၁။ ကြဲျပားျခားနားေသာ ေဘာင္သြင္းသ႑ာန္မ်ား (Different constraints)
၂။ ၾကားနာမႈ၊ ေသာတဂုဏ္အဂၤါမ်ား (Aural Characteristics)
၃။ ေရးျခင္း၊ ဖတ္ျခင္းဂုဏ္အဂၤါမ်ား၌ လကၡဏာမ်ားႏွင့္ဝိေသသမ်ား အစုအေဝးကို ေဖာ္ျပေထာက္ကူေသာ ညႊန္းဆိုမႈကိုအျပင္သ႑ာန္အားျဖင့္ အထင္ကရျဖစ္ေစေသာအရာ။ (Visually encoding and decoding known as writing and reading with a set of signs and symbols)
စာေၾကာင္းေတြဟာကဗ်ာမွာေတာ့ ေအာက္ပါအခ်က္ေတြရဲ႕ အဆံုးအျဖတ္ကိုခံရပါတယ္။
၁။ ရစ္သမ္၏ ယူနစ္မ်ား (Units of Rhythm) အားျဖင့္ ေသာ္လည္းေကာင္း
၂။ ႐ြတ္ဖတ္မႈပံုစံဆင္တူမ်ား၏ ေသာတအာ႐ံုအားထပ္ေၾကာ့မႈ ပံုစံအား လည္းေကာင္း၊ ဥပမာ ႐ိုင္း(မ) (Rhyme)၊ ဗ်ည္းမ်ားထပ္ေက်ာ့မႈပံုစံ (Alliteration)၊ (Repeating Aural Patterns in Recitation) ေသာ္လည္းေကာင္း
၃။ အသံထြက္ အေရအတြက္စနစ္ (Patterns of Syllable count) အားျဖင့္ ေသာ္လည္းေကာင္း အဆံုးအျဖတ္ ခံရပါတယ္။
ကဗ်ာမွာေတာ့ စာေၾကာင္းတည္ေဆာက္ပံုဟာ စကားေျပ (prose) နဲ႕ ကြဲျပားေစတဲ့ အဓိကအခ်က္ပဲျဖစ္တယ္။ အခုေနာက္ပိုင္းကဗ်ာေတြမွာ ႐ိုင္း(မ)နဲ႕မီတာပါဝင္မႈအားနည္းသြားေပမယ့္ကဗ်ာစာေၾကာင္းေတြရဲ႕အေရးပါမႈဟာ ေလ်ာ့သြားျခင္းမ႐ွိဘူးလို႕ဆိုၾကတယ္။ စာမ်က္ႏွာသြင္ျပင္ဖြဲ႕စည္းမႈ (Page Layout) ဟာကဗ်ာစာေၾကာင္းမ်ာဖြဲ႕စည္းပံုကိုအေထာက္အပံ့ျဖစ္ေစပါတယ္။ ပံုမွန္အားျဖင့္ေတာ့ စကားေျပမွာ ကဗ်ာစာေၾကာင္းမ်ားရဲ႕ အခန္းက႑ဟာထင္သာျမင္သာမ႐ွိေပမယ့္ ပိုင္းျဖတ္စကားေျပ (Chopped Up Prose) မွာေတာ့ စာေၾကာင္းဖြဲ႕စည္းပံုဟာျပန္ၿပီး အေရးပါလာတယ္။ ဒီေနရာမွာ ျပတ္ေ႐ြ႕စာေၾကာင္းမ်ားဟာ ေမာ္ဒန္ေခတ္ကစၿပီး ကဗ်ာမွာအေရးပါလာတယ္။ ဒါကို "Dropped Line" လို႕ေခၚတယ္။ စာေၾကာင္းမ်ားရဲ႕ အခန္းက႑အေရးပါမႈကိုေတာ့ေအာက္ပါကဗ်ာအမ်ိဳးအစားေတြမွာ အေတြ႕မ်ားပါတယ္။
၁။ ကြဲျပားေသာရစ္သမ္အမ်ိဳးအစားမ်ားကိုေပးေသာ (Different Rhymes)
၂။ ေသာတအၾကားအာ႐ံု (Aural)
၃။ အျမင္ပံုသ႑ာန္ကြဲမ်ား (Visual Patterns)
