အေၾကာင္းအရင္းကေတာ့ အခ်က္အေတာ္မ်ားမ်ားမွာ အေျခခံတယ္။ ထပ္ၿပီးေတာ့ မ႐ွင္းသင့္ေတာ့ဘူးလို႕လဲထင္မိတယ္။ ဒီေနရာမွာ ကဗ်ာကို အဓိကသြားမွာျဖစ္လို႕ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ရဲ႕ ကဗ်ာမဟုတ္တဲ့ အျခားေသာ ဘက္ျခမ္းေတြဆီ မသြားေတာ့ပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ ခုမွစၿပီး ေလ့လာမယ့္သူေတြအဖို႕ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ရဲ႕ အဓိကအေျချပဳတ့ဲ ေဒါက္တိုင္ေလးခုကို အနည္းငယ္ေျပာဖို႔လိုလာပါတယ္။ သီအိုရီေတြေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္အားျပဳခဲ့တဲ့ အေျခခံအခ်က္အလက္ေတြပါ။ မူရင္းေဆာင္းပါးေရးသူကေတာ့ လကၡဏာမ်ား (features) လို႕ေခၚပါတယ္။ ေမာ္ဒန္လႈပ္႐ွားမႈေနာက္ပိုင္း ကာရံမဲ့ကဗ်ာ FV (Free Verse) ဟာ ေဝဖန္ေရးသစ္ (New Criticism) ရဲ႕ ဖိအားကို အျပင္းအထန္ခံရပါတယ္။ ပထမေမာ္ဒန္ အက္ဗြန္းဂတ္(ထ)ဟာ "New Criticism" ရဲ႕ ထိန္းခ်ဳပ္မႈဘက္ကို ေရာက္သြားခဲ့ရတယ္။ ေမာ္ဒန္ဟာ နည္းစနစ္ျပဳျပင္ဖို႔လိုလာပါတယ္။ ဒါကို ေဆာင္းပါး႐ွင္ ဂၽြန္ဟိုကမ္ဘီ (John Holcombe) က (Technical Innovations of the Early Modernists) လို႕ ေခၚပါတယ္။
ေမာ္ဒန္ေခတ္ဦးက အက္ဇရာေပါင္းနဲ႕ ဒီအိပ္ခ်္ေလာရင့္တို႕ကို ျပန္လည္ မြမ္းမံဖို႕လိုလာပါတယ္။ "New Critism" ဟာ ပိုၿပီး အကင္းပါးတယ္။ ေက်ာင္းေကာင္းေကာင္းမွာ ပညာေတြသင္ထားၿပီး ကင္ႏြန္ (Cannon) ေတြကို ေၾကညက္ေနတဲ့ အုပ္စုျဖစ္ေလေတာ့ ဖန္တီးမႈေတြဟာ သူတို႕လက္ထဲက ေျပးမလြတ္ဘူးေပါ့။ ပံုစံေဟာင္းကို မြမ္းမံလိုတဲ့ "New Formalism" နဲ႕ "New Critism" ေတြ အလို႐ွိေနတဲ့ ပံုစံခြက္ထဲကေနလြတ္ေျမာက္ဖို႕ အေျခအေနက ဖန္တီးေပးခဲ့တယ္။ အဲဒါက စာေရးသူကို ေဖ်ာက္ဖ်က္ပစ္ျခင္းပဲ။ စာေရးသူရဲ႕ၾသဇာကင္းကြာသြားတဲ့ ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ဟာ ဇတ္ေၾကာင္းေျပာသူေနရာမဲ့သြားၿပီး ဘာသာစကား (Langague) ခ်ည္းပဲ သီးသန္႕က်န္ရစ္ေနခဲ့တယ္။ ဒုတိယေမာ္ဒန္ လို႕ေခၚတဲ့ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ဟာ "New
Critism" ေတြ အလြယ္တကူပစ္လို႕ရတဲ့ တစ္ခုထဲေသာ ပစ္မွတ္ေနရာကေန ေ႐ွာင္ကြင္းၿပီး ပစ္မွတ္အ႐ွင္ေတြကို ျပဳလုပ္ခဲ့တယ္။ "Self Centre" နဲ႕ "I" ဗဟိုျပဳ အေရးကို ေခါက္သိမ္းလိုက္တဲ့အတြက္ သူတို႕ကဗ်ာေတြဟာ ေရေတြလို ႀကိဳက္ရာပံုစံခြက္ထဲ လိုက္ေျပာင္းဖို႕ အသင့္ျဖစ္သြားၿပီး ေဝဖန္ေရးေတြကို တန္ျပန္ဒုကၡေပးေတာ့တာပဲ။ သူတို႕ဟာ ကဗ်ာ (ဝါ) အႏုပညာရဲ႕ ဗဟိုခ်က္မေတြကို ဖြက္ထားေလ့႐ွိတာက ပစ္မွတ္ေျပာင္းေစခ်င္တဲ့သေဘာ ျဖစ္ေနခဲ့တယ္။
ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ရဲ႕ ပင္မလကၡဏာေလးခုကေတာ့ -
၁။ Iconoclasm (႐ိုးရာ (ဝါ) လက္႐ွိအေျခအေနကို စိန္ေခၚျခင္း)
၂။ Groundless (ဆင္ေျခေပၚမွ အမွီအခိုကင္းျခင္း (ဝါ) အမွားအမွန္မ႐ွိျခင္း)
၃။ Formlessness (ပံုစံတစ္ခုတည္း ေပၚတြင္ တည္႐ွိမေနျခင္း)
