" သင္ဘယ္သို႕ျပဳမူေစလိုသနည္း " ( မာကု ၁၀:၅၀ )
ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္ကဗ်ာကေတာ့ ႏွစ္ဆယ့္တစ္ရာစု ကဗ်ာလႈပ္႐ွားမႈတစ္ခုပါပဲ။ သူတို႕ကိုယ္သူတို႔ (CP ေရးသူေတြဟာ) ေဖာ္ျပတာကေတာ့ ဖန္တီးမႈမဲ့အေရးအသား (Uncreative Writing) ရယ္လို႕ ညႊန္းၾကတယ္။ သူတို႕ယူငင္သံုးစြဲလိုက္တဲ့ ဖန္တီးအေရးအသား Creative Writing နဲ႕ပတ္သက္ၿပီး အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုရာမွာ ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္ကဗ်ာရဲ႕အဓိကေက်ာ႐ိုး အိုင္ဒီယာေပါက္ဖြားလာရာ “creative” ဖန္တီးျခင္းနဲ႕ ဆန္႕က်င္ၿပီး “uncreative” ဖန္တီးမႈမဲ့အေရးအသား ေပၚေပါက္လာတဲ့အေပၚမွာ အခုလို သံုးသပ္ျပပါတယ္။
“isoften used as a means to create new work, focus more on the initial conceptrather than the final product of the poem”
“ ဒီစာလံုးဟာ ကြန္ယက္သစ္ေတြဖန္တီးရာမွာ အဓိပၸါယ္တစ္ခု/ဖြင့္ဆိုခ်က္တစ္ခုလိုပဲသံုးၿပီး သူတို႕ဟာ ျဖစ္စဥ္ေတြရဲ႕ ေနာက္ဆံုးရလာဒ္ေတြထက္ ျဖစ္စဥ္ေတြကိုပိုၿပီး ခ်ဥ္းကပ္ပါတယ္။ ”ဒါဟာ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္ရဲ႕ စံခ်ိန္တစ္ခုပါ။ ဒီေတာ့ သူတို႕ရဲ႕စာသား Text ေတြထဲမေတာ့ ျဖစ္စဥ္ေတြကိုေဖာ္ျပတဲ့ ထုတ္ကုန္ပစၥည္းေတြ၊ ေဖာ္ျမဴလာေတြ၊ မိုးေလဝသေၾကညာခ်က္ေတြ၊ သတင္းေၾကညာခ်က္ေတြ၊ အျခားဝတၳဳတစ္ခုမွ က်ပန္းစကားေတြ ျဖစ္ေနတတ္ပါတယ္။
အဲဒီလို အစြန္းေရာက္ပံုသ႑ာန္ေတြ (extreme form) ကိုေတာ့ ကြန္ဆက္သမားေတြက ေနာက္ထပ္စာလံုးတစ္လံုးကို ကုိယ္စားျပဳေစတယ္။ “ေဖာ္ျပထုတ္ေဖာ္ျခင္းမ႐ွိေသာ” (Non-expressive) လို႕ အဲဒီအစြန္းေရာက္ကဗ်ာေတြနဲ႕ အေရးအသားေတြကိုေခါင္းစဥ္တပ္ခဲ့တယ္။ အဲဒီအေရးအသားေတြဟာ ဘာကိုမွ ရည္ညႊန္းေဖာ္ျပျခင္းမ႐ွိပါဘူး။ ျဖစ္စဥ္ေတြနဲ႕သတင္းေတြျဖစ္ၿပီး ႀကံဳသလို က်ပန္းစနစ္နဲ႕စာလံုးေတြ၊ စာေၾကာင္းေတြကို တည္ေဆာက္ပစ္ရတာကို သူတို႕အရသာေတြ႕ၾကပါတယ္။ တခ်ိဳ႕အေရးအသားေတြဟာ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြ ျပည့္က်ပ္ေနတယ္။ (Some of these works include large amount of information) လို႕ အေမရိကန္ကဗ်ာအကယ္ဒမီဆိုဒ္ကေရးပါတယ္။
ကြန္ဆက္ကဗ်ာသမားေတြထဲက ထင္႐ွားတဲ့ သာဓကကေတာ့ ကက္နက္ဂိုးစမစ္ (Kenneth Goldsmith) ရဲ႕ “ေန႕” (Day) ပါပဲ။ သူက နယူးေယာက္တိုင္းမ္သတင္းစာ သကၠရာဇ္ (၂၀၀၀) ရဲ႕ စက္တင္ဘာလ (၁) ရက္ေန႕ သတင္းစာကို စာမ်က္ႏွာကိုးရာေလာက္ကို ျပန္ကူးၿပီး စာအုပ္လုပ္ခဲ့ပါတယ္။ ကက္နက္လိုပဲ အျခားေက်ာ္ၾကားတဲ့ ကြန္းဆက္သမားေတြ ႐ွိပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့ -
