ဂရိလူမ်ိဳးေတြရဲ႕ အေခၚအရေတာ့ "Lipogrammatos" လို႕ေခၚတယ္။အဓိပၸါယ္ကေတာ့ "စာလံုးမ်ားေပ်ာက္႐ွျခင္း" "missing letter" လို႕အဓိပၸါယ္ရတယ္။ ဒါက "ေဘာင္သြင္းအေရးအသား" လို႕ ကၽြန္ေတာ္အမည္ေပးထားတဲ့(Constrained Writing) ေတြပါပဲ။ တနည္းအားျဖင့္ေတာ့ "word game" ေတြပါပဲ။မပါမျဖစ္ စာလံုးတစ္လံုးကို ေ႐ွာင္ၿပီး ခဲရာခဲဆစ္နဲ႕ ဝါက်ေတြ၊ ကဗ်ာေတြနဲ႕ ဝတၳဳေတြကိုတည္ေဆာက္ပါတယ္။ အဓိက ပစ္မွတ္ထားတဲ့ စာလံုးကေတာ့ "E" ပါပဲ။ ဘံု "သရ"အေနနဲ႕ေရာ၊ အမ်ားဆံုးအသံုးျပဳတဲ့ စာလံုးအတြက္ေရာ "E" ကို ေ႐ွာင္လႊဲဖို႕ဟာမျဖစ္ႏိုင္ဘူးလို႕ ထင္ရတဲ့ ကိစၥတစ္ခုပါပဲ။ "Z", "J","Q", "X" တို႕ကို ေ႐ွာင္ကြင္းေရးဖို႕ကေတာ့ သိပ္ခက္ခဲမွာ မဟုတ္ပါဘူး။
ဒါေပမယ့္ "E", "T" နဲ႕ "A" ကိုႃမႈပ္ၿပီးေရးရတဲ့ကိစၥကေတာ့ မလြယ္လွပါဘူးဆိုတာလူတုိင္းအသိပါပဲ။ ေရးတဲ့သူဟာ အဲဒီစာလံုးေတြကို ေ႐ွာင္ကြင္းဖို႕အတြက္ အဓိကေဝါဟာရေတြကိုလည္းေ႐ွာင္ရပါတယ္။ အဓိကေဝါဟာရေတြမွာ "E" တို႕ "A"တို႕ဟာ အၿမဲတမ္းပါဝင္ေနေလ့႐ွိတယ္မဟုတ္လား။
"လစ္ပို" ေရးသူဟာ သဒၵါေခ်ာေမြ႕ဖို႕နဲ႕ အဓိပၸါယ္႐ွိဖို႕အတြက္ကိုအေတာ္ေလးကို အားစိုက္လုပ္ရပါတယ္။ ဥပမာ "လ်င္ျမန္တဲ့ အညိဳေရာင္ေျမေခြးဟာ ပ်င္းရိတဲ့ေခြးေပၚကိုခုန္ခဲ့တယ္" ဆိုတဲ့စာသားမွာ "S" မပါပါဘူး။ "S" ကို ႃမႈပ္ႏွံျခင္းဆိုၿပီးေရးျပထားတဲ့ အဂၤလိပ္မူက "The quick brown fox jumped over the lazy dog"ပါပဲ။ အစကို ျပန္ေကာက္ရရင္ေတာ့ ၁၉၃၉ မွာ ပထမဆံုး လစ္ပိုဂရမ္ ဝတၳဳထြက္ပါတယ္။ ဝတၳဳနာမည္က ဂါ့(ထ)စဘိုင္ (Gatsby) ျဖစ္ၿပီး အားနက္(စ)ဗင္းဆင့္႐ိုက္(Ernest Vincent Wright) က ေရးတာပါ။ စာအုပ္မ်က္ႏွာဖံုးေပၚမွာပဲ "စာလံုး ၅၀၀၀၀ဝတၳဳ "E" အကၡရာမပါ" လို႕ ေရးထားပါတယ္။ဒုတိယအႀကိမ္ကို ၁၉၆၈ မွာ ထပ္ထုတ္တယ္။ အခုေတာ့ မူပိုင္ခြင့္ကို ျပန္လည္ေလွ်ာက္တင္ရန္ပ်က္ကြက္လို႕ အမ်ားပိုင္ (Public Domain) စာရင္းဝင္သြားတယ္။ လူတိုင္း ဖတ္ႏိုင္၊ ဘာသာျပန္ႏိုင္တယ္ေပါ့။အတိအက်ေျပာရရင္ စာလံုးေပါင္း ၅၀၁၁၀ ပါဝင္တဲ့ အဲဒီဝတၳဳကိုေရးသူဟာ မူလက အတိတ္ႀကိယာေတြမွာမွာပါတဲ့"-ed" ကိုပဲ ျဖဳတ္ဖို႕ ရည္႐ြယ္တာပါ။ ဥပမာ လမ္းေလွ်ာက္ခဲ့သည္"walked" ကို do နဲ႕ေပါင္းၿပီး "did walk" လို႕ေရးတယ္။