၄။ Populism (မူလလူ႕သေဘာကို ေလ့လာျခင္း (ဝါ) ဦးေဆာင္မႈအား အာဏာေလ်ာ့က်ေစျခင္း)
ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ကို ေဝဖန္မယ့္သူဟာ "တည္" ၿပီးပစ္ရတာ ခက္ခဲေနခဲ့တယ္။ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ဟာ လမ္းေၾကာင္း
အားလံုးကို ဖြင့္ထားတယ္။ တၿပိဳင္နက္ထဲမွာပဲ ဖတ္သူကို လမ္းေၾကာင္းေ႐ြးခ်ယ္ေစတယ္။ အရင္က ေဘးပို႕ထားတဲ့ နယ္ေျမေတြကိုလည္း ပစ္ကြင္းထဲ ဆြဲထည့္ပစ္တယ္။ ကာပယ္တယ္လစ္ဇင္ (Capatilism) နဲ႕ ေမာ္ဒန္အေဟာင္းကို တစ္မ်ိဳးတစ္ဖံု ေျပာင္းလဲတဲ့ Alternative ေတြလုပ္ၿပီး ပံုရိပ္ဝါဒ (Imagism)၊ သေကၤတဝါဒ (Symbolism)နဲ႕ Structural Economy ကိုလည္း အလြတ္မေပးခဲ့ဘူး။ ဒီေတာ့ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ကို အဓိကေလ့လာမယ့္သူဟာ ကဗ်ာ႐ႈေထာင့္အေနနဲ႕ New Formalism နဲ႕ New Criticism ကို ေကာင္းေကာင္းသိဖို႕လိုတယ္။ ဒါမွ သူဘာကဆန္႕က်င္ခ်င္သလဲဆိုတာ ဖမ္းလို႕ရမွာျဖစ္တယ္။ ဂၽြန္ဟိုကမ္ဘီ ထုတ္ျပထားတဲ့ လကၡဏာေတြက ကဗ်ာကို အေျခခံၿပီး ေ႐ြးထုတ္ထားတဲ့ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္လကၡဏာေတြျဖစ္လို႕ ေဘာင္သိပ္က်ယ္တဲ့ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္အေတြးအေခၚေတြေနာက္ကို ကဗ်ာသမားေတြ လိုက္ရတာထက္စာရင္ ပုိၿပီးလြယ္ကူေစပါတယ္။ ျဖစ္ႏိုင္ရင္ေတာ့ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ေတြ ေသြဖယ္ပစ္ခ်င္တဲ့ နယူးေဖာ္မယ္လစ္ဇင္ (New Formalism) နဲ႕ နယူးခရစ္တစ္ဇင္ (New Critism) ကိုလည္း အနည္းငယ္သိဖို႕ေတာ့လိုလိမ့္မယ္လို႕ ယူဆတယ္။ ဂၽြန္ဟိုကမ္ဘီရဲ႕ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္လကၡဏာေတြကို သူကျပန္႐ွင္းပါတယ္။ ေျမာက္မ်ား႐ႈပ္ေထြးလွတဲ့ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္သီအိုရီ ေတြထဲက ကဗ်ာနဲ႕သက္ဆိုင္တာေလးကိုပဲ ဆြဲထုတ္ျပသြားတ့ဲအတြက္ ဂၽြန္ဟိုကမ္ဘီ ကို ေက်းဇူးတင္ရမွာျဖစ္တယ္။ နည္းနည္းျပန္ေႏႊးတဲ့သေဘာပါ။
၁။ Iconolasm (အေဟာင္း္ႏွင့္ အဆင့္ျ့္မင့္႐ိုးရာကို စိန္ေခၚျခင္း္)
- ႐ိုးရာအဆင့္ျမင့္ ဂႏၳဝင္က်မ္းမ်ားကို ေသြဖယ္ျခင္း (decanonizes culture standards)
- ေ႐ွးကလုပ္ခဲ့သမွ် အႏုပညာေတြနဲ႕ ၾသဇာသက္ေရာက္မႈေတြကို ဆန္႕က်င္ျခင္း
- စာေရးသူ၏ ၾသဇာနဲ႔လုပ္ပိုင္ခြင့္ကို ျငင္းဆန္ျခင္း (denies authority to the author)
- စာေရးသူ၏ အေနအထားမွ ေခတ္ကာလ၏ ေျပာေရးဆိုခြင့္႐ွိသူအျဖစ္ ေလွ်ာ့ခ်ပစ္ျခင္း (discounting his
intentions and his claim to act as spokeman for a period)
- ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ကို လက္မခံျခင္း
- ဖတ္သူအား တာဝန္ယူေစျခင္းကို ရည္႐ြယ္ခ်က္႐ွိစြာျပဳလုပ္ျခင္း (Often deliberately alienating)
- အျခားေသာ အႏုပညာမ်ားမွ ကူးယူျခင္း၊ ဆန္႕က်င္ဘက္ကို အ႐ြဲ႕တိုက္ျခင္း၊ ေရာယွက္ျခင္းမ်ားျဖင့္
အႏုပညာ၏ မူလအရင္းအျမစ္မ်ားကို မတည္ၿငိမ္ေအာင္ ျပဳလုပ္ျခင္း (Subverts its sources by parody, irony and pastiche)