ကဗ်ာစာေၾကာင္းမ်ားဟာ ႐ိုးရာပံုႏွိပ္စတိုင္ကို ေသြဖယ္ခြင့္႐ွိတယ္လို႕ဆိုတယ္။ ဘာသာစကား အေရးအသားကို ကိုယ္စားျပဳတဲ့ အကၡရာစာလံုးအေရးအသား (Alphabetic Script) မွာ ဝါက်အစ စာလံုးတိုင္းရဲ႕ အကၡရာအႀကီး အေရးအသား (Capitalization) ကို အတိအက်လိုက္နာဖို႕မလိုပါဘူး။ အေနာက္တိုင္း ႐ိုးရာကဗ်ာကေတာ့ အေနာက္ဆံုး စာလံုးရဲ႕ အပိတ္ကာရန္ (End-Rhyme) ကသာ အေရးပါမႈကို ေဖာ္ေဆာင္ပါတယ္။
အဆံုးသတ္စာေၾကာင္းမ်ား (The End-stopped Line)
ကဗ်ာမွာေတာ့ စကားစု (Phrase)၊ စာပိုဒ္ (Clause) နဲ႕ ဝါက် (Sentence) ေတြနဲ႕ ကဗ်ာစာေၾကာင္းကို ျပဳလုပ္ရင္ အဆံုးသတ္စာေၾကာင္းမ်ား (The End-stopped Lines) လို႕ ေခၚပါတယ္။ ႐ွိတ္စပီးယားအထူးျပဳေလ့လာသူ ဘရက္ေလး (Andrew Cecil Bradley) ရဲ႕ အလိုအရ သဘာဝအားျဖင့္ တစ္ခုေသာ ရပ္နားရန္ ခံစားမႈကိုေပးေသာ"မီတာ" အား ေဖာ္ျပသလိုမ်ိဳး စာေၾကာင္း၏အဆံုးသတ္ေနရာတြင္ ရပ္နားမႈ႐ွိေသာ စာေၾကာင္းကိုဆိုလိုသည္လို႕ ေရးခဲ့ဖူးပါတယ္။ ဆိုလိုတာက ဝါက်ဆံုးသြားရင္ မီတာနဲ႕အံကိုက္ ရပ္နားထားတဲ့ျဖတ္မွတ္၊ အဆံုးသတ္ သေကၤတမ်ားပါေသာ စာေၾကာင္းကို ဆိုလိုသည္ဟု ေရးပါတယ္။ တစ္ေၾကာင္းစီမွာရပ္နားျဖတ္ သေကၤတေတြပါတဲ့ "ေရာဘတ္ေဆာက္ဝဲလ္" ( Robert Southwell) ရဲ႕ "ေလာင္ကၽြမ္းဘာဘီ" (The Burning Babe) ကို ၾကည့္ရေအာင္။
As I in hoary winter's night stood shivering in the snow,
Surprised I was with sudden heat,which made by heart to glow;
And lifting up a fearful eye to view what fire was near,
A pretty babe all burning bright did in the air appear.
ဒါ့အျပင္မွာအဆံုးသတ္စာေၾကာင္းမ်ားနဲ႕ တစ္ဝက္တပ်က္ စာေၾကာင္းမ်ားအေရာေတြကိုလည္း ေတြ႕ရပါတယ္။ ဥပမာ၊အလွပ္ (The Gab) ဆိုတဲ့ ကဗ်ာေလးထဲက ေကာက္ႏႈတ္ခ်က္တစ္ပုဒ္ကို ၾကည့္ရေအာင္။ ေရးသူက ႐ွယ္ဒန္ဗန္ေနာ္ကင္ (Sheldon Vanauken) ျဖစ္တယ္။ တစ္ေၾကာင္းျခား တစ္လွည့္စီ (Alternate) သံုးသြားတာကို ေတြ႕ရမယ္။
All else is off the point: the Flood, the Day
Of Eden, or the Virgin Birth-Have done!
