What is an Epigram? A dwarfish whole,
Its body brevity and wit its soul
အက္ပီဂရမ္ ဆိုတာ ဘာလဲ ? ေသးေသးငယ္ငယ္ အေပါက္ေလးတစ္ေပါက္ေပါ့
သူ႕ရဲ႕ ခႏၶာက အက်ဥ္းခ်ံဳ႕ထားၿပီး ထူးျခားတဲ့ ဝိဥာဥ္႐ွိရဲ႕။
ကိုးလားရစ္ရဲ႕ အက္ပီဂရမ္ ေနာက္ထပ္တစ္ပုဒ္ကို ဒီလိုေရးျပန္တယ္။
Sir, I admit your general rule,
That every poet is fool,
But you yourself may serve to show it,
That every fool is not a poet.
ကိုယ့္ဆရာေရ ၊ ကိုယ့္လူရဲ႕ ေယဘုယ်စည္းမ်ဥ္းကိုေတာ့ က်ဳပ္ျဖင့္ ေထာက္ခံပါရဲ႕
ဘာတဲ့….. ကဗ်ာဆရာတိုင္းဟာ အ႐ူးေတြျဖစ္တယ္ဆိုတာ
သို႕ေပမယ့္ ကိုယ့္ဆရာကိုယ္၌ကေတာ့ တစ္ခုကို သက္ေသျပဖို႕ႀကိဳးစားပါဦး
အဲဒါက ….. အ႐ူးတိုင္းကဗ်ာဆရာေတြ မဟုတ္ဘူးဆိုတာကိုပ။
ကိုးလားရစ္ရဲ႕ အက္ပီဂရမ္ကို ၾကည့္ရင္ သေရာ္ထားတယ္။ ကဗ်ာဟာ တိုတယ္။ ဒါေပမယ့္ အျမင္က စူး႐ွတယ္။ "အလွည့္" ဟာ တိုလြန္းတဲ့ ကဗ်ာရဲ႕ ဆန္႕က်င္ဘက္ဝါက်နဲ႕ မထင္ထားတဲ့ ႐ႈေထာင့္ဆီကို သြားတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႕ဆီမွာပဲ ကဗ်ာဆရာေတြကို လူေတြက ေလွာင္တာမဟုတ္ဘူး။ သူတို႕ဆီမွာလည္း ဒါမ်ိဳး႐ွိတယ္။ မင္းတို႕ ကဗ်ာဆရာေတြကေတာ့ ….ဘာဘာညာညာ ေျပာတဲ့သူေတြ အမ်ားႀကီး။ ႐ူးေနသလို ဒါမွမဟုတ္ ခပ္ေၾကာင္ေၾကာင္လို႕ ပတ္ဝန္းက်င္က ေျပာမယ္။ ကိုးလားရစ္ဟာ ပတ္ဝန္းက်င္ကေျပာတဲ့ ကဗ်ာဆရာတုိင္း ငေၾကာင္ေတြဆိုတာကို မျငင္းခဲ့ဘူး။ အိုေက။ ဒါဆို အဲဒီငေၾကာင္တိုင္း ကဗ်ာေရးလို႕ ရသလား။ ကဗ်ာေရးႏိုင္သလား။ ေရးလို႕မရတဲ့အေၾကာင္းကို က်ဳပ္ေတာ့ သက္ေသမျပေတာ့ဘူး။ ခင္ဗ်ားကိုယ္တိုင္သာ သက္ေသျပေပေတာ့လို႕ ဆိုတယ္။ အႏုပညာ႐ွင္နဲ႕ အရပ္ဖက္လူသားေတြနဲ႕ ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္မႈကို ကိုးလားရစ္က ေလာဂ်စ္ အက္ပီဂရမ္တစ္ခု တည္ေဆာက္ျပတယ္။ စ ကတည္းက ဒီအဆိုဟာ အဓိပၸါယ္မဲ့ အဆို (meaningless) မဟုတ္ဘူး။ မမွန္ကန္တဲ့အဆို (untruth) ျဖစ္ေနတယ္။ မွန္ကန္မႈကို တိုင္းတာျပဖို႕ ခိုင္မာတဲ့ အေၾကာင္းတရားမ႐ွိဘူး။ ဒီေနရာမွာ ႀကံဳလို႕ေျပာရရင္ ကိုးလားရစ္ဟာ ဒီလို