- လူမ်ိဳးခြဲျခားမႈ၊ လိင္ခြဲျခားမႈ ႏွင့္ ႐ိုးရာဓေလ့ခြဲျခားမႈေတြကို ျငင္းဆိုျခင္း။
- စာသားမွာ ပါဝင္ေရာယွက္မႈကို ဖံုးအုပ္ထားခြင့္မေပးဘူး၊ ပါဝင္မႈကို နည္းႏိုင္သမွ်နည္းေအာင္ လုပ္ျခင္း
(Reading Content)
- လူသားေတြ အေျခအေနအျဖစ္အပ်က္ေတြကို ပူပင္ၿပီး စာေပခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာတဲ့နည္းေတြနဲ႕ ဖြင့္ဟဖို႔ႀကိဳးစားျခင္း။ (broods in the human condition disclosed by radical literary theory)
ဒီအခ်က္ေတြ အေတာ္မ်ားမ်ားကိုေတာ့ စာေပဝါသနာပါတဲ့သူေတြက ေ႐ွ႕ကဆရာႀကီးမ်ား ႐ွင္းလင္းခ်က္
ေတြေၾကာင့္ သိႏွင့္ေနၿပီးသားလို႕ ယူဆပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ဂၽြန္ဟိုကမ္ဘီ ေထာက္ျပထားတဲ့ အခ်က္ေလး တစ္ခ်က္႐ွိတယ္။ ေမာ္ဒန္ပထမလႈပ္႐ွားမႈအၿပီးမွာ ေမာ္ဒန္လမ္းသစ္ေဖာက္သူေတြဟာ တီထြင္ဖန္တီးႏိုင္မႈ ေလ်ာ့က်သြားတယ္ဆိုတဲ့အခ်က္ဟာ အံ့ၾသစရာေကာင္းတယ္။ ေမာ္ဒန္သူရဲေကာင္းေတြဟာ အိတ္သြန္ဖာေမွာက္ လက္စြမ္းျပၿပီးတဲ့ေနာက္မွာ "ကုန္" သြားသလို ႐ွိခဲ့တယ္။ အသက္အရြယ္ႀကီးမားလာတာက တစ္ေၾကာင္း၊ စိတ္ဝင္စားမႈေတြဟာ အႏုပညာဆီက တျခားဘက္ကို ေ႐ြ႕ေလ်ာသြားတာက တစ္ေၾကာင္းေၾကာင့္ ဆက္မထြင္ႏိုင္ေတာ့ဘူး။ ေဆာင္းပါး႐ွင္က သူတို႕ေတြရဲ႕အာ႐ံုေတြ တျခားဘက္ကို ေ႐ြ႕သြားတယ္လို႕ ဆိုပါတယ္။
ကဗ်ာမွာ ေမာ္ဒန္ဝါက်ဟာ အသစ္ေတြကိုမဖန္တီးႏိုင္ေတာ့သလို ပံုစံခြက္ေဟာင္းထဲ ျပန္လွည့္ခ်င္ေနတဲ့
အုပ္စုေတြေၾကာင့္ အႏုပညာေလ့လာသူေတြဟာ ေ႐ွ႕တိုးဖို႕ခက္သြားတယ္။ ၁၉၆၀ ကာလမ်ားဆီက တကၠသိုလ္သင္႐ိုးေတြဟာလည္း ေမာ္ဒန္နဲ႕႐ိုးရာတၿပိဳင္ထဲ တန္းတူလႈပ္႐ွားမႈေတြ ဆက္ျဖစ္ေနေလေတာ့ ဘယ္ဟာကို သင္႐ိုးထဲမွာတြဲေပးရင္ အဆင္ေျပမလဲဆိုတဲ့ ဖိအားကိုခံရျပန္တယ္။ အက္ဇရာေပါင္းဟာ ႏိုင္ငံေရးဘက္ကို လွည့္သြားတယ္။ "Left-Wing" လႈပ္႐ွားမႈနဲ႕ ဖက္ဆစ္ဝါဒဘက္ကို အာ႐ံုေရာက္သြားလို႕ ကဗ်ာကို သိပ္အခ်ိန္မေပးႏိုင္ေတာ့ဘူး။ အဲလီးေယာ့က ပိုၿပီးေဘာင္က်ဥ္းတဲ့ "tight form" အေရးေတြကို ဖန္တီးၿပီး ႏိုဘယ္လ္ဆုကို လက္ခံတယ္။ နာမည္ႀကီးလာမႈရဲ႕ေနာက္မွာ ထပ္ဆန္းသစ္ပစ္ဖို႕ အသစ္ေတြကို စြန္႕စြန္႕စားစားလုပ္လိုစိတ္ နည္းသြားသလိုပဲ။ ဝီလ်ံကားလို႕စ္ဝီလ်ံရဲ႕ ကဗ်ာေတြက အသစ္ကေလးေတြအတြက္ လူဘယ္ေလာက္ရဲရဲတင္းတင္း လုပ္ရဲသလဲဆိုတာမ်ိဳးေလာက္ပဲ ျပႏိုင္ေတာ့တယ္။ ဆိုလိုတာက လက္ေဟာင္းေမာ္ဒန္ သူရဲေကာင္းႀကီးေတြ "ေညာင္း" စ ျပဳလာၿပီလို႕ ဆိုရမယ္။ ပညာေရးအသိုင္းအဝိုင္းဟာ အတုအေယာင္ေတြကိုပဲ ဖတ္ၿပီး ဝယ္ရ႐ွာတာကိုး။ ကဗ်ာနဲ႕ပန္းခ်ီကားေတြဟာ တျခားအႏုပညာပစၥည္းေတြလို မဟုတ္ပါဘူး။ ထြက္သမွ်ကို ဝယ္ေလ့မ႐ွိဘူး။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ ဒုတိယ အက္ဗြန္း(ထ)ဂါး(ထ) ထပ္ေပၚဖို႕ တာစူေနပါၿပီ။ အႏုပညာသစ္ဟာ စစ္မ်က္ႏွာႏွစ္ခုဖြင့္ၿပီး ဝင္လာတယ္။ ပထမတစ္ခုက ေမာ္ဒန္ေတြ ဆယ္စုႏွစ္တစ္ခုေက်ာ္ၾကာေအာင္ ဝတ္ဆင္ခဲ့တဲ့ဝတ္စံုကို ေျပာင္းပံုနဲ႕တိုးတက္လာတဲ့ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းက ဆံုးျဖတ္မယ့္