The Question is, did God send us the Son
Incarnate crying love! Love is the Way!
- From The Gab by Sheldon Vanauken
အရာအားလံုး ဒီေနရာမွာနတၱိ: ေရလႊမ္းေသာေဆးေၾကာမႈ၊ ဒီေန႕
ေအဒင္ပိုင္ေသာ၊ သို႕တည္းမဟုတ္ အပ်ိဳစင္မွဖြားျမင္ျခင္း - ၿပီးခဲ့ၿပီ!
ဒီေမးခြန္းဆိုတာ၊ အဖဘုရားက သားေတာ္ကိုေစလႊတ္ခဲ့သလား
လူသားခႏၶာနဲ႕ ငိုေၾကြးေသာ ခ်စ္ျခင္းေမတၱာ: ခ်စ္ျခင္းသည္ ညႊန္ျပရာလမ္း !
- ႐ွယ္ဒန္ဗန္ေနာ္ကင္၏ "အလွပ္"မွ
အဆံုးသတ္ျဖတ္မွတ္မပါဘဲ အလယ္မွာ ျဖတ္သြင္းတဲ့ တစ္ဝက္ျဖတ္ (Enjambment) အက်ပ္ေတြကို ႐ွိတ္စပီးယားရဲ႕ ေဆင္း၏ပံုျပင္ (The Winter's Tale) မွာ ေတြ႕ရတယ္။
I am not prone to weeping, as our sex
Commonly are; the want of which vain dew
Perchance shall dry your pities; but I have
That honorable grief lodged here which burns
worse than tears down.
ငါဟာေမွာက္လွ်က္ငိုေႀကြးျခင္းမ႐ွိေနပါ၊ ငါတို႕ရဲ႕လိင္ကိစၥလို
ဘံုအားျဖင့္၊ခပ္ပါးပါး ေရခုရဲ႕ဆႏၵဟာ
သင့္ရဲ႕သနားစရာေကာင္းမႈမ်ားကို ေျခာက္ေသြ႕ဖို႕ ျဖစ္ႏိုင္ေကာင္းရဲ႕; ဒါေပမယ့္ ငါ့မွာ
အဲဒီဂုဏ္ထူးေဆာင္ေနာင္တဟာဒီမွာေနရာယူခဲ့ေပါ့ ေလာင္ကၽြမ္းတာက
က်တဲ့မ်က္ရည္ထက္ပိုဆိုး႐ြားစြာ။
- ဝီလ်ံ႐ွိတ္စပီးယား(ေဆာင္းပံုျပင္)
စီးေျမာစာေၾကာင္းမ်ား (Run-on Lines)
ဒီစီးေျမာစာေၾကာင္း (Run-on line) ကို enjambement လို႕လည္းေခၚပါတယ္။ ျပင္သစ္စကားလံုးျဖစ္ၿပီး အဂၤလိပ္အဓိပၸါယ္ကေတာ့ straddling (ေျခတစ္ေခ်ာင္းစီျဖင့္ တစ္ဖက္စီနင္းျခင္း၊ ခြျခင္း) ကို ဆိုလိုတယ္။ ဆရာႀကီး အလက္ဇႏၵားပုပ္ (Alexander Pope) ဟာ ဒီစီးေမ်ာကဗ်ာစာေၾကာင္းဟန္နဲ႕ အနက္ဖြင့္ဖို႕ခက္တဲ့ ရယ္႐ႊင္ဖြယ္ဟန္ (ဝါ) မဟုတ္တမ္းတရားဟန္ (Humorous Effect) ကို ေဖာ္ျပတဲ့ ေသာ့ခေလာက္ရဲ႕ အဓမၼျပဳမႈ (The Rape of the Lock) မွာေတြ႕ရတယ္။ (သေရာ္ဟန္ (ဝါ) ရယ္႐ႊင္ဖြယ္ (Humorous Poetry) ကဗ်ာအမ်ိဳးအစားႏွစ္မ်ိဳးကိုေနာက္တြင္ ႐ွင္းထားပါသည္။
On her white breast a sparkling cross she wore
Which Jews might kiss, and infidels adore.
