ဒီေနရာမွာကဗ်ာေရးသူဟာ "ဟမ္းဟမ္း"ေကာင္ေတြ အေၾကာင္းကုိ ထည့္ေရးသြားတာဟာ ႏွစ္ဆယ့္တစ္ရာစု "ဂိမ္းစြဲလမ္းမႈျပႆနာ" ကို ထင္ဟပ္ေစပါတယ္။ ဒါဟာ မ်ိဳးဆက္ကြာဟခ်က္ကို ထင္သာျမင္သာ႐ွိေစတဲ့အသံုးပါ။ ဗန္းစကားျဖစ္တဲ့ "ickle wickle" ကိုလည္း သံုးထားတယ္။ ကၽြန္ေတာ္ေျပာခ်င္တာက ဖလက္(ဖ)ကဗ်ာေတြထဲမွာ "Shashaa" တို႕ "Ticky-Ticky" တို႕ကိုေတြ႕ရင္အဓိပၸါယ္ကုိ တျခားေနရာမွာ မ႐ွာပါနဲ႕။ "ဟမ္းဟမ္း" ဆိုဒ္ေတြမွာ ႐ွာလို႕ရပါတယ္။ ဒီေတာ့ ဖလက္(ဖ)ကဗ်ာဟာ ဒီကေန႕ေျပာင္းလာတဲ့ နည္းပညာသက္ေရာက္မႈပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ အခုအခ်ိန္အထိဖလက္(ဖ)ရဲ႕ ပံုသ႑ာန္ကို ကန္႕သတ္ျခင္း မ႐ွိေသးဘူးလို႕ ဆိုရမယ္။ ဖလက္(ဖ)ရဲ႕ ထိပ္ပိုင္းအုပ္စုဝင္အျဖစ္ သတ္မွတ္ခံရတဲ့ ေကဆလင္းမိုဟာမက္ (K.Silem Mohammad) ဟာ ေတာင္ပိုင္း ေအာ္ရီဂြန္တကၠသိုလ္မွာ ႐ွိတ္စပီးယားကို ဘယ္လို ျပန္ေရးမလဲဆိုတဲ့ ေခါင္းစဥ္နဲ႕ တပည့္ေတြကို ပို႕ခ်ေပးေနသူပါ။ သူက ႐ွိတ္စပီးယားရဲ႕ ဆြန္းနက္ (၁၅၄) ပိုဒ္ကို ႐ိုင္း(မ) နဲ႕ မီတာ ေသြဖယ္ျခင္းမ႐ွိဘဲ ျပန္လည္တည္ေဆာက္ပါတယ္။ သူအသံုးျပဳသြားတာက အင္တာနက္ အနာဂရမ္ဂ်င္နေရတာ (Annagram Generator) ကိုပါ။ ဒီအတြက္ မိုဟာမက္ရဲ႕ကဗ်ာေတြကို ဖတ္တဲ့အခါမွာ အနာဂရမ္ (Annagram) ဆိုတဲ့ စနစ္ကို ေလ့လာထားရပါမယ္။ ဂူဂဲလ္ရဲ႕အနာဂရမ္ဆာဗာအားကိုးနဲ႕ လြယ္လြယ္ေရးလို႕ရေပမယ့္ မိုဟာမက္ (K.Silem Mohammard) ဟာ ႐ွိတ္စပီးယားဆြန္းနက္ေတြကို အနာဂရမ္နည္းနဲ႕ တည္ေဆာက္တယ္လို႕ ဆိုခဲ့ရာမွာ ကၽြန္ေတာ္တို႕ဟာ ဂူဂဲလ္ရဲ႕အင္တဲလီဂ်င့္ကိုလည္း သိဖို႔လိုလာပါတယ္။ ႐ွိတ္စပီးယားကဗ်ာေတြက Blank Verse အမ်ိဳးအစားေတြမ်ားတယ္။ မိုဟာမက္ဟာ မီတာနဲ႕ ႐ိုင္း(မ )ႏွစ္ခုစလံုးကို မေသြဖယ္ဘူးဆိုေတာ့ သူ႕ကဗ်ာေတြကိုေလ့လာရာမွာ ဆြန္းနက္၊ ဘလန္(ခ)ဗား(စ)၊ မီတာ၊ ႐ိုင္း(မ) နဲ႕ နည္းစနစ္ အနာဂရမ္ကိုပါ ေလ့လာဖို႕လိုလာပါတယ္။