စည္းကမ္းေဘာင္ျပင္းတဲ့ သူေတာ္စင္ဆန္တဲ့ အဆံုးအျဖတ္ေပးမႈမ်ိဳးကို ျငင္းဆန္ပါတယ္။ ဘယ္လိုဟာမ်ိဳးလဲဆိုေတာ့ ေရွ႕ကလက္ခံထားတဲ့ ႐ိုးရာလက္ခံမႈေတြကို "အနား" ေပးခဲ့တယ္။ ဒုတိယစစ္မ်က္ႏွာက တန္ျပန္တိုက္ခိုက္တာပါပဲ။ "The second war an attack on the culture achievement of the past". အတိတ္က လက္ခံထားတာမွန္သမွ် ျပန္လည္ျငင္းဆန္ျပန္တယ္။
၂။ Groundless (ဆင္ေျခမွ အမီွအခိုကင္းျခင္း၊ အမွားအမွန္ကင္းျခင္း္)
ဒီေခါင္းစဥ္က ပို႕စ္ေမာ္ဒန္လမ္းေၾကာင္းေပၚကိုတြန္းပို႕ေပးလိုက္တဲ့ အခ်က္ျဖစ္တယ္။ အႏုပညာ၊ ႏိုင္ငံေရးနဲ႕ လူထုအက်ိဳးျပဳလုပ္ငန္းေတြဆိုတာ လံုးဝဥသံု အမွားအယြင္းကင္းမဲ့တဲ့ အမွန္တရားေတြဆိုတဲ့ အခ်က္အလက္အမွီျပဳ (bedrock of unassailable probity) ဖြဲ႕စည္းပံုမ်ိဳး မဟုတ္ဘူး။ ႐ွာလို႕လဲမေတြ႕ဘူး။ သိပၸံပညာရပ္၊ သခ်ၤာ၊ ဘာသာေဗဒ၊ လူမႈေဗဒ၊ အေတြးအေခၚပညာေတြ အားလံုးဟာ ယူဆခ်က္ေတြ (assumption)၊ ညွိႏႈိင္းနားလည္မႈယူထားတာေတြ၊ (cultural understanding) သေဘာတူတည္ေဆာက္မႈေတြ (Aggrements) နဲ႕ အမွန္တရားဆိုတဲ့ အရာဆီကို ခ်ဥ္းကပ္တာ သက္သက္ပဲ။ ကၽြႏု္ပ္တို႕ရဲ႕ ဘာသာစကားက အဲဒီဘာသာေတြန႕ဲ အမွန္တရားဆီကို ခ်ဥ္းကပ္တ့ဲပညာရပ္ေတြရဲ႕ အဓိကဝင္႐ိုးပါပဲ။ ဘာသာရပ္ေတြကို ဘာသာစကားနဲ႕တည္ေဆာက္ထားတာကိုး။ အဲဒီကၽြႏု္ပ္တို႕ရဲ႕ ဘာသာစကားကိုယ္၌က "Imprecise Language" (မတိက်တဲ့ဘာသာစကား) ျဖစ္ေနတယ္။ ဒါဆိုရင္ သခ်ၤာတို႕၊ ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီတို႕မွာ “A” ကို “B” ျဖစ္မည္ဟု ဆိုၾကပါစို႕" ဆိုတဲ့ ယူဆခ်က္ (Assumption) ေတြကို သံုးတာကေရာ ဘယ္ေလာက္မွန္ႏိုင္မလဲ။ မတိက်တဲ့ ဘာသာစကား "Imprecise Language" တိုတာက ဘာလဲ။ ဘာသာစကားမွာ သူ႕အလိုလိုကို မွားယြင္းအဓိပၸါယ္ေကာက္ခြင့္႐ွိတဲ့ အားနည္းခ်က္တခ်ိဳ႕႐ွိေနတယ္။ အမ်ားစုေပါင္း ႐ွယ္ယာလုပ္တဲ့ "communal" ျဖစ္ေနၿပီး အဆင့္ဆင့္လက္ဆင့္ကမ္းလာတဲ့ "secondhand" ျဖစ္ေနျပန္တယ္။ အခ်က္ငါးခုနဲ႕ ဘာသာစကားရဲ႕ အားနည္းခ်က္ကို ထပ္ၿပီး ထုတ္ေဖာ္ပါတယ္။ အဲဒီအားနည္းခ်က္ (၅)ခ်က္ကေတာ့ အမွားအမွန္ကိုထင္ေယာင္ထင္မွားျဖစ္ေစတဲ့ ဘာသာစကားရဲ႕ အားနည္းခ်က္ပဲျဖစ္တယ္။
အဲဒါေတြကေတာ့ "Imprecise Language" မတိက်တဲ့ ဘာသာစကားဆိုတဲ့ အသံုးကေပးတဲ့ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္ (၅) ခုပါပဲ။
၁။ Ambiguity (အဓိပၸါယ္တစ္ခုထက္ပိုၿပီး တည္႐ွိေနျခင္း)
၂။ Vagueness (အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုရန္ လံုေလာက္ေသာ တိက်မႈမ႐ွိျခင္း)
၃။ Equivocation (Argument ေျပာဆိုမႈတြင္ "ambiguty" သို႕မဟုတ္ "vagueness" ပါဝင္ေနျခင္း)
၄။ Accent (ေဖာ္ျပခ်က္တစ္ခုမွာ မလိုအပ္တဲ့ေနရာကို ထင္႐ွားေစတ့ဲအတြက္ အဓိပၸါယ္သတ္မွတ္ခ်က္ ေ႐ြ႕သြားကာ
"ambiguity" ကို ျဖစ္ေပၚေစပါသည္။)
၅။ Amphiboly (စကားလံုးအထားအသို (ဝါ) အစီအစဥ္ေၾကာင့္ ဝါက်ထဲမွ အဓိပၸါယ္ႏွစ္မ်ိဳးထြက္ေနၿပီး ထိုႏွစ္မ်ိဳးစလံုးအား မွန္သည္ဟု ယူဆႏိုင္ျခင္း။)