ေဝဖန္ေရးဆရာေတြကမယံုႏိုင္ေလာက္ေအာင္ ေခ်ာေမြ႕တယ္လို႕ဆိုတယ္။ "႐ိုက္" ဟာ ပထမဆံုး လစ္ပိုေရးသူအျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ျခင္းခံရပါတယ္။ ၁၉၂၆ နဲ႕ ၁၉၂၇ အတြင္းမွာ စပိန္ျပဇတ္ေရးဆရာ ပြန္ဆီယာ (Enrique JardielPoncela)က ဇတ္လမ္းတို ငါးပုဒ္ကို "သရ" ေတြမပါဘဲ ေရးဖူးတယ္လို႕ သိရတယ္။ ၁၉၆၉မွာေတာ့ ေဂ်ာ့ခ်္ပီးရီး (Geogrges Perec) ရဲ႕ "La Disparition" ဟာ "႐ိုက္"ရဲ႕အရိပ္ မကင္းဘူးလို႕ ဆိုရမယ္။ အဂၤလိပ္မူကိုျပန္ေတာ့လည္း "A Void" ဆိုၿပီး"E" ေတြမပါေအာင္ ဂယ္ဘတ္အဒဲ (Gilbert Adair) က ျပန္ေပးခဲ့တယ္။ ၁၉၇၂ မွာေတာ့"Les revenentes" ကိုထုတ္ေတာ့ "E" က လြဲၿပီး တျခား "သရ"ေတြမပါေအာင္ ေရးျပန္တယ္။ သူဟာ ျပင္သစ္ေအာ္လီပို (Olipo) ကဗ်ာဂိုဏ္းဝင္တစ္ဦးလည္း ျဖစ္တယ္။ဘာေၾကာင့္ သခ်ၤာကဗ်ာဂိုဏ္းဝင္ေတြဟာ "လစ္ပို" ေတြ "ယူနီ" ေတြကိုစိတ္ဝင္စားရပါသလဲ။
ပန္ဂရမ္ (Pangram) ဆိုတဲ့ ဝါက်တည္ေဆာက္ပံုစနစ္အရ စာလံုး "word" တိုင္းဟာ မူလအကၡရာ (Alphabet) ကို တစ္ႀကိမ္ေတာ့ အနည္းဆံုး သံုးရမယ္လို႕စည္းကမ္းသတ္မွတ္ခ်က္႐ွိတယ္။ "ပန္ဂရမ္" (Pangram) ဆိုတာက ဂရိလို စာလံုးတိုင္း (Every Lettter) လို႕ အဓိပၸါယ္ရတယ္။ ဒါကို ဝါက်တည္ေဆာက္မႈအေခၚအရေတာ့ holoalphabeticsentence လို႕ ေခၚတယ္။ ဥပမာ ၂၆ လံုးပါ "The quick brown fox jumps over thelazy dog" ဟာ မူလက jumped ကို "jumps" ေျပာင္းေရးထားတဲ့ မူလအကၡရာ အားလံုးပါဝင္တဲ့၂၆ လံုးဝါက် ျဖစ္တယ္။ ဒါက အဂၤလိပ္ရဲ႕ "Pangram" နမူနာပါ။ အခုေတာ့ ကြန္ျပဴတာအကူအညီနဲ႕ ေရးလို႕ရၿပီလို႕ ဆိုတယ္။
ေဖာ္ျပခ်က္ထဲမွာ ဘယ္စာလံုးက ဘယ္ေလာက္ပါဝင္တယ္ဆိုတာ ေရးရင္းနဲ႕အဲဒီစာလံုးေတြရဲ႕ ပမာဏကို ေဖာ္ျပခ်က္စာလံုးေတြရဲ႕ အကူအညီနဲ႕ ေရးတာကိုေတာ့ ေအာ္တိုဂရမ္(Autogram)လို႕ ေခၚတယ္။ ဒီနည္းကိုေတာ့ ဒတ္ခ်္လူမ်ိဳး ဘာသာေဗဒပညာ႐ွင္ ေဒါက္ကလပ္ေဟာ့စတတ္တာ(Douglas Hofstadter) နဲ႕ အက္ေဆးဆရာ ႐ူဒီကတ္စဘေရာ(ခ) (Rudy Kousbroek)နဲ႕ အဂၤလိပ္လူမ်ိဳးလီးဆဲလို (Lee Sallows)တို႕က စရင္းေနာက္ရင္း ေရးခဲ့ရာက အစျပဳတယ္။ ေရးပံုက -
Only the fool would take trouble to verify that hissentence was composed of ten a's; three b's, four c's, four d's, forty-six e's.... sixteen r's, forty
( အ႐ူးတစ္ေယာက္သာပဲ ဒီစာေၾကာင္းမွာပါဝင္တဲ့a ဆယ္လံုး၊ b သံုးလံုး၊ c ေလးလံုး၊ d ေလးလံုး၊ e ေလးဆယ့္ေျခာက္လံုး.... ကို သက္ေသျပရန္ခက္ခဲလိမ့္မည္။......)