"The Written Flarf" ေခါင္းစဥ္ေအာက္မွာ ဂယ္ရီဆူလဗန္ (Gary Sullivan) ေရးထားတဲ့ ကဗ်ာ "I used to Believe" (ယံုၾကည္ခဲ့ဖူးပါသည္) ထဲက ေကာက္ႏႈတ္ခ်က္ဝါက်(Excerpt) တခ်ိဳ႕ကို ေရးၾကည့္ပါမယ္။ ကၽြန္ေတာ္က ဖလက္(ဖ)ကဗ်ာေတြထဲမွာေတာ့ ဂယ္ရီရဲ႕ဒီကဗ်ာကိုသေဘာက်ပါတယ္။ ေခါင္းစဥ္က "I used to Believe" တဲ့။ သဒၵါတည္ေဆာက္ပံုအရ "used to" ဆိုတာ အတိတ္ကာလကို ေဖာ္ျပတဲ့ ဖြဲ႕စည္းပံုအသြင္ကြဲတစ္ခု ျဖစ္ၿပီးတခ်ိန္က လုပ္ခဲ့ဖူးတာကို ဆိုလိုပါတယ္။ "I used to believe" ဆိုေတာ့ ယံုၾကည္ခဲ့ဖူးတယ္ဆိုတာမ်ိဳး။ ဆူလဗန္ဟာ ဒီကဗ်ာကို သဒၵါဖြဲ႕စည္းပံု ႏွစ္မ်ိဳးနဲ႕ပဲ တည္ေဆာက္ပါတယ္။ တစ္မ်ိဳးကအတိတ္ကိုျပေသာ "used to" ပံုသ႑ာန္ျဖစ္ၿပီး ေနာက္တစ္မ်ိဳးကေတာ့ မျဖစ္ႏိုင္တာ ဒါမွမဟုတ္ ျဖစ္ႏိုင္ေျခနည္းတဲ့ အရာေတြကို ေျပာတဲ့အခါမွာသံုးတဲ့ If+Past ပံုစံ၊ ဒါမွမဟုတ္ If I did ပံုစံပါ။ စိတ္ကူးယဥ္တဲ့ အခါမွာ သံုးပါတယ္။ If you won a million pounds ဆိုတာက"အကယ္၍မ်ား သင္ေပါင္တစ္သန္း ေပါက္ခဲ့ေသာ္" ဆိုတဲ့ အဓိပၸါယ္ပါ။ ျဖစ္ႏိုင္ေျခနည္းတဲ့(ဝါ)မျဖစ္ႏိုင္တဲ့အတြက္ "won" ကို သံုးပါတယ္။ ဒါက "Structure" တည္ေဆာက္ပံုကိုနည္းနည္းေျပာၾကည့္တာပါ။ ဝါက်ေတြဟာ ႐ိုးစင္းပါတယ္။ ခေလးတစ္ေယာက္ရဲ႕ အေတြးပါ။ ကၽြန္ေတာ္တို႕ငယ္ငယ္တုန္းကလည္း သူ႕လိုပဲ ေတြးခဲ့ဖူးတာေပါ့။
ယံုၾကည္ခဲ့ဖူးပါသည္ (I used to Believe)
နားၾကပ္မ်ားသည္သင့္ဦးေခါင္းကို ဖိႏွိပ္စမ္းသပ္ပါက သင္၏အေတြးမ်ားကို ၾကားႏိုင္လိမ့္မည္ဟု ကၽြန္ေတာ္ယံုၾကည္ခဲ့ဖူးပါသည္။ သင္ အိမ္ေထာင္မျပဳမခ်င္း မေသဆံုးႏိုင္ဟု ကၽြန္ေတာ္ယံုၾကည္ခဲ့ဖူးပါသည္။ကၽြန္ေတာ္ထင္ခဲ့တာက အိမ္ေထာင္က်တဲ့ စံုတြဲမ်ား ဟန္းနီးမြန္းထြက္သည္မွာ လေပၚသို႕ တကယ္သြားၾကသည္ဟူ၍ျဖစ္သည္။ ကၽြန္ေတာ္ ယံုၾကည္ခဲ့ဖူးသည္မွာ သင္၏ဘဝသည္ အိပ္မက္တစ္ခုျဖစ္ၿပီး သင္ေသဆံုးသြားသည့္အခါ၌ကေလးတစ္ေယာက္ကဲ့သို႕ ႏိုးထလာ၍ မတူေသာအျဖစ္အပ်က္မ်ား ထပ္မံေပၚေပါက္လာမည့္ ဘဝမေျပာင္းေသာလူတစ္ေယာက္အျဖစ္ ဘဝကို ျပန္စလိမ့္မည္။ ဥပမာအားျဖင့္၊ အကယ္၍ သင္ဆင္းရဲပါက ႏိုးလာမည့္အခ်ိန္တြင္ခ်မ္းသာေနမည္။ ကၽြန္ေတာ္ လက္ခံခဲ့ဖူးသည္က အဝတ္အစားမ်ား သင္ႏွင့္အတူႀကီးထြားလာသည္ ဆိုသည္ပင္ျဖစ္သည္။ကၽြန္ေတာ္ေတြးခဲ့ဖူးသည္က အသက္တစ္ဝက္သို႕ ေရာက္ေသာအခါ ဆန္႕က်င္ဘက္လိင္အား ေျပာင္းလဲ၍ရသည္။
ဂယ္ရီဆူလဗန္ (Gary Sullivan)