ေလာဂ်စ္မ်ိဳးကို တည္ေဆာက္ျပလို႕ ကၽြန္ေတာ္ဝမ္းသာတယ္။ အႏုပညာသမားဟာ နာမည္မႀကီးခဲ့ရင္ ပတ္ဝန္းက်င္႐ိုက္ခတ္မႈ ကို အမ်ားဆံုး ခံရ႐ွာတဲ့သူကိုး။ အႏုပညာကို တစိုက္မတ္မတ္လုပ္ခဲ့လို႕ ရတဲ့ အက်ိဳးက ဘာလဲ။ ကဗ်ာဟာ ကမၻာႀကီးကို ေျပာင္းလဲႏိုင္ပါသလား။ ကဗ်ာစာအုပ္တစ္အုပ္ရဲ႕ေစ်းက ႏိုင္ငံေရးစာအုပ္ေစ်းနဲ႕ အတူတူပဲ။ ဒါေပမယ့္ ကဗ်ာဆရာတစ္ေယာက္ရဲ႕ တန္ဖိုးဟာ ေမွ်ာ္လင့္ထားတာထက္ နည္းေနဆဲပဲ။ ကဗ်ာသမားေတြဟာ ကဗ်ာကိုေရးရင္း ဘာသာေဗဒအေဆာက္အဦးထဲကို ဝင္ဖို႕ႀကိဳးစားတယ္။ ဘာသာေဗဒကို ဦးဆံုးျမည္းခြင့္ရတာ ကဗ်ာဆရာပဲ။ "linguistic" ဆီက လူသားနဲ႕ ဘာသာစကား ထိပ္တိုက္ျဖစ္မႈကို လူေတြ သတိထားလာတယ္။ အေတြးအေခၚ႐ႈေထာင့္ဟာ သခၤ်ာအေျခခံကေန ဘာသာစကားနဲ႕ ဘာသာေဗဒ ဘက္ကိုေ႐ြ႕သြားတယ္။ ဒါရီရာ၊ ဖူကိုး၊ ခ႐ုမ္းစကီး တို႕ဟာ သခၤ်ာပညာ႐ွင္ေတြ မဟုတ္ဘူး။ ဒါေပမယ့္ သူတို႕အေတြးအေခၚေတြဟာ ေ႐ွ႕ေရာက္လာတယ္။ ကမၻာ့ဘာသာစကား၊ ကမၻာ့သဒၵါ (Universal Language and Grammar) စကားလံုးေတြ ေပၚလာတယ္။ ခင္ဗ်ားဟာ တစ္ေန႕ေနလို႕ သခၤ်ာတစ္ပုဒ္ကို မတြက္ဘဲ ေနလို႕ရတယ္။ စကားမေျပာဘဲ၊ စာမေရးဘဲ၊ အမိန္႕မေပးဘဲ ေနလို႕မရဘူး။ ဘဒၵကမၻာရဲ႕ ျဖစ္ပ်က္မႈေတြရဲ႕ အစဟာ ဘာသာစကားပဲ။ လူေတြဟာ ဘာသာစကားနဲ႕စဥ္းစားတယ္။ လႈံ႕ေဆာ္တယ္၊ စည္း႐ံုးတယ္၊ မွတ္တမ္းေတြ ေရးတယ္၊ အေတြးအေခၚေတြကို တည္ေဆာက္တယ္။ ဘာသာစကားနဲ႕ ေႀကာ္ျငာတယ္။ လူသားေတြဟာ မထင္မွတ္ဘဲ ဘာသာစကားရဲ႕ ခိုင္းေစမႈကို ခံလိုက္ရတယ္။ အဲဒီလူသားေတြကပဲ ဘာသာစကားနဲ႕ ေဆာ့ကစားေနတဲ့ ကဗ်ာဆရာေတြကို အ႐ူးေတြလို႕ေျပာတာ အံ့ၾသဖို႕လည္းေကာင္းတယ္။ စက္ဘီးနင္းေနသူက ေလယာဥ္ပ်ံေမာင္းတဲ့သူကို က်ိန္ဆဲတာပဲ။ ဒါေတြထားေတာ့။ ကိုးလရစ္ကို ကၽြန္ေတာ့္ခႏၶာကိုယ္ က်ိဳးပဲ့သြားသည္ထိ ေကြးညြတ္ဂုဏ္ျပဳပစ္ဖို႕ အသင့္ပါပဲ။ ေနာက္ထပ္ အက္ပီဂရမ္တစ္ပုဒ္ကို ျပရရင္ေတာ့ "ေအးစက္မႈၿဖိဳဖ်က္ျခင္း" "Ice Breaking" ဆိုတဲ့ကဗ်ာ။ နာမည္ႀကီး အက္ပီဂရမ္ တစ္ပုဒ္ပါ။ ေရးသူက ေအာ့ဒန္နက္႐ွ္ (Ogdan Nash) ပါ။
Candy
Is dandy
But liquor
Is quicker
(သၾကားလံုး ကန္ဒီ
ကေတာ့ ေကာင္းပါတယ္