အေတာ္ေလးေကာင္းပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ေရးတဲ့ အထဲမွာ j,q,z မပါဘူးတဲ့။ ေနာက္ေတာ့ပန္ဂရမ္စက္ ဆိုတာ ေပၚလာတယ္။ ဒီလိုဟာမ်ိဳးကို ဘိုင္နရီဒီဆစ္႐ွင္းဒိုင္ယာဂရမ္(binary decision diagrams)ေတြနဲ႕ ႐ွင္းလို႕ရတယ္တဲ့။ သခ်ၤာနည္းနဲ႕ ႐ွင္းလို႕ရတယ္လို႕ဆိုတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီအေရးအသားမွာ ေအာ္လီပိုသခ်ၤာဂိုဏ္းက ပါဝင္ပတ္သက္ခဲ့တယ္။ ညီမွ်ျခင္းတစ္ေၾကာင္းထုတ္ေပးခဲ့တယ္။ အဲဒါက ပံုနဲ႕တြဲၿပီး တြက္ထုတ္ ေပးရမယ့္ f(x1, x2, x3)=x1x2x3+ x1x2+x2x3 ဆိုတဲ့"Function" ညီမွ်ျခင္းပါ။
အက္ဒမ္အက္ဒမ္ (Adam Adam) ဝတၳဳစာအုပ္ျဖစ္တဲ့ "Toxic Panda" မွာ ဝတၳဳတစ္အုပ္လံုး "E" စာလံုးမပါဘူး။ ေဝါ့တာအဘစ္႐ွ္"Walter Abish" ရဲ႕ အာဖရိက၏ မူလစကားလံုးမ်ား "Alphabetical Africa" (၁၉၇၄) မွာေတာ့ ပထမအခန္းကို အကၡရာ "A"နဲ႕ စၿပီးေရးတယ္။ ဒုတိယအခန္းကိုေတာ့"B" ေပါ့။ ဒီလိုနဲ႕ (၂၆) ခန္းအထိ အကၡရာအစဥ္အတိုင္းပဲ။ ဒါေပမယ့္ ေနာက္ထပ္ ၂၅ခန္းမွာေတာ့ သူဟာ ပထမအစဥ္အတိုင္းကို ေျပာင္းျပန္ျပန္လုုပ္ခဲ့ တယ္။ ေနာက္ဆံုးအခန္းရဲ႕အစက "A"ပဲ။
ဂိုင္းလီဘရန္ဒရက္ (Gyles Brandreth) ကေတာ့ ဘိုးေတာ္႐ွိတ္စပီးယားရဲ႕ ဟမ္းမလက္ (Hamlet)ကို "I" မပါဘဲ ပံုေျပာင္းလုပ္ခဲ့တယ္။ မက္ဘက္(Macbeth)"A" ဒါမွမဟုတ္ "E" ျဖဳတ္ၿပီးေရးတယ္။ ေအာ္သယ္လို (Othello) ကို"O" မပါဘဲ ေရးတယ္။
၂၀၀၁ ခုႏွစ္မွာေတာ့ ခရစ္႐ွန္ေဘာ့(Christian Bök) ရဲ႕ "Eunoia" ထြက္တယ္။ ခရစ္ရဲ႕ ေဘာင္သြင္းအေရးအသား(Constrain) ထဲက နည္းစနစ္တစ္မ်ိဳးျဖစ္တဲ့ ယူနီေဗာကယ္လစ္(စ) (Uni-vocalic) အေရးအသားနဲ႕သူ႕စာအုပ္ကို တည္ေဆာက္တယ္။ အခန္းေလးမွာေတာ့ "O" (အို) ေတြခ်ည္း စုထားတယ္။စာလံုးတိုင္းမွာ "အို" ေတြပါတယ္။ တစ္ေၾကာင္းေလာက္ ေရးၾကည့္မယ္။
"Profs from Oxford show frosh who do past–docs how to gloss work of Wordsworth"