တို႕ပဲျဖစ္တယ္။ မေသခ်ာသည့္ကိစၥတြင္ ထိုမေသခ်ာမႈကို ေဖာ္ျပႏိုင္ေသာ ဘာသာစကားကိုယ္၌က မေသမခ်ာျဖစ္ေနသည္။ ဒီတစ္ခါ လူသားကို တုန္လႈပ္မႈျဖစ္ေစတာက ႐ုပ္ဝတၳဳမဟုတ္ေတာ့။ ေမာ္ဒန္အေျပာင္းအလဲ၌ ႐ုပ္ဝတၳဳအေျပာင္းအလဲကို တုန္လႈပ္သြားခဲ့ေသာ အႏုပညာ႐ွင္မ်ားသည္ ယခုအခါ ထပ္မံတုန္လႈပ္ရေသာ ကိစၥမ်ားထဲမွ အေရးအႀကီးဆံုး တစ္ခုမွာ "ဘာသာစကားအေပၚမယံုသကၤာျဖစ္မႈ" ပင္ျဖစ္သည္။ ဘာသာစကားထဲ၌ ေဖာ္ျပခ်က္မ်ားႏွင့္ျငင္းခုန္မႈမ်ားက မွားသည္မွန္သည္ ဆံုးျဖတ္ရန္ မစြမ္းသာေတာ့ပါ။ အမွန္တရားက ဘယ္မွာဆံုးၿပီး အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္က ဘယ္မွာစသလဲ။ အႏုပညာႏွင့္ဘဝဆိုေသာ အရာႏွစ္ခုစလံုးက အမွန္တရား (Truth) ဟူေသာ ေခါင္းစဥ္ႏွင့္ ခ်ိန္ထိုးၾကည့္လွ်င္ သိပ္ေတာ့ကြဲျပားျခားနားခ်က္မႈမ႐ွိ။ "အႏုပညာ" ေရာ "ဘဝ" ပါ ဇတ္လမ္းဆင္ထားေသာ (Fictions) ပင္ျဖစ္သည္။ ထို့အတူ သမိုင္းဆိုသည္မွာလည္း ပုဂၢလရႈေထာင့္ေရးသားသူေပၚမူတည္၍ ျဖစ္စဥ္ကိုေဖၚျပေသာ ဇာတ္ေျပာပင္ျဖစ္၍ ထိုးဇာတ္ဟုဆိုျပန္သည္။ အယူအဆေတြဟာ မွားတယ္လို႕မဆိုႏိုင္တဲ့ သူတို႕ကိုယ္ပိုင္အျမင္ေတြနဲ႕ ကမၻာႀကီးကို ၾကည့္ဖို႕
ဒါမွမဟုတ္ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဖို႕ႀကိဳးစားတယ္။ ဒါေပမယ့္ အဲဒီအယူအဆေတြကို ဘာသာစကားနဲ႕ပဲတည္ေဆာက္ၾကတယ္။ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ၾကတယ္။ အဲဒီေနာက္မွာ သူတို႕ဖြင့္ထားတဲ့အဓိပၸါယ္ေတြကို အမွန္တရားေတြလို႕ ယူဆၾကတယ္။ ၿပီးရင္ လူေတြကို စည္း႐ံုးတယ္။ လႈံ႕ေဆာ္တယ္။ ဝါဒကြဲျပားသူေတြကို အစုလိုက္အၿပံဳလိုက္ မ်ိဳးျဖဳတ္ပြဲေတြ ဆင္ႏႊဲျပန္ေရာ။ ဒါေၾကာင့္ အယူအဆေတြဟာ သူတို႕ကိုယ္ပိုင္အျမင္ကိုပဲ တည္ေဆာက္တယ္။ ညီမွ်မႈကိုေပးတယ္လို႕လက္ခံႏိုင္စရာမ႐ွိဘူး။ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ဟာ မွန္တယ္လို႕ထင္ထားတဲ့ ကန္႕သတ္ခ်က္ေတြ႐ွိတဲ့ လႈပ္႐ွားမႈမ်ား (Actions)၊ ဘာသာစကား (Language) ေၾကာင့္ျဖစ္ေပၚလာတဲ့သတ္မွတ္ခ်က္/အရွိတရားလို့ယူဆထားတဲ့ တရားေသသတ္မွတ္ခ်က္နဲ႕ကိန္းၾကီးခန္းၾကီးတသီးပုဂၢလအႏုပညာ (Art) ကို ျငင္းဆန္တယ္။ ေျပာရရင္ အႏုပညာရဲ႕နက္ရိႈင္းမႈ (depthness) နဲ့ခမ္းနားမႉ (Greatness) ကိုျငင္းတယ္။ တစ္ေယာက္ကမွန္တယ္လို႕ေျပာရင္ က်ဳပ္တို႕ျပန္ေမးရမွာက ဘယ္ဘက္ကၾကည့္တာလဲ၊ မွန္ဖို႕ဘယ္ေလာက္နီးစပ္သလဲဆိုတာပါပဲ။ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္မွာ မွားတယ္၊မွန္တယ္ ဆိုတာ ၾကည့္သူေနရာမွာ မူတည္သြားၿပီ။
ေဆာင္းပါး႐ွင္က ေနာက္ထပ္အခ်က္တစ္ခ်က္ေထာက္ျပတယ္။ အဲဒါကေတာ့ တစ္ခါတရံတြင္ မက္ဂ်စ္ရီရယ္လစ္ဇင္ (Magic Realism) ထဲမွာ ဘဝ (Life) ႏွင့္ အႏုပညာ (Art) ႏွစ္မ်ိဳးလံုးကို ေရာေထြးတင္ျပတယ္လို႕ ဆိုပါတယ္။ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ေတြဟာ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆုိျခင္းဆိုတာကို ျငင္းပါတယ္။