အခုတစ္ခါ ေလ့လာၾကည့္မယ့္ ကဗ်ာကေတာ့ ဖလက္(ဖ)ေလာကမွာနာမည္ႀကီး ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ျဖစ္တဲ့ ဒ႐ူးဂါနာရဲ႕ ဖလက္(ဖ)ဟာ ဘာေၾကာင့္ ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္လစ္ဇင္ထက္ပိုေကာင္းရသလဲ (Why Flarf is better than Conceptualism) ပါပဲ။ တခ်ိဳ႕စာေၾကာင္းေတြကိုပဲျပန္ၾကည့္ေတာ့မယ္။ ဒါမ်ိဳးက တစ္ဖက္သတ္ ေရးၾကတာမ်ိဳး။
"ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္လစ္ဇင္က ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္လစ္ဇင္ဘာလဲဟု ေမးသည္။
ဖလက္(ဖ)သည္ ကဗ်ာျဖစ္သည္။ ကဗ်ာမဟုတ္ေသာအရာမ်ားအေၾကာင္းလည္းျဖစ္သည္။
ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္လစ္ဇင္သည္ လႈပ္႐ွားမႈမဲ့ျခင္းခံရသည္
ဖလက္(ဖ)ကမူ ေျမၾသဇာလို အေရာအေႏွာမ်ိဳးျဖစ္သည္။
ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္လစ္ဇင္ဟာ အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာနည္းစနစ္ေတြကို ေစခိုင္းၿပီး ေတာမေရာက္၊ ေတာင္မေရာက္နဲ႕ ႐ႈပ္ေထြးေပြလီတဲ့ေမးခြန္းရဲ႕ ဘလာဘလာ ဘလာဘလာ…" (တစ္ဖက္နဲ႕တစ္ဖက္ နစ္နစ္နာနာေတြ ေရးဖို႕ႀကိဳးစားၾကေတာ့တာပါပဲ။)
ဖလက္(ဖ)က သဘာဝတရားျဖစ္သည္။ ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္လစ္ဇင္ကမူသဘာဝကို ေျပာင္းရန္ႀကိဳးစားသည္။ (ဇတ္လမ္းကမၿပီးေသးဘူး။ ေဝဖန္ေရးဆရာမ မာဂ်ိဳရီပါးေလာ့ဘက္လွည့္လာတယ္။)
မာဂ်ိဳရီက ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္လစ္ဇင္ ကိုႀကိဳက္သည္။
မာဂ်ိဳရီက ဖလက္(ဖ)ကို မႀကိဳက္ပါ။
ကဗ်ာသည္ ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္လစ္ဇင္ ျဖစ္၍
ဖလက္(ဖ)သည္ ဘဝျဖစ္သည္။
(ေကာက္ႏႈတ္ခ်က္) ဒ႐ူးဂါနာ
အားမနာတမ္းေျပာရရင္ေတာ့ေလာေလာလတ္လတ္ အဲဒီဘေလာ့(ခ)မွာ တင္ထားတဲ့ ကြန္မန္႕ကိုပဲ ဘာသာျပန္ေပးစရာ ႐ွိေတာ့တ.္။"စတုပစ္" တဲ့။ ဖလက္(ဖ)ကဗ်ာဟာ အဲဒီလို ခပ္ေပါ့ေပါ့ေရးတဲ့ကဗ်ာလား ဆိုရင္ေတာ့မဟုတ္ျပန္ဘူး။ ဒန္ဟြိဳင္းရဲ႕ မွတ္ခ်က္ကိုပဲၾကည့္ပါ။ အိုက္ခ်င္းကဗ်ာ၊ ရာသီဥတုျပစကားလံုး၊သခ်ၤာေဖာ္ျမဴလာ၊ ဂၽြန္ေက့ခ်္ (John Cage) နဲ႕ ေအာ္လီပိုက်ပန္း (Chance Operation)ေတြပါေနတယ္။ ဒါဟာ ခပ္ေပါ့ေပါ့အေရးမ်ိဳး မဟုတ္ပါဘူး။ မိုဟာမက္ဟာ ႐ွိတ္စပီးယား ၁၅၄ ပုဒ္လံုးကိုအနာဂရမ္ဆာဗာ (Anagram Server)ထဲ ထည့္႐ိုက္ပစ္ခဲ့တယ္။ စာလံုးေတြ အယ္လဖာဘတ္ ေတြကေတာ့႐ွိတ္စပီးယားအတိုင္းပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ အဓိပၸါယ္ကြဲသြားတယ္။ အနာဂရမ္ကို ေလ့လာသင့္တယ္ထင္လို႕ဖလက္(ဖ)ကဗ်ာေရးသူတစ္ဦးကို ကၽြန္ေတာ္ေျပာရင္ ခင္ဗ်ား ေခါင္းညိတ္ကိုညိတ္ေပးရမယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့႐ွိတ္စပီးယား ၁၅၄ ပုဒ္ကို မိုဟာမက္ ပိုင္သြားလို႕ပါပဲ။
Ref:KG. Poetry Foundation
အနာဂရမ္စနစ္ (Anagram)
ဂရိစကားလံုး [ana- (up, again, back,new) + -gram (letter)] ပါပဲ။ အဓိပၸါယ္ကေတာ့"A word or phrase formed by rearranging the letters of another word orphrase" လို႕ေရးတယ္။ "စကားလံုးတစ္လံုး (သို႕) စကားစုတစ္ခုအား အျခားစကားလံုးတစ္လံုး(သို႕) စကားစုတစ္ခုအား အျခားစာလံုးတစ္လံုး (သို႕) စကားစုတစ္ခု ျဖစ္ေအာင္ ေျပာင္းလဲဖြဲ႕စည္းသည္။"လို႕ အဓိပၸါယ္ရတယ္။
မူလအကၡရာစာလံုးေတြပါၿပီး အစီအစဥ္အေျပာင္းအေ႐ႊ႕၊ ေနာက္စာလံုးေတြ ဘာျဖစ္လာမလဲလို႕ အစီအစဥ္ျပန္ခ်(Rearrange) ျပန္လုပ္တာပဲျဖစ္တယ္။ဥပမာ ပါလီမန္ ဆိုတဲ့စာလံုး(Parliment)ဟာ အနာဂရမ္စနစ္နဲ႕ျပန္ေဆာက္ရန္ (Partial men)ျဖစ္သြားတယ္။ ကလင့္အိတ္စ္ဝု(ဒ) (Clint Eastwood) ဟာ ေကာင္းဘြိဳင္ကားေဟာင္း(Old West Action) ျဖစ္သြားတယ္။ ဒီအနာဂရမ္တည္ေဆာက္ပံုကို ဖလက္(ဖ)ေတြျပန္သံုးခဲ့ေတာ့ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္သမားေတြနဲ႕ ဒီအေနအထားမွာ ႐ႈပ္ေထြးကုန္တယ္။ အုပ္စုႏွစ္ခုစလံုးဟာ နည္းပညာအေနနဲ႕ေခတ္ေပၚအင္တာနက္နဲ႕ ကြန္ျပဴတာပ႐ိုဂရမ္ကို "ဂ်မ္းတံုး" ခုၿပီး တက္ဖို႕ ႀကိဳးစားၾကတဲ့အတြက္တခ်ိဳ႕ တည္ေဆာက္ပံုေတြဟာ သြားၿပီး ထပ္(Overlap)သြားတာ ျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ကက္နက္ဂိုးစမစ္လို ပုဂၢိဳလ္ဟာ ေလွနံႏွစ္ဖက္ နင္း႐ံုတင္မကဘူး၊ ခြထိုင္ပစ္ဖို႕ ႀကိဳးစားလာတယ္။ ေ႐ွ႕မွာေရးခဲ့သလိုပဲ"အနာဂရမ္" ဟာ စာလံုးကို ကစားတဲ့နည္း (word play)ျဖစ္တယ္။ မူလစကားလံုးဟာ သူ႕ရဲ႕"Subject" ျဖစ္တယ္။ မူလမွာ အကၡရာ "၆" လံုး႐ွိတယ္။ အနာဂရမ္ဟာ"၆" လံုး