ဒါေပမယ့္ ဗ်စ္ရည္
ကေတာ့ ပိုၿပီးျမန္ပါ့ဗ်ာ။) လို႕ေရးတယ္။ တစ္ေယာက္နဲ႕တစ္ေယာက္ ခပ္စိမ္းစိမ္း ေအးစက္စက္ အေနအထားကို ၿဖိဳဖ်က္ဖို႕ ဗ်စ္ရည္က အေကာင္းဆံုးပါပဲ။ တကယ္တမ္းေျပာရရင္ သမိုင္းဆရာႀကီး ဒ႐ိုင္ဆင္ (J.G. Droysen) အမည္ေပးခဲ့တဲ့ ဟယ္လန္နစ္စတစ္ေခတ္ (Hellenistic Period) လို႕ေခၚတဲ့ အလက္ဇႏၵားဘုရင္ နယ္ခ်ဲ႕တဲ့ေခတ္မွာ ဂရိေတြၾသဇာအာဏာ အာ႐ွနဲ႕ ဥေရာပဆီကို ပ်ံ႕ႏွံ႕တဲ့ အခ်ိန္မွာ "အက္ပီဂရမ္" ေတြ ပိုေရးခဲ့တယ္ လို႕ဆိုတယ္။ အဲဒီ ဟယ္လန္နစ္စတစ္ေခတ္ဟာ ေရာမေတြ ဂရိကို ေအာင္ႏိုင္တဲ့ ၁၄၆ ဘီစီ မွာ ၿပီးတယ္။ ဂရိယဥ္ေက်းမႈ ထြန္းကားခ်ိန္မွာေတာ့ ဆိုင္ပိုဆီယမ္ (symposium) ဓေလ့ ဆိုတာ႐ွိခဲ့တယ္။ ဆိုင္ပိုဆီယမ္ ဆိုတာ ဂရိဘာသာနဲ႕ အတူတူေသာက္စို႕ (to drink together) လို႕ ေခၚတဲ့ ေသေသာက္ပါတီ ဓေလ့တစ္ခုပဲ။ သူေကာင္းမ်ိဳးဝင္ေတြဟာ အဲဒီေသေသာက္ပြဲမွာ စကားေျပာမယ္၊ ျငင္းမယ္၊ လူသစ္ေတြကို မိတ္ဆက္ေပးမယ္။ ပါတီတစ္ခု က်င္းပတဲ့ ဓေလ့ေပါ့။ မၾကာခဏ လုပ္တယ္ဆိုပဲ။ ကဗ်ာေတြဘာေတြလဲ ႐ြတ္တယ္။ စစ္ပြဲေအာင္ႏိုင္ရင္လည္း လုပ္ေလ့႐ွိတယ္ ဆိုပဲ။ အဲဒီမွာ ႐ြတ္ေလ့႐ွိတဲ့ အက္ပီဂရမ္ေတြဟာ မ်ားေသာအားျဖင့္ (to drink and live for today because life is short) "ဒီေန႕ေတာ့ တစ္ဝေသာက္၊ ေပ်ာ္ေအာင္ေန၊ ဘဝဆိုတာ တိုတယ္" ဆိုတဲ့ အဓိပၸါယ္ေတြ မ်ားတယ္။ မူရင္း ဂရိ အက္ပီဂရမ္ ေတြဟာ ႐ိုး႐ွင္းၿပီး "အလွည့္" (punchline and satirical twist) မပါဘူး။ လက္တင္ကဗ်ာဆရာ မာ႐ွယ္ဟာ သူ႕ေခတ္ၿပိဳင္ ဂရိေတြျဖစ္တဲ့ လူဆဲလီးယပ္(Lucillius) နဲ႕ နီကားခ်ီးယ္ပ္(Nicarchus) တို႕ဆီက ေကာ္ပီလုပ္ရင္း ေရာမ႐ိုးရာ ေျခာက္မီတာ အသြားနဲ႕ သေရာ္ဟန္ကို ဖန္တီးခဲ့တယ္လို႕ ဆိုတယ္။ မာ႐ွယ္ရဲ႕ အက္ပီဂရမ္ နည္းစနစ္ဟာ (His technique relies heavily on the satirical poem with a joke in the last line) သူ႕ရဲ႕ နည္းစနစ္ဟာ သေရာ္ဟန္ကဗ်ာေပၚတြင္ လံုးလံုးမွီခို၍ ေနာက္ဆံုးအေၾကာင္းတြင္ ဟာသ (သို႕) ပ်က္ရယ္ျပဳမႈ ပါဝင္သည္ လို႕ ပညာ႐ွင္ေတြ သံုးသပ္တယ္။မာ႐ွယ္ ဘယ္လိုေရးခဲ့သလဲ …..