၃။ Formlessness (ပုံသုံသုံသ႑ာန္အတည္တက်မ႐ိွျခင္း)
တည္ေဆာက္မႈအေနနဲ႕ ပထမဦးဆံုး ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ေတြ ႀကိဳးစားတာက ေမာ္ဒန္ရဲ႕ တည္ေဆာက္မႈကို ျငင္းတယ္။ ေဆာင္းပါး႐ွင္ကေတာ့ "Repudiate" လုပ္တယ္လို႕ ဆိုတယ္။ ဖယ္႐ွားတယ္။ "cast off" လုပ္တယ္လို႕ ဆိုတယ္။ အဓိကကေတာ့ ေမာ္ဒန္ေတြ ေျပျပစ္တယ္လို႕ထင္ထားတဲ့ ဟာမိုနီကို ဖ်က္လိုက္တယ္။ ေနာက္တစ္ခ်က္က "unrefine" "သန္႕ဖို႕မလို" လို႕ယူဆတဲ့ ေမာ္ဒန္ေတြရဲ႕ ပါရမီအစြမ္းနဲ႔အလိုအေလ်ွာက္ဖန္တီးမႈ "organic" form" ကို ျပန္ေခ်ာမယ္လို႕ ဆိုျပန္တယ္။ အႏုပညာႀကီးမားမႈကို ခ်ံဳ႕ပစ္လိုက္တယ္။ အႏုပညာကို မေဖာ္ျပေတာ့ဘူး။ ေဖာ္ျပခ်က္ထဲမွာ အႏုပညာကို ထည့္သြင္းမယ္။ စာသားထဲမွာ အပိုင္းအစေတြ ေရာမယ္။ ၿပီးရင္ ဆက္စပ္အႏုပညာမ်ိဳး (collages) ေတြလုပ္မယ္။ နိမိတ္ပံုႏႈိင္းယွဥ္ခ်က္ေတြ (shaping power of metaphors and other literary tropes) နဲ႕ စာေပအလွအပေတြကို အနားေပးရမယ္။ အႏုပညာဆိုတာ အဲဒီအႏုပညာကို ေဖာ္ျပတာထက္ကို အမ်ားႀကီးပိုတယ္။ ၿပီးေတာ့ ကမၻာႀကီးတစ္ခုလံုးဟာ အႏုပညာပဲ။ အႏုပညာရဲ႕အႏွစ္သာရဆိုတာ ဘယ္လိုမွ သ႐ုပ္ျပ (demonstrate) လို႕ မရဘူး။ ေဝဖန္ေရးသစ္ (New Criticism) နဲ႕ ႐ိုးရာရသေတြဟာ ဒါကို လစ္လ်ဴ႐ႈထားတယ္။ အႏုပညာဟာ ပံုသ႑ာန္မဲ့သြားရင္ ပိုၿပီးအင္အားႀကီးမားလာတယ္။ အရည္အေသြးျမင့္မားလာတယ္။ တစ္စံုတစ္ခုကို ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေပးတာ၊ ဒါမွမဟုတ္ တစ္စိတ္တစ္ပိုင္းကို ထင္သာျမင္သာ႐ွိေအာင္ျပၿပီး အျခားအရာေတြနဲ႕ကြဲျပားေစတာကို ပို႕စ္ေမာ္ဒန္က ဆန္႕က်င္တယ္။ အတိအက်အမ်ိဳးအစားေဖာ္ျပတဲ့ ကြန္ဗင္း႐ွင္းနယ္ (conventional) ရိုးရာပံုစံဆီက ခြဲထြက္ၿပီး ႐ိုမန္ဂ်က္ေကာ့ဆင္ (Roman Osipovich Jakobson) နဲ႕ ႐ု႐ွေဖာ္မယ္လစ္ (the Russian Formalists) ေတြ တင္ျပခဲ့တာမွ အႏွစ္သာရလို႕ဆိုရမယ္။ ေဆာင္းပါး႐ွင္က ("Deviation from foregrounding. Departure from the conventional are the essence of art, as Roman Jacobson and Russian formalists demonstrated") လို႕ ေရးပါတယ္။ ေဆာင္းပါးေရးသူဟာ ဒီေလာက္နဲ႕ "Formlessness" ကို မေက်နပ္ေသးပါဘူး။ ပံုသ႑ာန္အတိအက်မ႐ွိျခင္းကို ထပ္မံအဓိပၸါယ္ဖြင့္ပါတယ္။
အႏုပညာမွာ အမ်ိဳးအစားသတ္မွတ္ျခင္း "Genre" ဆိုတာ႐ွိပါတယ္။ ရသ (Aesthetic) ကို ေခါင္းစဥ္တပ္ၿပီး
အုပ္စုခြဲ (Categorize) လုပ္တာပါ။ စတိုင္ (style) နဲ႕ အေၾကာင္းအရာ (subject matter) ကို လိုက္ၿပီး
အုပ္စုေတြခြဲလို႕ရတယ္လို႕ တခ်ိဳ႕က လက္ခံပါတယ္။ ဥပမာ စံုေထာက္ဝတၳဳဆိုရင္ လုပ္ဇာတ္ (Fiction) ထဲမွာ ပါရတယ္။ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္က အဲဒီအုပ္စုခြဲျခင္း "Genere" ကိုျငင္းပယ္ပါတယ္။ အႏုပညာပိုၿပီးေလးနက္ဖို႕အတြက္ အထက္ကဆိုခဲ့သလုိ အုပ္စုခြဲျခင္းလိုမ်ိဳး တင္းက်ပ္တဲ့အေနအထားမ်ိဳးနဲ႕ေခါင္းစဥ္တပ္တာက အႏုပညာကို ေသးႏုပ္ေစတယ္။ ေခါင္းစဥ္ေပါင္းစံုက