း ပါလာတယ္။ အေမရိကန္ေတြပါလာေပမယ့္ အဲဒီလူေတြဟာ ေမာ္ဒန္ကဗ်ာနဲ႔မဆိုင္တဲ့သူေတြျဖစ္ေနတယ္။ ေရွးမတ္ေဟနီ ၊လူးဝွစ္မကၠေန႕စ္ တို႔ပါလာေပမယ့္ ေမာ္ဒန္အိုင္ကြန္ေတြမဟုတ္ၾကဘူး။ ျပန္ၾကည့္ရင္ လူးဝွစ္ တို႕ထက္ပိုတင္ျပသင့္တဲ့ ဝွစ္လမ္ကားလို႕၊ ေဝါေလ့စ္စတီဗင္၊ အိတ္ခ်္ဒီ၊ ေပါင္း(ဒ) ၊ မိုး၊ စတိုင္းတို႔ဟာ ႏွစ္ေပါင္းသံုးဆယ္အတြင္းထုတ္တဲ့ စာအုပ္ႏွစ္အုပ္ထဲမပါဝင္ခဲ့တာ ေခတ္ေပၚဆရာေတြေလ့လာခြင့္မရခဲ့ဘူးဆိုရမယ္။ အကယ္၍သာသူတို႔ကို ပထမထင္းရူးပင္ကတည္းကပါခဲ့ရင္ ျမန္မာကဗ်ာလမ္းေၾကာင္းတမ်ိဳးျဖစ္သြားႏိုင္တယ္။ ပါဝင္သူေတြၾကည္ျ့ပီး ဘာသာျပန္သူရဲ႕မူရင္း အန္ေသာ္ေလာ္ဂ်ီဟာ အဂၤလိပ္မူျဖစ္ဖို႕မ်ားတယ္။ ေနာက္ထပ္အေရးၾကီးတဲ့တခ်က္က ျမန္မာကဗ်ာကာရန္မဲ့ျဖစ္တာနဲ႕ေခတ္ေပၚကဗ်ာစတင္တာနဲ႕overlapping ထပ္ေနတယ္။အေနာက္ကဗ်ာက ကာရန္မဲ့ျဖစ္ၿပီးပံုရိပ္ဝါဒ (imagist group) ေပၚေသးတယ္ ။ အဲဒီကမွ ေမာ္ဒန္ကိုသြားတယ္။ ပထမေမးခြန္းရဲ႕အေျဖကိုဒီမွာပဲအဆံုးသတ္ပါရေစခင္ဗ်ာ။
ဘယ္လိုေလ့လာရမလဲဆိုတဲ့အေျဖကေတာ့ အထက္ကေျပာတဲ့ဆရာၾကီးေတြရဲ႕ကဗ်ာေတြဖတ္ဖို႔ပဲ ေနာက္တေယာက္က မႏၲေလးသိန္းေဇာ္ ရဲ႕ကဗ်ာေတြဟာ ေခတ္ေပၚမွာ သိပ္ၾသဇာရွိခဲ့တဲကဗ်ာေတြပါ။ သူ႕ဟန္ကိုေလ့လာဖို႔တိုက္တြန္းခ်င္တယ္။ ျမန္မာေခတ္ျပိဳင္နဲ႔ပတ္သက္ျပီး ဘာေၾကျငာ စာတမ္းအဓိပၸါယ္သတ္မွတ္ခ်က္မွ က်ေတာ္မဖတ္ဖူးပါ။ ေခတ္ေပၚနဲ႕ကြဲျပားလို႔ သူမ်ားကေပးထားေသာအမည္တမ်ိဳးဟုသာျမင္ပါသည္။ သို႔ေသာ္ သူတို႔ကဗ်ာမ်ားသည္လည္း ေခတ္ေပၚနဲ႔မကြဲျပားပါ။ အေနာက္တိုင္းေမာ္ဒန္ကိုေလ့လာမယ္ဆိုရင္က်ေတာ့္စာအုပ္ႏွစ္အုပ္ကိုသာဖတ္ၾကပါ ခင္ဗ်ား ။
ေမာ္ဒန္ကဗ်ာ ဘယ္လိုတည္ေဆာက္ၾကသလဲဆိုတာေလးျဖည့္မယ္ ။ အက္ဇရာေပါင္းက တရုတ္ လက္ေရးလွအိုက္ဒီယိုဂရမ္ ၊ ဟိုကၠဴဆန္တဲ့ကဗ်ာတို႔ကို မတူကြဲျပားေနရာခ်တည္ေဆက္တဲ့ juxtaposition နည္းကိုသံုးတယ္။ အဲလီးေယာ့က ခရိယာန္က်မ္းစာလာသေကၤတေတြကိုျဖတ္ဆက္ Cento နည္း Allusion ရည္ညြွန္း Allegory ဌါပနာ နည္းေတြသံုးတယ္။ ေမရီအန္းမိုးက အေသးစိတ္နဲ႔ နမိတ္အျပင္းစားေတြကိုျပတ္ေရြ႕ dropped line ေတြနဲ႕ဖြဲ႕တယ္။ ဂါးထရုစတိုင္းက ကဗ်ာကိုပန္းခ်ီဆြဲသလို square off ေရးျပီး ေလးေထာင့္စပ္စပ္ စကားေျပထဲထည့္တယ္။ အိတ္ခ်္ဒီက သေကၤတအားျပဳ ဂရိ ဒဏာၭရီ ။ ဝီလီယံကားလို႔စ္က လိုင္းတို ဆန္းသစ္ဟန္ ၊ ေဝါေလ့စတီဗင္က ေန႕စဥ္သံုးစကား စသည္ျဖင့္ေပါ့ေလ။ လိုင္းျဖတ္မီတာ မသံုးေတာ့ပဲ prose cut ေရာ prose ပါ ေရးၾကတယ္။ "ေမာ္ဒန္နစ္ဇင္ထဲမွာ ဆူရီရယ္ ၊ အနာဂတ္ဝါဒ ၊ ေဗာ္တိုင္းဇင္ ၊ တည္ေဆာက္ေရးဝါဒ ၊ ဆူပရီမက္တစ္ဇင္ ၊ ဆိုရွယ္ရီးရာယ္လစ္ဇင္စသည္ျဖင့္ပါဝင္ၾကပါတယ္။ "
- ေဇာ္ေဇာ္ထြန္း ၊ ေအာင္ၿငိမ္း