အတိအက်ပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ ေနရာေတြေျပာင္းသြားၿပီး အဓိပၸါယ္က တစ္မ်ိဳးထြက္လာတယ္။အဲဒီလို ေ႐ႊ႕ေျပာင္းကစားတဲ့ ပညာ႐ွင္ေတြကိုေတာ့ Anagrammatist လို႕ေခၚတယ္။ မူလစာလံုးေတြအားလံုးသံုးရတယ္ ဆိုေပမယ့္ တစ္ခိ်ဳ႕ေနရာေတြမွာခက္ခဲတယ္။ တစ္လံုးေလွ်ာ့ ႏွစ္လံုးေလွ်ာ့ေတြ ျဖစ္သြားေပမယ့္ အဲဒီလိုလို မူလအတိုင္းအတိအက် သံုးထားရင္ေတာ့ ၿပည္စံုေသာ အနာဂရမ္ (Perfect Anagram) လို႔ ေခၚျပီး စာလံုးမစံုရင္ေတာ့“Imperfect” လို႔ေခၚတယ္။
ဘယ္ကစခဲ့သလဲ။ ဒီေမးခြန္းရဲ႕အေျဖ အတြက္ေတာ့ တမန္ေတာ္ မိုးဇက္(Moses)ဆီ ျပန္သြားရပါမယ္။ တမန္ေတာ္မိုးဇက္ရဲ႕ “Themuru” ထဲကနာမည္ေတြမွာ ျမဳပ္ထားတဲ့အဓိပၸါယ္ေတြ ေတြ႔ရတယ္။ အလယ္ေခတ္မွာေတာ့ ေတးေရးဆရာ “Guillaume de Machaut” တို႔ လုပ္ခဲ့ေသးတယ္။ ၁၅၈၉ မွာ အဂၤလိပ္ စာေပအတြက္အေရးပါတဲ့အနာဂရမ္ က်မ္းတစ္ေစာင္ထြက္ခဲ့တယ္။ အဲဒါကေတာ့ ေဂ်ာ့ပုတင္ဟမ္ (George Puttenham)ေရးတဲ့“of the Anagram or Posy Transposed in The Art of English Poesie” ပါပဲ။ အေနာက္တိုင္းဘာသာစကားရဲ႕ အရင္းအျမစ္ လက္တင္ဘာသာမွာေတာ့ အနာဂရမ္ ေတြလည္းေတြ႕ရတယ္။ အဲဒီထဲကတစ္ခု ကေတာ့“Quid est veritas” ျဖစ္ၿပီး အဂၤလိပ္လို “What is truth” (အမွန္တရားသည္ မည္သည့္အရာနည္း။)ကို “Est vir qui adest” (အဲဒါဤေနရာ၌ေနတဲ့လူ)လို႔အေျဖရိွခဲ့တယ္။ ၁၇ ရာစုမွာေတာ့ နာမည္ေတြကို အနာဂရမ္နည္းေတြနဲ႔ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ခဲ့ ၾကတယ္။၁၉ ရာစုမွာ Florence Nightingale ကို “Fliton, cheering angle” လို႔ေရးခဲ့သလို ၾသဂတ္စတပ္ဒီေမာ္ဂန္ (Augustus De Morgan) ကို“Great Gun, do us sum!” လို႔ေရးျပန္တယ္။ “ဆာရီယယ္လစ္ဇင္” ကဗ်ာေခတ္မွာ ဂ်ာမန္ကဗ်ာဆရာယူနီကဇြမ္း “Unica Zürn” တို႔က နာမည္ေတြတြင္တြင္ လုပ္ေနေသးတယ္။ သူက အနာဂရမ္ကို“Dangerous fever” (အႏၱရာယ္ေရာဂါ) လို႔အမည္ေပးတယ္။ အဲဒါေတြလုပ္ေနတာ သူ႔ကို အျခားကဗ်ာေတြနဲ႔အဆက္ျဖတ္လိုက္သလို ရိွခဲ့တယ္လို႔ မွတ္ခ်က္ေပးခဲ့တယ္။ ဆာရီရယ္လစ္ဇင္ ေခါင္းေဆာင္ႀကီးအြန္ဒေရဘရီတြန္ (Andre Breton) တို႔လည္း အနာဂရမ္ကို စိတ္ဝင္စားခဲ့တယ္။
- ေဇာ္ေဇာ္ထြန္း