သူမရဲ႕ ရင္သားျဖဴျဖဴေပၚက သူမဝတ္ဆင္ထားတဲ့လင္းလက္လက္ဝါးကပ္တိုင္တစ္ခု
ဂ်ဴးမ်ား နမ္း႐ႈံ႕ ေျခ႐ွိတဲ့အရာ၊ ေနာက္ဘာသာမဲ့ သူမ်ား ႏွစ္ႏွစ္ကာကာကိုးကြယ္ေပါ့။
ေသာ့ခေလာက္ရဲ႕ အဓမၼျပဳမႈ (The Rape of the Lock)
ဒီကဗ်ာရဲ႕ ဝါက်တစ္ခုတည္းျဖစ္ေနတဲ့ အေပၚေအာက္ႏွစ္ေၾကာင္းဟာ ဖတ္သူကို ဇေဝဇဝါျဖစ္သြားေစတယ္လို႕ ပညာ႐ွင္ေတြက ဆိုတယ္။ အထူးသျဖင့္ ဒုတိယစာေၾကာင္းပါ။ ဒီအေၾကာင္းကပဲ ဖတ္သူရဲ႕ စိတ္မွာ ေမးခြန္းတစ္ခု ေပၚလာပါတယ္။ ဘာေၾကာင့္ ဂ်ဴး (သို႕မဟုတ္) ဘာသာမဲ့က လက္ဝါးကပ္တိုင္ကို ကိုးကြယ္ခ်င္ရသလဲ။ (Why would a Jew or infidel adore a cross?) ဆိုတဲ့ေမးခြန္းက ဝင္လာတယ္။ ပုပ္က အမ်ိဳးသမီးေတြရဲ႕ ရင္သားဟာ အမ်ိဳးသားေတြေလာက္အသံုးမဝင္ဘူး။ ေယဘုယ်လိင္ဆြဲေဆာင္မႈနဲ႕ ဖိုမသေဘာ လိင္အတိအက် ျပယုဂ္နဲ႕အံေခ်ာ္ျခင္း (Androgynous) ျဖစ္ေနတယ္။ ဒါေပမယ့္ လက္ဝါးကပ္တိုင္နဲ႕ နီးနီးကပ္ကပ္႐ွိေပလို႕သာ ေတာ္ေတာ့တယ္လို႕ဟာသေႏွာၿပီး ဖြဲ႕တယ္။ ဒီကဗ်ာဟာ စီးေျမာစာေၾကာင္းရဲ႕ အားကို အဓိကယူၿပီး ေရးတယ္လို႕ ပညာ႐ွင္ေတြကဆိုတယ္။ စီးေျမာစာေၾကာင္းေတြရဲ႕ အျခားအသံုးဝင္ပံုတစ္မ်ိဳးကေတာ့ ေပါ့ပါးကဗ်ာ (Light Verse) ေတြမွာ အသံုးျပဳရင္လည္း လွပတယ္လို႕ ဆိုၾကတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ ေဝလ်အက္စပိုင္ (Willard Espy) ရဲ႕ ကဗ်ာတိုေလးေတြျဖစ္တဲ့ "ကာရန္မဲ့စကားလံုး၊ လိေမၼာ္"(The Un-rhymable Word: Orange) ကိုၾကည့္ပါ။
The four eng- ဒီေလးဦးေသာ အင္ဂ်င္
Ineers နီယာမ်ား
Wore orange ဝတ္ခဲ့ လိေမၼာ္ေရာင္
brassieres. ဘရာစီယာမ်ား
- ေဝလ်အက္စပိုင္(လိေမၼာ္)
ေဝလ်ဟာ ကာရံတူမ႐ွိတဲ့ လိေမၼာ္ (orange) နဲ႕ ၿငိဖို႕အတြက္အင္ဂ်င္နီယာ ဆိုတဲ့ စကားလံုးကို Run-on line ထဲသြင္းလိုက္တယ္။ ဒီစီးေျမာစာေၾကာင္းကိုေတာ့ဘာတြန္ (Sotl.Burton) ေရးတဲ့ ကဗ်ာ၏ ေဝဖန္ေရး (The Criticism of Poetry) မွာေတာ့ ေမ(လ္)တန္ (John Milton) ရဲ႕ နိဗၺန္ဘံုေပ်ာက္ဆံုးျခင္း (Paradise Lost) ထဲက စာေၾကာင္းနဲ႕ ဥပမာေပးပါတယ္။
But see! the angry victor hath recalled
His ministers of vengeance and pursuit
Back to the gates of Heaven.