အေၾကာင္းအရာေပါင္းစံုကို စုစည္းၿပီး ဒါမွမဟုတ္ က်ပန္းေကာက္ၿပီး အေပါင္းအစပ္အႏုပညာ (Pastiche) တို႕ ကူးယူသေရာ္တဲ့စတိုင္ (Parody) တို႕ ဖန္တီးပစ္ရမယ္လို႕ ဆိုတယ္။ ၿပီးျပည့္စံုေသာ မည္သည့္အႏုပညာမွ်ေဖာ္ျပ၍ မစြမ္းသာခဲ့ပါ။ (No such essence of art was ever demonstrated) လို႕ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ေတြ သတ္မွတ္တယ္။ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ေတြဟာ၊ ေဝဖန္ေရးသစ္ "New Critics" သမားေတြဟာ အႏုပညာဆိုတာကို ခပ္ေပါ့ေပါ့ပဲေျပာတာပဲလို႕ စြပ္စြဲပါတယ္။ သူတို႕ေျပာတဲ့အတိုင္းလိုက္ၿပီး ကဗ်ာဖတ္သူေတြက လိုက္ဖတ္ရမလိုျဖစ္ေနတယ္။ သူတို႕ဟာ လံုေလာက္တဲ့ အသိဥာဏ္ျမင့္မားမႈကို ေပးစြမ္းသူေတြလို႕ သူတို႕ကိုယ္သူတို႕ ထင္တယ္။ ပံုစံသတ္မွတ္ပိုင္ခြင့္အတိုင္းအတာဆိုတာ ႐ွိတယ္။ အဲဒီေဘာင္ကိုေက်ာ္သြားရင္ ပံုစံသတ္မွတ္လို့ကိုမရေတာ့ဘူး။ ကၽြမ္းက်င္ပိုင္ႏိုင္တဲ့ စြမ္းရည္ျပည့္ အႏုပညာနဲ႕ ထင္႐ွားတဲ့ အႏုပညာကြဲျပားမႈကို ပထမႏွစ္ေက်ာင္းသားတစ္ေယာက္တစ္ေလေလာက္ပဲ သိဖို႕လိုမယ္။ လူတိုင္းလက္ခံတာက ကၽြမ္းက်င္တဲ့ လက္ရာေျမာက္တဲ့ အႏုပညာတိုင္းေက်ာ္ၾကားမႈ၊ ကြဲျပားမႈရတာမ်ိဳး မဟုတ္ပါဘူး။
၄။ Pupulism (လူအမ်ားအား ပစ္မွတ္ထားျခင္း)
"Postmodern is very appealing" လို႕ဆိုပါတယ္။ သိပ္ကို ညွိႏႈိင္းတဲ့ ဘာသာရပ္တစ္ခုပါ။ လူတန္းစားမေ႐ြးခံစားလို႕ရတယ္။ အဲဒီလိုခံစားဖို႕အတြက္ ဖတ္သူ (ဝါ) ခံစားသူကလည္း အားထုတ္ရပါတယ္။ ဖန္တီးတဲ့ အႏုပညာနဲ႕ ကိုယ့္ျမင္ကြင္းကို ညွိႏႈိင္းရပါတယ္။ ပညာေတြတတ္မွ (ဝါ) အသိဥာဏ္ေတြျမင့္မွ ပါဝင္လို႕ရမယ္ဆိုတာကို လက္မခံပါဘူး။ ကဗ်ာဆိုတာက ေဝဖန္ေရးသစ္ေတြ ေက်ာင္းေကာင္းေကာင္းမွာသင္လာခဲ့သလို အျမင့္ႀကီးေတြမဟုတ္ဘူး။ "Diversity" ဆိုတဲ့ မူလေမွ်ာ္လင့္ထားရာက ေသြဖယ္ကြဲျပားသြားမႈကို ႀကိဳဆိုပါတယ္။ လူထု ဒါမွမဟုတ္ ပရိတ္သတ္နဲ႕ တိုက္႐ိုက္ညွိႏႈိင္းၿပီး အဓိပၸါယ္ ဒါမွမဟုတ္ အႏုပညာကို "ေပးမယ္/ယူမယ္" လို႕ ဆိုတယ္။ ကိန္းခန္းႀကီးတဲ့ အဆင့္ျမင့္စာအုပ္ေတြကို ေျမာင္းထဲပို႕မယ္လို႕လဲ ဆိုျပန္တယ္။ (Without level of book learning interceding) လို႕ ေရးပါတယ္။ ဒါဟာလူအမ်ားကို ပါဝင္လာေစတဲ့ အဓိကအခ်က္ျဖစ္တယ္။ လူမႈေရးရာ ကိစၥေတြပါလာမယ္။ ဒါေပမယ့္ ဘယ္ဟာကိုမွ ေ႐ွ႕တန္းတင္မွာ မဟုတ္ဘူး။ ျပႆနာအားလံုးဟာ တူညီတဲ့အေနအထား (ဝါ) ဆက္သြယ္မႈပါပဲလို႕ခံယူျပန္တယ္။ ေခါင္းစဥ္ေပါင္းစံုကို ေရာေထြးပစ္တယ္။ ျပန္ၾကည့္လို႕ တစ္ခုခုကို လွ်မ္းသြားတာ (ဝါ) သတိမမူျဖစ္သြားတာကို
စိတ္ဝင္စားတယ္။ အျခားတစ္ဖက္က ဘာေတြက်န္သြားလဲဆိုတာကို သိခ်င္တယ္။ လူေတြက ဘာမွန္းညာမွန္းမသိတဲ့ ၁၅ ရာစုက *ဖလီးမက္ခ်္ (Flemish) ပန္းခ်ီေတြကို နားမလည္ပဲ ၾကည့္ၾကတယ္။ ( *ဖလီးမက္ခ်္ (Flemish) ပန္းခ် ီ - ၁၅ရာစု ဥေရာပေျမာက္ပိုင္းႏိုင္ငံမ်ားမွ ထင္ရွားေသာ ပန္းခ်ီေရးဟန္) သေဘာက်ၾကတယ္ေလ။ ဒါေပမယ့္ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ကေတာ့ ဒါမ်ိဳးမဟုတ္ပါဘူး။ နားမလည္တာကို အရသာခံခိုင္းတာမဟုတ္ဘူး။ သီအိုရီဆုပ္ကိုင္ခြင့္ကို လက္မခံတာပါ။ တျခားဘာမွ ထူးထူးျခားျခားမ႐ွိပါဘူး။ လူထုရဲ႕စိတ္အေႏွာင့္အယွက္ျဖစ္တာေလးကို ႐ွင္းလင္းတင္ျပေပးတာနဲ႕ ဘာမွမကြာဘူး။ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္အႏုပညာေတြကိုၾကည့္ရင္ အရည္အေသြးမျပည့္ဝသလို ခံစားရမယ္။ အျမင့္ဆံုးေသာ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ရဲ႕ရည္႐ြယ္ခ်က္က ဘာလဲဗ်။ ဘဝရဲ႕ေဝဖန္စစ္ေၾကာမႈေတြရဲ႕ ေအာက္ေျခဟာ အႏုပညာလား။ မဟုတ္ပါ။ အဲဒီလိုျဖစ္စရာမ႐ွိဘူး။ ခံစားမႈေတြကို သူတို႕က ခၽြန္ထက္ေအာင္လုပ္ေပးတယ္။ က်ဳပ္တို႕ကို ပိုၿပီး နက္႐ႈိင္းေအာင္ ၾကည့္ခြင့္ေပးတယ္။ လွပတဲ့ကမၻာႀကီးေပၚမွာ ပိုၿပီးေနေပ်ာ္ေအာင္ လုပ္ေပးတယ္။ အမွန္တရားနဲ႕ပိုၿပီးနီးစပ္ေအာင္ လုပ္ေပးတယ္။ ေဝဖန္သူေတြ၊ ေဝဖန္မႈေတြက အဲဒီလိုလုပ္ေပးတယ္လို႕ ထင္ပါသလား။ လံုးဝမဟုတ္ဘူး။ အေတြ႕အႀကံဳမ်ားေအာင္၊ ဆင္ဆာေတြနည္းေအာင္ သူတို႕ကဒီေလာက္ပဲတတ္ႏိုင္တာပါ။ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ဟာ ႐ိုးရာအႏုပညာမဟုတ္ဘူး။ အႏုပညာကို "Anti" လုပ္တယ္။ ေပါက္ကရေဝဖန္တာေတြကို စိတ္႐ွည္မွာမဟုတ္ဘူး။ ဘာကိုရည္႐ြယ္သလဲလို႕ ေမးခ်င္ေနတယ္မဟုတ္လား။ အိုေက။ ေျဖမယ္။ ဘာရည္ရြယ္သလဲဆိုေတာ့ ပ်င္းရိၿငီးေငြ႕ဖြယ္လူ႕အဖြဲ႕အစည္းကို ေဖ်ာ္ေျဖမႈေလးေပးခ်င္တာပါ။ အဲဒါထက္ မပိုဘူးဗ်ာ။ အႏုပညာဆိုတာ အတုအေယာင္ မ႐ိုးမသားျဖစ္ျခင္း၊ လိမ္ျခင္း "spurious" ထက္မပိုပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ အေရးတႀကီးေတးြ ေခၚႀကံဆ "serious consideration" လို႕ေရးပါတယ္။
ဒါကကဗ်ာသေဘာတရားျမင္တဲ့႐ႈေထာင့္ကပဲ သူက သာမန္လူနားလည္ေအာင္ခ်ဥ္းကပ္ျပတာပါ။ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ဟာ ေျပာမယ္ဆိုရင္ အေတာ္ႀကီးကို႐ွည္လ်ားၿပီး နက္နဲတဲ့ဘာသာရပ္တစ္ခုပါ။ ေဆာင္းပါး႐ွင္က ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ကို ကိုယ္စားျပဳတဲ့ ကဗ်ာတခ်ိဳ႕ကို ခ်ေရးပစ္ပါတယ္။
- John Ashbery: ရဲ႕The Burden of the Park
- Frank O'Hara: ရဲ႕ Khrushchev is coming on the right day!
- Barbara Guest" ရဲ႕ Wild Gardens Overlooked by Night Lights
- Charles Bernstein: ရဲ႕ Thinking I Think I Think
- Andrew Levy: ရဲ႕ Tom hanks is a homosexual
- Jim Rosenberg: ရဲ႕ Completing the Square
- Tom Raworth: ရဲ႕ All Fours
- J.H. Prynne: ရဲ႕ On the Matter of Thermal Packing
- David Antin: ရဲ႕ War
- Jackson MacLow: ရဲ႕ Very Pleasant Soiling
- Michael Basinski: ရဲ႕ The Atmosphere of Venus
- Susan Howe: ရဲ႕ Eikon Basilike
- Kenneth Goldsmith: ရဲ႕ Fidget
- Robert Grenier: ရဲ႕ Greeting
- George Hartly: ရဲ႕ Envy Pride Glutonny
ဒီထဲကက်ြန္ေတာ္ Michael Basinski: ရဲ႕ The Atmosphere of Venus ကိုၾကိဳးစားျပီးဘာသာျပန္ထားတယ္။ ေနာက္မွဆက္မယ္။
- ေဇာ္ေဇာ္ထြန္း