"Mentula tam magna est quantus tibi, Papyle, nasus
ut possis , quotiens arrigis, olfacere" အဓိပၸါယ္က နည္းနည္း ညစ္ညမ္းပါတယ္။
"ပါပလီ, မင္းရဲ႕လိင္အဂၤါဟာ မင့္ႏွာေခါင္းေလာက္႐ွိေတာ့အလြယ္တကူအနံ႕ခံလို႕ရတာေပါ့ေလ" လို႕ အဓိပၸါယ္႐ွိတယ္။ အဂၤလိပ္စာေပထဲမွာ သတိထားမိေလာက္တဲ့ အက္ပီဂရမ္ေတြ ႐ွိတယ္။ ဥပမာ ႐ွိတ္စပီးယားရဲ႕ ဆြန္းနက္အမွတ္ (၇၆)ဟာ အေတာ္ေလးေကာင္းတဲ့ အက္ပီဂရမ္ ျဖစ္တယ္။ အမ္မလီဒစ္ဆင္ရဲ႕ ကဗ်ာအမွတ္ "၁၅၃၄" ဟာလည္း ေကာင္းတယ္ဆိုပဲ။
"Little strokes
Fell great oaks"
"ေသးငယ္ေသာ ျဖတ္ခ်က္မ်ားက သစ္ခ်ပင္ႀကီးမ်ားကို လဲၿပိဳေစ၏" ဆိုတာ ဘင္ဂ်မင္ဖရန္ကလင္ ေရးခဲ့တာ။ တခ်ိဳ႕ေသာ အက္ပီဂရမ္ေတြဟာ စကားပံုလို ျဖစ္သြားတယ္။ ေလွာင္ေျပာင္သေရာ္ရာကေန အမွန္တရားဘက္ ခ်ဥ္းကပ္သြားေတာ့ အဆိုအမိန္႕ဆန္ဆန္လည္း ျဖစ္သြားတယ္။ ဒါက ေရးတဲ့သူရဲ႕ ဒႆန နဲ႕ Statement ေပၚ မူတည္တယ္။ ကၽြန္ေတာ္ႀကိဳက္တဲ့ အက္ပီ တစ္ပုဒ္႐ွိတယ္။ ေရးတဲ့သူက အလက္ဇႏၵားပုတ္ "Alexander Pope"။ ပေဒသရာဇ္စနစ္ကို သေရာ္ထားတာပါ။
I am his Highness dog at Kew
Pray tell me, sir, whose dog are you
"ကၽြန္ေတာ္မ်ိဳးဟာ "Kew" နန္းေတာ္က အ႐ွင့္ေခြးတစ္ေကာင္ပါ
ကၽြန္ေတာ္မ်ိဳးအား မိန္႕ၾကားေတာ္မူပါ အ႐ွင္၊ အ႐ွင္က မည္သူ၏ေခြး ျဖစ္ပါသနည္း" တဲ့
Kew ဆိုတဲ့ စကားလံုးပါေတာ့ သူေျပာခ်င္တာက အဂၤလိပ္ေတာ္ဝင္ေတြကိုပဲ။ "Kew" ဟာ ၿဗိတိသွ် ေတာ္ဝင္နန္းပါ။ Kew ဥယ်ာဥ္မွာ႐ွိၿပီး သိမ္းျမစ္ နဖူးေပၚမွာ ႐ွိပါတယ္။ ေနာက္တစ္ပုဒ္က ေအာ္စကားဝိုင္းေရးတာ။ "ထိမ္းသိမ္းရမယ့္ အရာကလြဲၿပီး က်န္တာအကုန္လံုး ထိန္းႏိုင္တယ္" ဆိုတဲ့ ေအာ္စကာဝိုင္းရဲ႕ အက္ပီဂရမ္ "I can resist everything except temptation" ဟာ ေၾကာ္ၾကားတယ္။ အက္ဇရာေပါင္း နဲ႕ ဝီလီယံဘတ္တလာယိစ္(တ) တို႕လည္း ဒါမ်ိဳးေတြေရးတယ္။ ထင္႐ွားတဲ့ အက္ပီဂရမ္ေတြ ကေတာ့ -
- Underwoods by Robert Lousis Stevenson
- The Stalin Epigram by Osip Mandelstam
- Epigram on Rough woods by Robert Burns
- On my First Son by Ben Jonson တို႕ ျဖစ္တယ္။
Ref: Poet.org (Poetic Forms & Techniques)
- ေဇာ္ေဇာ္ထြန္း