("ေအာက္စဖို႕ဒ္႐ွိ ပါေမာကၡမ်ားက ေဒါက္တာဘြဲ႕ႏွင့္က်မ္းျပဳသူအသစ္မ်ားအားေဝါ့စေဝါ့သ္၏ လက္ရာမ်ားအား မည္သို႕စုေဆာင္း အက်ဥ္းခ်ဳပ္ရမည္ကို ျပသသည္။")......................From chapter (O),Eunioa by Christian Bok
ဒီလို လစ္ပိုဂရမ္ေတြကို ေရးတဲ့အခါ သရ တစ္လံုးတည္းကို တည္ၿပီးေရးတဲ့အေရးအသားကိုေတာ့ ယူနီေဗာ္ကယ္လစ္ (univocalic) လို႕ ေခၚတယ္။ ခရစ္႐ွန္ေဘာ့ (Christian Bök) ရဲ႕ ၂၀၀၁ ကေပါက္သြားခဲ့တဲ့ "Eunoia" ဟာ "ယူနီ" ေတြခ်ည္းပဲ။ ယူနီေတြဟာ ခုမွေပၚလာတဲ့အေရးအသားမ်ိဳး မဟုတ္ေပမယ့္ ခရစ္႐ွန္ေဘာ့ရဲ႕ လက္စြမ္းထက္မႈနဲ႕ ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္ အေရးအသားျဖစ္လာတယ္။ ကြန္တန္ပိုရာရီ အေရးအသားအျဖစ္ သတ္မွတ္ၾကတယ္။ခရစ္႐ွန္ နဲ႕ပတ္သက္ၿပီး အေနာက္တိုင္းကဗ်ာေဝဖန္ေရးနဲ႕ ေလ့လာသူေတြဟာ အမ်ားႀကီး အသိအမွတ္ျပဳခဲ့တယ္။
ကဗ်ာအေရးအသားအသစ္ဟာ ကာရံရစ္သမ္ ခ်ိဳးေဖာက္မႈ (Free Verse) ဆီကို လြတ္လြတ္လပ္လပ္ တိုးဝင္ခဲ့ၿပီးတဲ့ေနာက္မွာကာရံစနစ္ (Rhythm and Meter) ေဘာင္ထက္ ပိုၿပီးအလုပ္႐ႈပ္တဲ့ "ယူနီေဗာ္ကယ္"ဆီကို ခရစ္႐ွန္က ေျပးဝင္ပစ္ခဲ့တယ္။ ဒါေၾကာင့္ "Eunoia" ဟာ ထိတ္လန္႕တုန္လႈပ္ဖြယ္ျဖစ္တယ္။႐ု႐ွက ကြန္တန္ပိုရာရီ စာေရးဆရာ ဆာဂ်ီေဒါ့လေတာ့(ဗ) (Sergei Dovlatov) ဟာ စာလံုးႏွစ္လံုးကိုလံုးလံုးမသံုးဘဲ စာေၾကာင္းတိုင္းမွာ အစစာလံုးႏွစ္လံုးကို အတူတူေရးေလ့႐ွိတယ္။ ဆိုလိုတာကသူ႕ဝါက်တိုင္းရဲ႕ ေ႐ွ႕ဆံုးစာလံုးႏွစ္လံုးဟာ အတူတူပါပဲ။ ဇီး႐ိုးဒီဂရီ (Zero Degree)(2001)မွာ တမယ္လ္ဘာသာနဲ႕ (Tamil Language) ခ်ာ႐ုနီဗီဒိုင္တ (Charu Nivedita) ဟာ ဘယ္လိုမွမျဖစ္ႏိုင္တဲ့ အဓိကစာလံုးႏွစ္လံုးကိုထားၿပီး ဇီး႐ိုးဒီဂရီ ကို ေရးပါတယ္။ အျဖတ္အေတာက္အမွတ္အသား လံုးဝမပါဘူး။ အစက္ေတြ (dots)က လြဲရင္ေပါ့ေလ။ ဟန္ေဂရီေတြရဲ႕ ေဘာင္သြင္းအေရးအသားကေတာ့"Eszperente" လို႕ေခၚတယ္။ အဲဒါက သရ "E" ကို ကစားတဲ့ လစ္ပိုဂရမ္ေရးနည္းတစ္ခုပါပဲ။
Ref:
(1)Poetry Skill Builder by Mary Manning
(2)Tri- Quarterly ,Classics and
Contemporaries,Editor Mark Rudman
- ေဇာ္ေဇာ္ထြန္း