၁။ ကယ္႐ိုလင္းဘာ့(ဂ္)ေဗာ (Caroline Bergvall)
၂။ ခရစ္႐ွန္ဘြတ္ (Christian Bök)
၃။ေရာဘတ္ဖာတီမန္ (Robert Fitterman)
၄။ဗက္နီဆာပေလ့(စ္) (Vanessa Place)
ဒီေနရာမွာေတာ့ အေမရိကန္ကဗ်ာဆရာအကယ္ဒမီအေနနဲ႕ကဗ်ာဆရာတစ္ေယာက္ရဲ႕အမည္ကို ေဖာ္ျပဖို႕ က်န္သြားတယ္လို႕ ထင္မိတယ္။ သူကေတာ့ “ကလိုက္ဒဒီေေ၀ါကင္” (CraigDworkin) ပဲျဖစ္ပါတယ္။ ကေန႕ကြန္ဆက္ ကဗ်ာေတြဟာ ဒီေ၀ါကင္ရဲ႕ ဦးေဆာင္မႈေအာက္မွာ႐ွိတယ္လို႕ေျပာလို႕ရပါတယ္။ သူက မၾကာေသးခင္ကမွ ထြက္႐ွိထားတဲ့ “ေဖာ္ျပခ်က္အားဆန္႕က်င္ျခင္း” “Against Expression” ဆိုတဲ့ ကြန္ဆက္ကဗ်ာေပါင္းခ်ဳပ္ကို ကက္နက္နဲ႕တြဲၿပီး တည္းျဖတ္သူ၊ ကြန္တမ္ပိုရာရီကဗ်ာဆိုဒ္တစ္ခုရဲ႕ ေခါင္းကိုင္အဖျဖစ္ၿပီး ထင္႐ွားတဲ့ ကဗ်ာေ၀ဖန္ေရးဆရာမႀကီးမာဂ်ိဳရီပါးေလာ့ တကူးတက ညႊန္းဆိုရတဲ့သူျဖစ္ပါတယ္။ အခု ကြန္ဆက္ကဗ်ာဟာ ႏွစ္ဆယ့္တစ္ရာစုစာေပအေ႐ြ႕ (ဝါ) ကဗ်ာအေ႐ြ႕လို႕ ဆိုေပမယ့္ အခုမွ ေကာက္ခါငင္ခါ ေပၚလာတာမ်ိဳးေတာ့မဟုတ္။ အခု ကၽြန္ေတာ္တို႕ဆီေရာက္လာတဲ့ ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္အေရးအသား (Conceptual Writing) ဟာ ျပင္သစ္သခၤ်ာဂိုဏ္းေအာ္လီပို (Oulipo) ကေန ဆင္းသက္လာတာပါ။
ေအာ္လီပိုဟာ စာေပကိုစိတ္၀င္စားတဲ့ သခ်ၤာပညာ႐ွင္ျဖစ္ၿပီး သူတို႕ဟာ ဆန္းသစ္အေရးအသား (Experimental) ေတြကို ပံုစံအမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႕ ဖန္တီးရာမွာ ေဘာင္သြင္းအေရးအသား (Literary Constraint) (ဥပမာ အနာဂရမ္လို အေရးအသားေတြ) ကိုေရးတဲ့ အုပ္စုတစ္စုပါ။ ထင္႐ွားတဲ့သူေတြကေတာ့စာေရးဆရာ အီတလိုကာဗင္ႏို (Italo Calvino)၊ ေဂ်ာ္ဂ်ီပီရီ(စ္) (Georges Perec)၊ ေရမြန္ေရေနာ (Raymond Queneau) တို႕ပဲျဖစ္တယ္။ ေအာ္လီပိုထြင္ခဲ့တဲ့ ေဘာင္သြင္းက်ပန္းအေရးအသားေတြထဲက ထင္႐ွားတဲ့ နည္းစနစ္တစ္ခု ကေတာ့ (N+7 နည္းအဆင့္) (N+7 procedure) ပဲျဖစ္တယ္။ (ဒီနည္းစနစ္အက်ယ္ကိုကၽြန္ေတာ္႐ွင္းျပၿပီးျဖစ္တယ္) ဒီနည္းစနစ္ဟာ ေအာ္ဂီဂ်င္နယ္စာသား (Text) ရဲ႕ နာမ္ေတြကိုအဘိဓါန္ (ႀကိဳက္ႏွစ္သက္ရာ) ထဲက သူ႕ေအာက္ ခုနစ္လံုးတိုးၿပီး ေတြ႕တဲ့နာမ္နဲ႕ အစားထိုးပစ္တဲ့စနစ္ပါပဲ။
တိတ္ဆိတ္ၿငိမ္သက္ေသာ စမ္းေခ်ာင္းကေလးသည္ကၽြႏ္ုပ္တို႕၏ဆုေတာင္းရာျဖစ္၏
- Bullock
အရိပ္နဲ႔ အျခားေသာဦးေဆာင္သူမ်ား (Other Key Influence)
ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္ကဗ်ာဟာ ေအာက္ပါပုဂၢိဳလ္နဲ႕အဖြဲ႕အစည္းမ်ားရဲ႕ လႊမ္းမိုးမႈကို ခံရတယ္။
၁။ ဂၽြန္ေက့ခ်္ (John Cage)