- From Paradise Lost
ဒါေပမယ့္ျမင္တယ္မဟုတ္လား! ဒီစိတ္ဆိုးမာန္ဆိုးေအာင္ႏိုင္သူဟာ ျပန္ေခၚထားရဲ႕
သူ႕ရဲ႕လက္တံု႕ျပန္ဝန္ႀကီးမ်ားနဲ႕ ဖ်ားေယာင္းေသြးေဆာင္ရဲ႕
နိဗၺာန္ဘံု၏တံခါးဝမ်ားဆီသို႕တဖန္ျပန္၍ သြားေစျခင္းငဲ့။
- နိဗၺာန္ဘံုေပ်ာက္ဆံုးျခင္းမွ
ဘာတြန္ (S.H. Burton) ဟာ အဆံုးသတ္စာေၾကာင္း (End-stopped Line) နဲ႕ စီးေျမာစာေၾကာင္း (Run-on line) ႏွစ္မ်ိဳး စလံုးကို နိဗၺာန္ဘံုေပ်ာက္ဆံုးျခင္း (Paradise Lost) ထဲက စာေၾကာင္းေတြနဲ႕ပဲ ဥပမာေပးသြားခဲ့တယ္။ ဒီလိုပဲ ေ႐ွ႕ကေဖာ္ျပခဲ့တဲ့႐ွိတ္စပီးယားရဲ႕ ေဆာင္းပံုျပင္ (၁၆၁၁) ဟာ စီးေျမာအက်ပ္ (heavy enjambment) ေတြ ျဖစ္ေနတယ္။ စီးေျမာစာေၾကာင္းေတြရဲ႕ စီးဆင္းပံုဖလိုး (flow) ဟာ ပထမစာေၾကာင္းအဆံုးမွာ ဆက္႐ွိေနေသးတယ္ဆိုတာ ကဗ်ာဖတ္သူကသိေပမယ့္ ဆက္ရမယ့္စာေၾကာင္း မ႐ွိေတာ့လို႕ ဒုတိယအေၾကာင္းကို ဆင္းဖတ္ရတယ္။ ဒါဟာ ဖတ္သူကို ေရးသူက ကသိကေအာင့္ျဖစ္ေအာင္ ဖိအားေပးတာပါလို႕ ဆိုပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္"The lines progress, and the reader's eye is forced to go on the next sentence" လို႕ ေရးထားတာကို ေတြ႕ရတယ္။ ႐ွိတ္စပီးယားေရာ ေမ(လ)တန္ပါ အဆံုးသတ္စာေၾကာင္းနဲ႕စီးေျမာစာေၾကာင္းကို ကၽြမ္းကၽြမ္းက်င္က်င္ တစ္လွည့္စီ သံုးေလ့႐ွိတာကို ေတြ႕ရတယ္။ ႐ွိတ္စပီးယားရဲ႕႐ိုမီယိုနဲ႕ဂ်ဴးလီးယက္ (Romeo and Juliet) (၁၅၉၅) မွာ အဆံုးသတ္စာေၾကာင္းေတြကို သံုးတာေတြ႕ရတယ္။ ေနာက္ထပ္ စီးေျမာစာေၾကာင္းကို ကၽြမ္းက်င္သူတစ္ဦးကို ဘုရားသခင္က ေပးသနားေတာ္မူတယ္။ သူက အီးအီးကမ္းမင္း (E.E Cummings) ပါပဲ။ သူ႕ကို စီးေျမာဝါက် ဘုရားသခင္ (A Master of Enjambment) လို႕လည္း ေခၚတယ္။ သူဟာ အျဖတ္အေတာက္ သေကၤတကို အႏုပညာေျမာက္ ဖန္တီးႏိုင္လို႕ (Punctuation as an Art Form) လို႕ ေရးၾကတယ္။
အားေပ်ာ့အဆံုးသတ္စာေၾကာင္း (Weak Ending)
တက္က်ငါးစံု (Iambic Pentameter) ရဲ႕ ဆယ္လံုးေျမာက္အဆံုးသတ္ဟာ ကာရန္ပိတ္တူညီမႈမ႐ွိဘဲ က်သံ (unstress) ကိုသာ ေပးမယ္ဆိုရင္ေတာ့ အားေပ်ာ့အဆံုးသတ္စာေၾကာင္း (Weak Ending) လို႕ ေခၚပါတယ္။ ႐ွိတ္စပီးယားရဲ႕ ေဆာင္းပံုျပင္ကိုပဲ ဘာတြန္က ညႊန္းပါတယ္။
Since what I am to say must be but that
Which contradicts my accusation, and
But what comes from myself.
ကၽြႏု္ပ္ေျပာလိုေသာအရာသည္ ျဖစ္ရန္လိုအပ္၍ထိုအရာကား
ကၽြႏု္ပ္၏ေဘာင္မဝင္တဲ့ အမွားကို ဆန္႕က်င္ေသာအရာ၊ႏွင့္အတူ
ကၽြႏု္ပ္ထံက လာျခင္းမဟုတ္ေသာ အရာပင္ျဖစ္သည္။
- ေဆာင္းပံုျပင္မွေကာက္ႏႈတ္ခ်က္
ဤေနရာတြင္ မ်ဥ္းသားထားေသာ (and) သည္ ဆယ္ခုေျမာက္အသံထြက္ျဖစ္ၿပီး တက္သံျမင့္ မဟုတ္ေသာ (unstress) (ဝါ) မဖိသံျဖစ္၍ ကဗ်ာစာေၾကာင္း၏အဆံုးသတ္လည္းျဖစ္ေနသည္။ ထို႕ေၾကာင့္ ဤစာေၾကာင္းမ်ိဳးကို အားေပ်ာ့အဆံုးသတ္စာေၾကာင္း (Weak Ending Line) ဟုေခၚသည္။
ဟာသ ရယ္ရႊင္ဖြယ္ (သေရာ္ဟန္) ကဗ်ာ (Humorous Poetry)
ဟာသ ရယ္ရႊင္ဖြယ္(သေရာ္ဟန္)ကဗ်ာ (Humorous Poetry) ကို အၾကမ္းအားျဖင့္ႏွစ္မ်ိဳးထပ္ခြဲပါတယ္။
(၁) ဘာလက္(စ) (Burlesque) လို႕ေခၚတဲ့ ႐ူးေပါေပါ ေနာက္တီးေနာက္ေတာက္ အိုင္ဒီယာနဲ႕ ဝတၳဳေတြ (Poetry which ridicules ideas or things) ပါဝင္ၿပီး ေလွာင္ေျပာင္သေရာ္ျခင္း (Mock-heroic) ကို ဖန္တီးမႈအျဖစ္ အသားေပးတဲ့ ကဗ်ာျဖစ္တယ္။
(၂) ပါရဒီ (Parody) လို႕ေခၚတဲ့ အျခားကဗ်ာဆရာတစ္ေယာက္ရဲ႕ဟန္ကို တုပေလွာင္ေျပာင္ ေရးဖြဲ႕မႈအသားေပးတဲ့ ကဗ်ာအမ်ိဳးအစားျဖစ္တယ္။
Ref: The Criticism of Poetry (Second Edition) by S.H. Burton
- ေဇာ္ေဇာ္ထြန္း