၂။ ဂ်က္ဆန္မက္ကလိုးရဲ႕က်ပမ္းစနစ္ (Jackson Mac Low’s Chance Operation) (Chance Operation အား႐ွင္းၿပီး ျဖစ္သည္။)
၃။ ဘရာဇီးအျမင္ကဗ်ာလႈပ္႐ွားမႈ (Brazilian Poetry Movement)
မွတ္ခ်က္ႏွင့္အေရးအသားမ်ား
ဒါ့အျပင္ ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္ကဗ်ာအေၾကာင္းနဲ႕ပတ္သက္ၿပီး စာတမ္းတစ္ခုဟာ အေရးပါခဲ့တယ္။ အဲဒါကေတာ့ ေရာဘတ္ဖာတီမန္ (Robert Fitterman) နဲ႕ ဗက္နီဆာပေလ့(စ) (Vanessa Place) တို႕ပူးတြဲေရးသားတဲ့ ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္မွတ္စုမ်ား (Notes on Conceptualism) ဟာ ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္လစ္ဇင္ရဲ႕ ပန္းတိုင္ကို ခ်ျပေပးခဲ့တယ္။ ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္လစ္ဇင္စစ္စစ္ဟာဖတ္ဖုိ႕လိုတယ္ဆိုတဲ့ စာသားဆန္တဲ့ အာ႐ံုကို ေ႐ွာင္ပါတယ္။ အဲဒီအာ႐ံုဟာ မ်ားမ်ားစဥ္းစားေစၿပီး အိုင္ဒီယာအတြက္ မ်ားမ်ားဖတ္ဖုိ႕ မလိုဘူးဆိုတဲ့ အရာပါလို႕ဆိုခဲ့တယ္။ ကၽြန္ေတာ္ သိပ္ေလးစားတဲ့ကဗ်ာေဝဖန္ေရးဆရာမႀကီး မာဂ်ိဳရီ (Marjorie Perloff) ကေတာ့ သူ႕ရဲ႕ မူလနဲ႕ကြဲျပားေသာ ပါရမီ႐ွင္ (Unoriginal Genius) မွာေတာ့ ကဗ်ာလိုမ်ိဳး အရည္အေသြးေတြမ႐ွိေပမယ့္ ေရးဖို႕အတြက္ကေတာ့အိုေခတယ္ (Possible to write poetry) ဆိုတဲ့ CP လို ကဗ်ာမ်ိဳးကို ေအာ္ရီဂ်င္နယ္မွ ေသြဖယ္တဲ့ကဗ်ာအမ်ိဳးအစားလို႕ ဆိုခ်င္တယ္ လို႕ မွတ္ခ်က္ေပးတယ္။ ဒါကေတာ့ သူတို႕ဆီက ကဗ်ာအေပၚၾသဇာလႊမ္းမိုးမႈ႐ွိတဲ့ေဝဖန္ေရးဆရာတစ္ေယာက္က ေျပာတာပါ။ ေနာက္ထပ္ဥပမာတစ္ခုကေတာ့ အေမရိကန္ကဗ်ာအကယ္ဒမီက ညႊန္းထားတဲ့ခရစ္႐ွန္ဘြတ္ (Christian Bök) ရဲ႕ ယူေနာ္ယာ (Eunoia) ဟာ အခန္းတစ္ခန္းစီကို သရတစ္လံုးစီ (single vowel) ေတြနဲ႕ စပါတယ္။ သိပ္ကိုအေရးပါတဲ့ ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္အေရးအသားပါလို႕ ဆိုပါတယ္။
ေနာက္ထပ္ထပ္ညႊန္းတဲ့ တစ္ေယာက္ကေတာ့ ကယ္႐ိုလင္းဘာ့(ဂ)ေဘာ (Caroline Bergvall) ပါ။ သူမရဲ႕ နာမည္ရ Text တစ္ခုျဖစ္တဲ့ “Via” (မွတဆင့္) ဟာ ဒန္တီရဲ႕အင္ဖာႏို (Inferno) ဘာသာျပန္ ေလးဆယ့္႐ွစ္ဘာသာက ပထမဆံုးစာေၾကာင္းေတြကို စုၿပီး “Text” စာသားလုပ္ခဲ့တယ္။ အယ္(လ)ကဗ်ာဆရာႀကီး ခ်ားလ္ဘန္စတိန္း (Charles Bernstein) ကေတာ့ကယ္႐ိုလင္းဟာ ဒီဘက္ေခတ္ရဲ႕ တီထြင္မႈအ႐ွိဆံုး ကဗ်ာဆရာမပါလို႕ ဆိုခဲ့တယ္။
“လွ်ာရဲ႕အျဖစ္အပ်က္ကေတာ့ ေနရာယူပါၿပီ၊ ဒီအသံထဲမွာေတာ့မဟုတ္ ဒီလည္ေခ်ာင္းသန္႕႐ွင္းမႈျပဳလုပ္ျခင္း အထဲမွာေပါ့”
- ဗက္နီဆာပေလ့(စ) (Vanessa Place) လည္ေခ်ာင္းထဲကေၾကာင္ (Catin the throat)
- ေဇာ္ေဇာ္ထြန္း
